عودلاجان یا اودلاجان از محله‌های قدیمی شهر تهران است که از غرب به خیابان ناصرخسرو، از شرق به خیابان ری، از شمال به خیابان امیرکبیر و از جنوب به خیابان ۱۵ خرداد محدود است و سه محله اصلی امامزاده یحیی، پامنار و ناصرخسرو را در بر می‌گیرد و این محله، به دلیل وجود بناهای قدیمی متعدد، به لحاظ تاریخی غنی و قابل توجه است.
عودلاجان در کنار محله های ارگ، دولت، سنگلج، بازار و چاله میدان، تهران عصر ناصری را شکل می دادند؛ نباید از یاد برد که عودلاجان قدیم با ۲هزار و ۶۱۹ خانه و هزار و ۱۴۶ دکان بزرگ ترین و مرفه ترین محله پایتخت ایران بود و پیشینه ای بیش از چهار قرن دارد.
مورخان بر این موضوع اتفاق نظر دارند که در دوره قاجار عودلاجان جزو مناطق اعیان نشین پایتخت بود و زندگی اشخاص نام آشنایی چون قوام الدوله، نصرالدوله، مدرس، موتمن الاطباء، امین نظام، عزت الدوله، ملک الشعرا با این محله پیوند خورده است.
خانه مهربان یکی از بناهای تاریخی با ارزشی است که در محله عودلاجان تهران قرار دارد. این خانه تاریخی در نقشه‌های بازمانده از آگوست کرشیش - معلم دارلفنون- به محبعلی‌خان خلج که از رجال دوره قاجار بود تعلق داشت، اما در نقشه عبدالغفار نجم‌الدوله که او نیز در دوره ی دیگری از سلسله قاجار معلم دارلفنون بود، این خانه در اختیار یکی از همسران ناصرالدین‌شاه به نام زبیده خاتون بوده است.
این بنای تاریخی پس از برخی نقل و انتقال‌ها توسط زوجی خیر به نام «مهربان منش» خریداری شد و به عنوان یک موقوفه در اختیار موسسه خیریه کهریزک جهت بسته‌بندی کمک‌های مردمی قرار گرفت. در طی سال‌های مختلف این خانه تغییر کاربری زیادی را به خود دید، در نهایت در سال ۱۳۸۴ پس از مرمت و بازسازی‌هایی که در آن انجام شد، خانه مهربان در لیست آثار ملی ثبت شده ایران قرار گرفت. معماری خانه مهربان یادگاری از شیوه و اصول معماری عصر پهلوی اول است
با این توصیف باید بیشتر به خانه مهربان پرداخت، این خانه در خیابان امیرکبیر تهران و در کوچه جاویدی قرار دارد که از این حیث می تواند محیطی خاص برای گردشگری و تهرانگردی علاقمندان مطرح شود.
در این کوچه و یا در اطراف این محله بناهای متعدد تاریخی شامل خانه قوام الدوله(دفتر ایکوموس ایران)، خانه مدرس و بناهای متعدد دیگری وجود دارد که هر کدام می تواند مقصدی برای تهرانگردان محسوب شود.
هویت محلات تاریخی تهران باید مد نظر قرار گیرد
یک باستان شناس و کارشناس حوزه مرمت در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، ضمن تاکید بر تثبیت هویت محلات تاریخی پایتخت می گوید: محله عودلاجان از دیرباز دارای قدمت خاصی بوده است که سوای آثار تاریخی، فرهنگ ویژه ای را هنوز در خود جای داده است.
زهرا احمدوند با بیان اینکه خانه تاریخی مهربان همانند بسیاری از عمارت‌ها و خانه‌های تاریخی شهر فرازونشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است، گفت: حتی این بنا تا مرز تبدیل شدن به یکی از مجتمع های آپارتمانی تکراری شهر تهران پیش رفته است که اما خوشبختانه هنوز پابرجاست و می‌توان از وجودش لذت برد و در آن به تاریخ سفر کرد.
این پژوهشگر تاکید کرد: با شیوع کرونا در کشور بیشتر جاذبه های تهران را از طریق پیج های مجازی و برخی جراید پیگیری می کنم که پیشنهاد می شود با تعطیل شدن امکان دیدار از این اماکن ،مردم برای غنی کردن اوقات خود از طریق مجازی این خانه ها و محلات را بررسی و نگاه کنند.
به گفته احمدوند؛ قدمت تهران مربوط به یک دوره خاص نیست بلکه هر از چند گاهی به صورت اتفاقی نهان ها دوباره آشکار می شود.
این مرمتگر بنا با بیان اینکه یکی از اتفاقات شایع در تهران، تخریب بناهای قدیمی و ساخت مجتمع های آپارتمانی کم ارزش است،اظهار کرد: باید متولیان امر با حفاظت و جلوگیری از تغییر کاربری این بناها، به حفظ اندک هویت باقیمانده تهران در مناطق قدیمی و ارزشمند کمک کنند تا برای نسل های آینده نیز این هویت حفظ شود.
همچنین یک تهران شناس نیز در این رابطه به خبرنگار ایرنا می گوید: تهران دارای جاذبه تاریخی و ارزشمند زیادی است که باید از وجود آنها شناخت کافی داشت.
مهدی وحیدی با بیان اینکه در ذهن بسیاری از گردشگران ،تهران شهری پر از برج‌های سربه‌فلک کشیده، پاساژهای بزرگ و رستوران‌های مختلف است، تاکید کرد: شاید نیاز است که بازگو شود در این شهر شلوغ، تکه‌هایی از تاریخ وهویت در حال نفس کشیدن است که نیاز است تورگردانان این محیط ها را برای علاقه مندان معرفی کنند.
وی با بیان اینکه بازدید از خانه مهربان که مالکیت آن در دست شهرداری تهران است، از طریق مجازی و حضوری فراهم بوده است، گفت: این چنین محیط هایی در تهران کم نیستندولی باید بسیاری از دستگاهها متولی شرایط حضور مردم را فراهم کنند.
این تهرانگرد به معیار های این بنای تاریخی و ارزشمند در قلب پایتخت نیز اشاره کرد و ادامه داد: وجود تزیینات وابسته بنا شامل طاق نماهای هلالی، گره چینی آجری، گچ بریها، گره چینی های چوبی و بازشوها موجب شده که ارزش این اثر دوچندان شود.
بازدید مجازی از خانه مهربان فراهم است
ابوالفتح شادمهری در این رابطه به خبرنگار ایرنا می گوید: با توجه به پایداری بیماری کووید ۱۹، با پیگیری بعمل آمده توسط این مدیریت و با همت سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران به منظورحفظ سلامتی و رفاه علاقه مندان بناهای تاریخی شهر تهران، امکان بازدید مجازی از "خانه مهربان" در بافت تاریخی عودلاجان فراهم شده است.
وی در خصوص تاریخچه این بنای ملی افزود: "خانه مهربان" در دوره پهلوی و در محله تاریخی عودلاجان، در گذر میرزا محمود، روبروی عمارت ارزشمند قوام الدوله احداث شده است.
شادمهری علت نام گذاری این اثر را مالکیت فردی به نام "حسین مهربان منش" در هنگام ثبت عنوان کرد و گفت: در نقشه های تاریخی کرشیش و عبدالغفار مربوط به دوران قاجار، مالکین مختلفی برای بنای فعلی ذکر شده که همین عامل، نشان دهنده تخریب و احداث ساختمان های مختلف در طول زمان در این محل بوده است.
وی افزود: صاحب این بنا یکی از خیرین بنام بود که آن را برای استفاده نیازمندان به موسسه خیریه کهریزک واگذار کرده بود؛ این بنا مدتی محل انبار و بسته بندی محصولات بود و بعد با تغییر کاربری به رستورانی سنتی تبدیل شده بود که در نهایت اوایل دهه ۹۰ توسط شهرداری تهران خریداری شد.
شادمهری گفت: پس از انجام عملیات مرمت و به منظور حضور مسئولین در محله های تاریخی شهر تهران با هدف آشنایی و کمک به احیای این محله های ارزشمند، این خانه مهربان به عنوان منزل مسکونی در اختیار شهردار وقت تهران قرار گرفت، اما پس از روی کار آمدن مدیریت شهری جدید و تغییر نگرش، این بنا مجدد با تغییر کاربری از مسکونی به اداری در اختیار "مدیریت بافت و بناهای تاریخی شهرداری تهران" قرار گرفت تا بتواند با حضور میدانی خود، کمک به احیاء بافت تاریخی عودلاجان و حصار ناصری به عنوان بخشی از شناسنامه تهران قدیم کند.
مدیر بافت و بناهای تاریخی شهرداری تهران افزود: خانه مهربان دارای زمینی به مساحت ۹۰۰ متر با زیر بنایی حدود ۵۳۰ متر مربع می باشد که در یک طبقه با دربرگیری زیر زمین احداث شده و دارای دو حیاط در بخش شمالی و جنوبی که ارتباط به زیر زمین از طریق پلکان حیاط شمالی و جنوبی نیز امکان پذیر است.
وی بیان کرد: حیاط شمالی دارای ۲ ورودی به داخل مجموعه است که یکی از این ورودی ها نسبتاً جدید بوده و به خاطر نیاز ساکنین به فضای پارکینگ با تخریب بخشی از دیوار در کنج ایوان شمالی ایجاد شده؛ همچنین اتاق مرکزی یا اصلی به عنوان شاه نشین خانه مورد استفاده بوده است.
شادمهری افزود: از تزئینات خانه می توان به طاق نماهای هلالی، گره چینی آجری، انواع گچ بری ها، گره چینی چوبی در سقف اتاق مرکزی و بازشو های چوبی اشاره کرد.
وی یادآورشد، مصالح تشکیل دهنده بنا آجر، سنگ، چوب و دیوارهای خشتی بوده است و سقف از جنس شیروانی بر روی خرپاهای چوبی و سقف زیرزمین از جنس آجرطاق ضربی است.
مدیر بافت و بناهای تاریخی شهر تهران با بیان اینکه بازدید مجازی در شرایط کنونی می تواند سبب کاهش تردد در شهر، رفاه حال شهروندان و جلوگیری از شیوع ویروس کرونا شود تأکید کرد: با این اقدام، این امکان فراهم شده است تا در هر زمانی علاقمندان به تاریخ تهران و پایتخت ایران از سراسر دنیا بتوانند به مشاهده این بنای با ارزش از زوایای مختلف بپردازند.
شادمهری گفت: با توجه به ادامه وضعیت فعلی در خصوص پاندومی کرونا، مدیریت شهری مصمم است امکان بازدید مجازی از ابنیه های تاریخی را گسترش دهد.
گفتنی است که علاقه مندان می توانند با مراجعه به آدرس اینترنتی http://vtour.tehran.ir/mehrabanhouse امکان بازدید مجازی از این بنای تاریخی را داشته باشند.