رهبر معظم انقلاب در اولین روز از ماه مبارک رمضان درباره ضرورت حضور قرآن در تمام صحنه‌های اجتماعی و سیاسی فرمود: آن کسانی که قرآن و اسلام را به مسائل شخصی و مسائل عبادی و مانند این ها منحصر می کنند و انسان ها را به گوشه‌نشینی [دعوت می کنند که] وقتی وارد جامعه بشوند دیگر باید قرآن را کنار بگذارند، قرآن را بلد نیستند؛ انصافاً با قرآن آشنا نیستند، قرآن را نشناخته‌اند؛ باید گفت قرآن را نخوانده‌اند؛ لذاست که این جور اشتباه و خطا حرف می زنند و قضاوت می کنند؛ حقیقتاً با قرآن آشنا نیستند.
حضرت آیت الله خامنه ای افزودند: قرآن خودش را از چالش های سیاسی و اجتماعی به هیچ وجه کنار نمی‌کشد و از مقابله با طاغوت ها، با مستکبرها، با مُسرِف ها، با ستمگران اجتناب نمی کند؛ همیشه در مقابل اینها ایستاده است، و اگر شما اهل قرآن هستید، قهراً میدان زندگی شما، میدان حضور قرآن است. خب، پس قرآن متکفّل هدایت و دستگیری آحاد بشر در همه بخش ها است؛ در این تردیدی نیست.
حجت الاسلام جلال نوری کاخکی به خبرنگار معارف ایرنا گفت: وقتی خدا در قرآن می فرماید لا رطب و لایابس الا فی کتاب مبین یعنی هیچ تر و خشکی نیست مگر این که در قرآن بیان شده است یا در آیه ۸۹ سوره نحل می فرماید تبیانا لکل شیء یعنی قرآن برای هر چیزی بیانی است که به صورت روشن و واضح آمده است. بنابر این خدا راه سعادت را برای بشریت تبیین کرده و می فرماید این کتاب هدایتی برای همه مردم است.
وی افزود: ماه مبارک رمضان نیز ماهی است که در آن به هدایت می رسیم و به واقعیت های عالم هستی پی می بریم. هدایت برای بشریت بیان شده و دلیل آن این است که قرآن در ماه رمضان نازل شده است.
نوری با طرح این سوال که چگونه این هدایت را از مرحله شعاری و تئوری به مرحله عملی، متنی و واقعی جامعه برسانیم؟ اظهار داشت: جامعه ما دچار یک نوع گسست نخبگانی شده است. یعنی اندیشمندان و نخبگانی داریم که حقایق قرآن را به خوبی شناخته اند و این که چگونه می توان با قرآن جامعه امروز بشر را نجات داد.
نخبگان و فرهیختگان می دانند مساله چیست ولی نمی توانند تبیین کنند و آنان که مساله را تبیین می کنند، اصولا نمی دانند مساله چیست و این چالش اصلی ما در تبیین معارف قرآنی و فرهنگ تشیع است. یعنی با وجود این که از نظر معانی بسیار پرمحتوا هستیم نمی توانیم از نظر شکلی معارف قرآنی را پیاده کنیم. البته سایر کشورها و ادیان نیز این مشکل را دارند. چون حوزه طرح و برنامه تا حوزه عملیات و اجرا همواره تفاوت های بسیاری دارد.
انواع نگاه به قرآن و اسلام
این کارشناس مذهبی با بیان این که قرآن نسخه عملی به ما داده است، اضافه کرد: چند نوع نگاه به قرآن و اسلام وجود دارد. یکی نگاه عبادی و شریعتی است. یعنی دین خود را بر مبنای آنچه احکام و فقه به ما می گوید، بپذیریم اما این سوال مطرح می شود آیا خدا دنبال آن است که بشریت را به اطاعت خود بکشاند؟ نگاه دیگر این است که بشر، جست‌وجوگر است و می خواهد کشف کند یک نگاه عقلانی و معرفتی است.
وی افزود: یک نگاه نیز این است که دین برای اداره جامعه آمده است. یعنی نگاه سیاسی داشته باشیم و می خواهیم با دین جامعه را اداره کنیم و نگاه دیگر یک نگاه تاریخی به دین دارد و بر اساس این تفکر دین را در گستره تاریخ نگاه می کنیم و بر مبنای تاریخ می خواهیم آن را انجام دهیم.
امام موسی صدر در این زمینه می گوید «دین درست را باید از میوه اش شناخت، نه از استدلال های کلامی و اعتقادی. وقتی دین میوه ای داد مثلا انسان های بی سواد، با سواد شدند یا افراد بی نظم، با نظم شدند یا فقر و بی اخلاقی کم شد، آن گاه باید گفت دین این جامعه درست شد».
وی با اشاره به آیه ۱۹ سوره آل عمران گف: همه ادیان مقدمه ای برای اسلام بودند و اسلام اساس و بنیاد یک پیام کلیدی و حقیقی برای بشریت است و دلیل آن تفاوت نوع معجزه پیامبر اکرم (ص) است. چون معجزه تمام پیامبران از نوع تحیر بوده است. یعنی وقتی عصا اژدها می شد، یا دیوار شکافته می شد و شتری از آن بیرون می آمد، یا رود نیل شکافته می شد، احساسات مردم با دیدن این معجزات تحریک شده و به شدت متحیر می ماندند ولی وقتی پیامبر(ص) آمده، معجزه ای از جنس کلام و عقل برای بشریت آورد.
این کارشناس رسانه افزود: کلام، ارتباط مستقیم با اندیشه دارد و کلام الهی، یک معجزه است. وقتی تفاوت ماهوی را می بینیم متوجه تفاوت ماهیت اسلام با سایر ادیان می شویم. بنابر این باید هم برنامه آن متفاوت باشد و نظام پیاده سازی آن نیز متفاوت پولی سوال این است که چرا به جامعه اسلامی مطلوب نرسیده ایم؟ پاسخ آن این است که چون از ماهیت قرآن دور هستیم.
قرآن در متن زندگی وارد نشده است
وی ادامه داد: قرآن نه در متن زندگی ما و نه در صاوسیما آمده است. البته شبکه قرآن و معارف سیما و رادیو قرآن داریم و قرآن تلاوت می شود. نکته مهم این است که مبانی هر موضوع از نگاه قرآن بررسی شده باشد و اگر جامعه می خواهد قرآنی شود، باید به این روش ها عمل کند.
نوری از ضرورت وجود مفسران قرآن در برنامه ریزی های کشور برای مطابقت داشتن برنامه ها با دستورات قرآنی سخن گفت و افزود: ما قرآن را شاخص محوری خودمان قرار ندادیم و قرآن به عنوان شاخص محوری جامعه در اخلاق، ادبیات، هنر، دانشگاه و حوزه مطرح نشد.
جایگاه مدیران در ساختار حاکمیتی
وی ادامه داد: مدیران در ساختار حاکمیتی و سیاسی باید بدانند بر اساس مبانی دینی رئیس هر جامعه ای خادم آن جامعه است. اگر چنین تفکری را که ائمه دنبال کردند، در جامعه حاکم شود، آنگاه می توان به حاکم شدن فرهنگ قرآنی امیدوار بود. مثلا یک مدیر ارشد در باره یک حوزه تخصصی نباید بگوید چون مدیر هستم بالاترین تشخیص را می دهم بلکه باید بگوید در این زمینه متخصصان بر مبنای مولفه های قرآنی نظر بدهند.
این پژوهشگر مذهبی با بیان این که گفتمان در جامعه ما بسیار کم است، اضافه کرد: گفتمان به معنای تبیین رسانه یک طرفه نیست که امروز در جامعه ما وجود دارد و شبکه های اجتماعی به دلیل دو طرفه بودن، پرطرفدارتر از رسانه های عمومی شده اند. قرآن نیز بر گفت و گو محوری تاکید دارد. یعنی می گوید اندیشمندان و نخبگان گفت و گو کنند.
در ابتدای پیروزی انقلاب گفتیم گفت و گوی حوزه و دانشگاه ولی این امر محقق نشد و در عمل چنین اتفاقی نیفتاد در حالی که در آیه ۱۲۵ سوره نحل می فرماید «ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه».
نوری اضافه کرد: به همین دلیل گفت و گوی ما باید بر اساس عقلانیت و اخلاق باشد در حالی که وقتی با یک نفر بحث می کنیم، معمولا دنبال پیروزی خودمان هستیم نه این که حق بیان شود ولی قرآن تاکید می کند دنبال حق باشید. وقتی حق مداری را کنار می گذاریم و در مناظرات دنبال پیروزی خودمان هستیم، نفس پرستی حاکم می شود و از نظر اخلاقی با چالش روبرو می شویم. چون در آیه ۲۳ سوره جاثیه می فرماید آیا ندیدی کسی را که هوای نفسش را اله خود می گیرد، در واقع خودپرستی می کند. بنا بر این چنین فرهنگی قرآنی نیست.
وی ماجرای مباهله را بر اساس گفت و گو و حجت دانست که مسیحیان نجران تسلیم این گفت و گو شدند و ادامه داد: مبنای پیامبر در مکه و مدینه نیز گفت و گو بود.
عقلانیت اساس اسلام است
این کارشناس مذهبی افزود: ما دائم اسلام را از منظر سیاسی و تاریخی نگاه می کنیم در حالی که اساس اسلام عقلانیت است، اساس عقلانیت نیز گفت و گو و مبنای گفت و گو اخلاق است. بنابر این وقتی زیربنای اخلاقی جامعه محقق نشود، گفت وگو اتفاق نمی افتد و زمانی که گفت و گو رخ ندهد، جامعه عقلانی نمی شود و زمانی که جامعه عقلانی نشود جامعه قرآنی نخواهیم داشت.
وی افزود: اگر می خواهیم بر مبنای نظر رهبر انقلاب جامعه قرآنی داشته باشیم باید به چهار محور توجه کنیم. یعنی جامعه ای قرآنی می شود که طبق نگاه قرآن توجهی به عقلانیت، شعور و ادراک جامعه شود که منظور علما، اندیشمندان و متفکران در همه رشته هاست.
محور دوم عقلانیت است و این عقلانیت زمانی در جامعه حاکم می شود که گفت و گو پیش بیاید. محور سوم نیز اخلاق است و جامعه عقلانی بدون اخلاق نمی تواند به سمت گفت و گو برود. چون زیربنای قرآن اخلاق است و جامعه اگر اخلاقی شد قرآنی می شود. ما هنوز در مساله ترافیک یا ویروس کرونا مساله اخلاق مداری را رعایت نمی کنیم و جامعه زمانی قرآنی می شود که آموزه های قرآنی در فرهنگ مکتوب، فرهنگ رسانه ای، فرهنگ نظام اداری، نظام شهری و عدالت اجتماعی نهادینه شود.
وی از فاصله طبقاتی و فیش های نجومی به عنوان نمونه هایی دیگر یاد کرد و گفت: قرآنی می گوید ثروتمندان جامعه باید خمس و زکات بدهند و دست فقرا را بگیرند تا آن جامعه در یک تعادل و عدالت اجتماعی قرار گیرد ولی وقتی شاهد حاکم شدن عدالت اجتماعی نیستیم این مساله نشان می دهد که جامعه از آموزه های قرآنی دور است.
نوری ادامه داد: ممکن است گفته شود بودجه های فراوانی برای دستگاه های قرآنی و فعالیت های قرآنی اختصاص داده شده ولی باید گفت این فعالیت ها نهادینه نشده و هنوز مردم قرآن را برای ثواب می خوانند. هنوز نگاه ما این است که چه چیزی را برای خودمان می توانیم به دست بیاوریم. به عبارت دیگر قرآن و روزه را برای ثواب می خواهیم و همان قدر که در دنیا به دنبال منافع مادی هستیم، تلاش داریم تا بهشتی را برای خودمان بخریم و بسازیم در حالی که قرآن می گوید به دنبال معرفت و شناخت باشید.
قرآن یک معجزه عقلانی است
وی افزود: قرآن به علم و دانش توصیه می کند ولی سخن محوری قرآن، آگاهی و شعور است و می دانیم جامعه امروز در بسیاری کشورها جامعه باسواد است ولی از نظر سطح آگاهی و شعور هنوز نتوانسته به مبانی اصلی قرآنی دست یابد. ما تعداد کافی پزشک تربیت کردیم و به گفته مسئولان کمبودی نداریم ولی هنوز نتوانسته ایم به اندازه کافی مدیر قرآنی تربیت کنیم. همینطور منبرها و مجالس مذهبی ما قرآن‌محور نیست. مهمترین مجالس و مناسبت های ما قرآن محور نیست و تکیه بر احساسات و عواطف دارد مانند همان معجزاتی است که سایر انبیا داشتند در حالی که معجزه قرآن یک معجزه عقلانی است.
این کارشناس مذهبی افزود: ما با جامعه قرآنی فاصله بسیاری داریم ولی باید تلاش کرد و همین اندازه که در ماه رمضان انس با قرآن بیشتر می شود و برخی سریال های قرآنی ساخته می شود و گاهی می بینیم آیات قرآن را در کنار فیلم نشان می دهد کار ارزشمندی است. قرآن می گوید برای رسیدن به خدا همان قدر که کلام مرا می شنوید، در زمین گردش کنید و جلوه های خلقت و عظمت الهی را ببینید.
وی اضافه کرد: اگر به دریا نگاه می کنیم یا فیلم مستند می بینیم و به یاد نشانه های پروردگار و قدرت خدا می افتیم عبادت است؛ ولی وقتی از چنین نگاهی غافل هستیم از کنار آیات الهی نیز به راحتی عبور می کنیم. وقتی قرآن نهادینه نمی شود، در تربیت فرزندان و نظام تجاری و بازرگانی ما نیز تاثیر خواهد گذاشت.
نوری با اشاره به آیه ۲۸۲ سوره بقره گفت: مهمترین آیه قرآن در حوزه تجارت یک صفحه است. اگر همین آیه توسط نظام رسانه ای آموزش داده می شد و تاجران، کسبه و مردم آن را رعایت می کردند نیمی از دادگاه ها تشکیل نمی شد یا در آیه ۴۶ سوره انفال می خوانیم نزاع و جدل با هم نداشته باشید که ابهت شما را می برد در حالی که جدل های سیاسی و اجتماعی بیهوده بسیاری داریم و اگر به این یک آیه عمل می شد نیمی از دادگاه های ما خالی شده بود. بنابراین قرآنی نشده ایم و هنوز فاصله بسیاری است میان این که ما چه اندازه قرآنی باشیم و چه اندازه قرآن بخوانیم.