صنعت ابریشم کشی بایگ تربت‌حیدریه در حالت کما به سر می‌برد و تاکنون الکتروشوک دستگاه‌های متولی نیز نتوانسته این صنعت را احیا و از حالت کما خارج کند.
از مجموع هزار و ۲۰۰ کارگاه ابریشم‌کشی بخش بایگ تربت‌حیدریه که تا سه دهه قبل ۷۵ درصد نخ ابریشم ایران را تولید می‌کرد، اکنون حدود ۴۰۰ واحد فعال هستند که آنها نیز در وضعیت خوبی قرار ندارند.
فصل کار ابریشم‌کشان منطقه اغلب از ۲۰ فروردین آغاز شده و به طور معمول سه ماه به طول می‌انجامد و این زحمت‌کشان فقط سه ماه از سال شاغل هستند و بقیه ایام سال را باید به دنبال شغل‌های کاذب باشند یا با کمک واسطه‌ها خود را با پیله خارجی وارداتی مشغول نگه دارند.
یک دست‌اندرکار ابریشم کشی در بایگ به خبرنگار ایرنا گفت: تمام مشکل ما از زمانی آغاز شد که دلالان از غفلت مسوولان و دست‌اندرکاران این حوزه سوء استفاده کرده و نمونه‌های نامرغوب و ارزان خارجی را وارد منطقه کردند.
امیر پاکزاد افزود: پیله‌های خارجی هر چند کیفیت نمونه داخلی را ندارند، اما چون ارزان هستند و از سوی دیگر خوراک اولیه را نیز در طول سال فراهم می‌کردند، لذا ابریشم‌کشان به تدریج به این سو کشیده شدند.
وی ادامه داد: مشکل زمانی بیشتر شد که دلالان حتی نخ ابریشم نامرغوب را نیز از چین وارد کردند که در واقع حکم تیر خلاص به صنعت ابریشم کشی بایگ بود.
مسوول یک کارگاه ابریشم کشی در بایگ نیز به خبرنگار ایرنا گفت: بطور متوسط از هر پنج کیلو گرم پیله ۲ کیلوگرم نخ به دست می آید که اگر کارگاه ها هر روز فعال باشند باید ۸۰۰ کیلوگرم نخ در هر روز تولید شود اما در عمل اینگونه نیست زیرا کارگاه ها شاید ۱۰ تا ۲۰ روز در ماه فعال باشند.
محمد بایگی افزود: هر کارگر باید از ساعت سه صبح کار خود را آغاز کند که اغلب تا ساعت ۱۲ ظهر ادامه می‌یابد و اکنون که وقت کار است پیله کاران اگر خیلی تلاش کنند، شاید در سال بین ۲۲ تا ۲۳ میلیون ریال عایدشان شود.
وی در خصوص نحوه پرداخت دستمزد کارگر ابریشم‌کشی نیز ادامه داد: مزد کارگر روزی نیست بلکه بطور توافقی بابت یک قلم پیله که معادل پنج کیلوگرم است، به طور متوسط ۷۵۰ هزار ریال دریافت می‌کند که این رقم خیلی کم است.
مدیر شرکت تعاونی تولیدی ابریشم کشان بایگ تربت‌حیدریه نیز به خبرنگار ایرنا گفت: کیفیت تخم نوغان بستگی به سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی و مرکز توسعه نوغانداری کشور دارد.
علیرضا وٍثوقی‌نژاد افزود: این بدان معنا است که در انتخاب تخم مرغوب از کشور چین باید دقت کافی به عمل آید و این مهم میسر نمی‌شود مگر آن که هنگام خرید از نظرات افراد متخصص بهره گرفته شود.
وی زمان خرید تخم نوغان را، بهمن هر سال عنوان کرد و ادامه داد: وزارت جهاد کشاورزی می‌تواند به شکلی برنامه‌ریزی کند که مرداد ماه با طرف چینی وارد قرارداد شود.
مدیر شرکت تعاونی تولیدی ابریشم کشان بایگ گفت: صرف نظر از عدم ثبات نرخ ارز، هر چه دیرتر اقدام به خرید تخم نوغان کنند، علاوه بر خرید با قیمت بالاتر، فرصت انتخاب کالای با کیفیت را نیز از دست خواهند داد.
وی افزود: البته ما به ایجاد تحول و تکمیل زنجیره تولید داخلی توسط مرکز توسعه نوغانداری بیشتر اعتقاد داریم.
وٍثوقی‌نژاد ادامه داد: این بدان معنا است که تجربه تولید و قانون عرضه و تقاضا نشان داده کیفیت تخم نوغان ایرانی و نخ تولیدی آن به مراتب از تخم نوغان چینی بهتر است.
وی گفت: صنعت پیله و ابریشم قدمت دیرینه دارد و اگر قرار است حفظ شود باید توسط دولت حمایت گردد و وقتی می‌توانیم تخم نوغان با کیفیت بالا تولید کنیم، چه نیازی به واردات تخم‌های بی‌کیفیت چینی است.
این کارشناس کشاورزی افزود: اینکه بگوییم نخ ابریشم وارد نشود محال است زیرا طبق آمار مرکز ملی فرش ایران سالانه ۶۰۰ تا ۶۵۰ تن نخ نیاز داریم و تولید سالیانه ما حدود ۲۵۰ تن می‌باشد.
وی ادامه داد: چاره کار این است که گمرک باید طوری برنامه‌ریزی کند که نخ ابریشم وارداتی در زمان فصل تولید پیله‌تر وارد نشود بلکه در نیمه دوم سال وارد و ترخیص شود.
وثوقی نژاد گفت: همچنین باید محدودیت واردات برای نخ ابریشم بیشتر اعمال شود به عنوان مثال تعرفه نخ وارداتی را با ارز نیمایی و تعرفه پیله را با ارز ترجیحی محاسبه کنند تا رغبت بیشتری برای واردات پیله صورت گیرد.
وی افزود: اما مهمتر آن است که بتوانیم وابستگی را کاهش داده و تخم نوغان داخلی تولید کنیم زیرا کیفیت نمونه داخلی به مراتب بهتر از نمونه مشابه خارجی است.
مدیر شرکت تعاونی تولیدی ابریشم‌کشان بایگ ادامه داد: این ایده محق نمی‌شود مگر آنکه زیرساخت‌های آن فراهم شود و تحقق آن نیز تنها توسط مرکز توسعه نوغانداری و مرکز تحقیقات کشاورزی کشور انجام‌پذیر است.
وی گفت: دولت نیز باید از شرکت‌های تخصصی مثل ابریشم کشان بایگ که یک مرکز اصلی و تخصصی در حوزه پیله و ابریشم در کشور است، حمایت کند تا بتوانیم هم تولید داخل را افزایش دهیم و هم از کشورهای آسیای میانه، پیله درجه یک برای کارگاه‌ها تامین کنیم.
وثوقی نژاد افزود: پیشنهاد دیگر ما به روز کردن کارگاه‌های ابریشم‌کشی است که اگر محقق شده و از حالت کنونی سنتی خارج شوند، در وضعیت بهتری قرار خواهیم گرفت و معتقدیم با حمایت دولت باید دستگاه ابریشم‌کشی وارد شود تا کیفیت نخ تولیدی را افزایش دهیم و این چرخه پایدار و حفظ شود.
وی به تشریح عملکرد این شرکت تعاونی پرداخت و ادامه داد: این تعاونی فعالیت خود را از سال ۱۳۷۴ و با هدف تامین مواد اولیه کارگاه‌های ابریشم و تولید پیله که بالغ بر هزار و ۲۰۰ کارگاه فعال بود، آغاز کرد.
مدیر شرکت تعاونی تولیدی ابریشم‌کشان بایگ با بیان اینکه تعداد اعضای این تعاونی هزار و ۸۲ نفر هستند، گفت: اکنون ۷۵ درصد نخ ابریشم کشور در منطقه بایگ تولید شده و این خطه به عنوان قطب بزرگ ابریشم کشور تلقی می‌شود.
وی افزود: مهمترین اقدامات ما واردات ۱۰ هزار جعبه تخم نوغان با بهترین برند از کشور چین و تامین مواد اولیه کارگاه‌ها (پیله کرم ابریشم) در سال ۹۸ بود و اسفند پارسال نیز ۴۴ هزار جعبه تخم نوغان وارد کردیم.
مدیر یک کارگاه ابریشم بافی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: از سال ۹۷ که روستای بسک به عنوان تنها روستای ملی صنایع دستی خراسان رضوی ثبت ملی شد، به فکر ایجاد کارگاه ابریشم‌کشی در این خطه شدم.
محمد رزمگاه افزود: در گذشته ۱۵۰ کارگاه پارچه بافی زربفت در کشور وجود داشت که این تعداد اکنون به ۱۴ کارگاه کاهش یافته و با توجه به اینکه در نزدیکی ما معدن طلای زرمهر قرار دارد، لذا به فکر ایجاد کارگاه زربافت افتادم.
وی ادامه داد: دوره آموزش بافت پارچه را گذرانده و با کمک ۲ نفر ازدوستان این کارگاه را دایر کردیم.
مدیر کارگاه ابریشم بافی گفت: سرمایه‌گذاری اولیه شامل سوله یا خانه ابریشم بسک و تامین دستگاه پارچه بافی توسط اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تربت‌حیدریه انجام شد.
وی افزود: کار تولید در این کارگاه در حال انجام است و علاوه بر آن یکی از صنایع دستی منطقه یعنی نواربافی از جنس ابریشم و فرت بافی که به فراموشی سپرده می‌شد دوباره احیا گردید.
رزمگاه ادامه داد: با راه اندازی کارگاه در روستای بسک و همچنین ایجاد کارگاه‌های غیرمتمرکز و تامین چرخ و ابزار کار در منزل ضمن احیا و حفظ این صنعت، هم‌اکنون برای ۱۰ نفر شغل ایجاد شده و از آنجا که از نوارهای ابریشم در تزیین لباس استفاده می‌شود و سفارش آن رو به افزایش است، در آینده زمینه اشتغال بیشتری فراهم می‌شود.
رییس اداره توسعه نوغانداری خراسان رضوی نیز به خبرنگار ایرنا گفت: امسال سهمیه تخم نوغان استانهای خراسان ۱۸ هزار جعبه به صورت لارو یک روزه (تفریخ شده) و تخم نوغان (تفریخ نشده) ایرانی و وارداتی با تایید سازمان دامپزشکی کشور می‌باشد که اکنون در حال توزیع بین نوغانداران است.
عبدالعظیم نصیری با بیان اینکه مسوولیت تامین تخم نوغان استانهای خراسان بر عهده این اداره است افزود: با توجه به شرایط آب و هوایی، ابتدا شهرستانهای جنوبی و سپس شهرستانهای شمالی استان درخواست خود را از طریق مدیریت‌های جهاد کشاورزی استان خود به این اداره ارسال کرده‌اند.
وی ادامه داد: تاکنون ۱۵ هزار و ۱۵۰ جعبه تخم نوغان بین هفت هزار و ۵۰۰ بهره‌بردار در استانهای خراسان توزیع شده و کار توزیع تا آخر اردبیهشت ماه جاری ادامه دارد.
رییس اداره توسعه نوغانداری خراسان رضوی گفت: مناطق سرد شمالی استان خراسان در صورت رشد برگ‌های درخت توت منطقه خود می‌توانند تا اواسط خردادماه برای دریافت جعبه تخم نوغان به این اداره مراجعه کنند.
وی افزود: جعبه‌های ایرانی حاوی دستکم ۲۵ هزار و جعبه‌های وارداتی ۲۶ هزار تخم نوغان است که بر اساس نیاز نوغاندار به آنها تحویل می‌شود.
نصیری ادامه داد: قیمت تخم نوغان ایرانی و وارداتی در سال جاری ۱۵۰ هزار ریال است که پارسال ۱۲ هزار جعبه بین ۶ هزار بهره‌بردار استان خراسان رضوی توزیع شد.
وی گفت: با توجه به سهمیه ۱۵ هزار جعبه در نظر گرفته شده برای خراسان رضوی، پیش‌بینی ما حضور هفت هزار تا هشت هزار بهره‌بردار در استانهای خراسان شمالی، خراسان رضوی و خراسان جنوبی است.
رییس اداره توسعه نوغانداری خراسان رضوی افزود: یکی از اقدامات ما تفریخ تخم نوغان است که توسط شرکت تعاونی نوغان گستر تربت‌حیدریه در حال انجام است و توصیه می‌شود نوغانداران نسبت به خرید لارو یک روزه اقدام کنند زیرا می‌تواند در کاهش دوره پرورش اثرگذار باشد.
وی ادامه داد: این بدان معنا است که حدود ۱۱ تا ۱۲ روز طول می‌کشد تا تخم نوغان در دما و رطوبت خاص به لارو تبدیل شود و فراهم کردن چنین شرایط جغرافیایی و فضای مناسب برای نوغاندار مقرون به صرفه نیست.
نصیری ضمن تایید کیفیت مطلوب تخم نوغان ایرانی نسبت به نمونه‌های خارجی آن گفت: از پارسال با همکاری دانشگاه تربت‌حیدریه طرح پژوهشی مشترکی را در این زمینه آغاز کردیم که نتایج آن سال آینده اعلام خواهد شد.
شهرستان ۲۲۵ هزار نفری تربت‌حیدریه در ۱۵۰ کیلومتری جنوب غربی مشهد قرار دارد.