رامین امینی زارع دانش آموخته دانشگاه تهران مدرس مدیریت ریسک در یادداشتی نوشت: مجموعه‌ای از تحقیقات بین‌المللی که درچهاردهه پیش صورت گرفته بود، حاکی از آن بود که بیش از ۱۵۰ تعریف متفاوت از خشکسالی در نوشته‌های مختلف علمی مطرح شده و به چاپ رسیده‌است. کثرت این تعاریف بازتابی از تنوع و گستره وسیع این مقوله است که نشان‌دهنده آن است که این تعاریف بر حسب نیاز در نواحی مختلف و رهیافت‌های متعدد به این پدیده در رشته‌های علمی گوناگون، شکل گرفته‌است.
دونالد ویلهایت، اقلیم‌شناس و مایکل گلانتز، دانشمند علوم اتمسفر طی تحقیق جامعی که در مقاله‌ای با عنوان «درک پدیده خشکسالی: نقش تعاریف» به چاپ رساندند، این تعاریف متعدد را بر مبنای چهار رهیافت بنیادین برای سنجش پدیده خشکسالی طبقه‌بندی کردند: آب‌وهواشناسی، هیدرولوژیکی (آب‌شناسی)، زراعتی و اقتصادی-اجتماعی. سه دسته اول به بررسی روش‌های اندازه‌گیری و سنجش دوره کم‌آبی به عنوان یک پدیده فیزیکی می‌پردازند. دسته چهارم، اما، دوره کم‌آبی را از منظر عرضه و تقاضا بررسی می‌کند؛ اثرات کمبود آب را در نظام‌های اقتصادی-اجتماعی، ردگیری می‌کند.
عبارت ومفهوم خشکسالی بر اساس تعریف مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی، یکی از پدیده‌های هواشناختی، طبیعی و جدایی ناپذیر از شرایط اقلیمی در کشورهای واقع در عرض‌های جنب حاره‌ای مانند ایران است، این دوره کم‌آبی که اتفاقات و پیامدهای مختلفی به همراه دارد، ممکن است از چند ماه تا چندین سال طول بکشد.
تاثیرات خشکسالی در هر منطقه خاص و متفاوت شرایط اقلیمی آن منطقه است و مدت آشکار شدن آسیب‌های آن نیز ممکن است در مناطق مختلف، تفاوت داشته باشد، اما آنچه مشهود است آسیب‌های جدی آن بر روند طبیعی فعالیت‌های انسانی، حیات گیاهی و زندگی جانوری و همچنین تاثیر آن بر حوزه کشاورزی، صنعت، اقتصادی، اجتماعی و میزان آب‌های سطحی و زیرزمینی است.
در این میان گفته می شود که تغییرات اقلیمی به خصوص در میزان پراکنش و نوع بارش، خشکسالی و وقوع حوادث طبیعی در سراسر جهان را تشدید کرده است. متوسط بارندگی‌های در میهن عزیز ما در سال آبی ۹۸- ۹۷ با ثبت ۳۴۲ میلی‌متر سبب شد این سال رکورد پربارش ترین سال را در ۵۰ سال گذشته بزند. هرچند در سال بعد یعنی ۹۹-۹۸ میزان بارش ۳۱۷ میلی متر و میانگین کمتری ثبت شد اما باز هم نسبت به سال های پیش از خود شاهد بارندگی های فراوانی در کشور بودیم.
بارش هایی که به نظر می رسد در سال آبی جاری با کاهش محسوسی روبرو شود و برخی کارشناسان در خصوص سال آبی جدید (مهرماه ۹۹ تا پایان شهریور ۱۴۰۰) پیش بینی کرده اند که بارش ها در این سال در حد طبیعی و حتی کمتر از بارش های معمول باشد. حال آنکه افزایش وقوع سیل و بارش های ترسالی طی دو – سه سال اخیر در ایران امیدواری بسیاری برای خروج کشورمان از وضعیت خشکسالی ایجاد کرده و سوال اساسی اینجاست آیا به راستی خشکسالی این میهمان ناخوانده از ایران می رود یاخیر،به گفته برخی از کارشناسان حوزه آب، ایران دچار پیامدهای تغییر اقلیم شده است و دیر یا زود از ترسالی‌ها خارجی می‌شود.
ونتیجه آن که نباید به افزایش بارندگی‌ها دل خوش کرد بلکه باید مدیریت تقاضا و مصرف آب و تغییر الگوی مصرف طبق یک برنامه منسجم تحت عنوان برنامه جامع خشکسالی مورد توجه قرار گیرد.
انتظار می رود موضوع سازگاری با تغییر اقلیم که هم اکنون در بیشتر کشورها به عنوان یک برنامه جدی پیگیری می شود، در برنامه هفتم توسعه اقتصادی – اجتماعی کشور گنجانده شود. اما آنگونه که آمارها نشان می‌دهد، سرانه مصرف آب در نیمی از شهرهای کشور بیش از حد استاندارد و مجاز آب است و هر سال آمار نگران کننده‌ای از رشد مصرف آب در کشور اعلام می‌شود. ایرانی‌ها که پیش از این نیز در فهرست پرمصرف‌های دنیا قرار داشتند، بعد از همه گیری ویروس کرونا بازهم بر حجم مصرف خود افزوده اند. بر اساس آمار موجود سالانه در حدود ۷.۵ میلیارد مترمکعب آب در بخش مصرف شرب و بهداشت تامین می‌شود.
از این میزان مصرف مقدار پنج میلیارد مترمکعب مربوط به مصارف بخش خانگی است، لذا با توجه به جمعیت تحت پوشش در مناطق شهری میزان سرانه مصرف آب یا همان میانگین مصرف آب به ازای هر نفر در روز برای کل مصارف ۲۴۱ لیتر به ازای هر نفر است. به این ترتیب سرانه مصرف آب هر ایرانی از کشورهای پر آب دنیا بیشتر است. به عنوان مثال سرانه مصرف آب در کشور لهستان که۹۸ لیتر در روز است،اشاره نمود. طبق گزارش ها میزان بارندگی از اول مهر تا ۱۵ فروردین سال ۱۴۰۰ نسبت به میانگین دوره مشابه درازمدت ۳۳ درصد و نسبت به دوره مشابه پارسال حدود ۴۸ درصد کاهش داشته است. این درحالی است که میزان برداشت آب از ذخایر تجدیدپذیر در ایران بالاتر از حد استاندارد در جهان است.
در واقع کشورهایی که ۲۰ درصد از منابع تجدیدپذیر خود را مصرف می‌کنند، از وضعیت بسیار مناسبی در حوزه آبی برخوردارند. مصرف ۴۰ درصد از منابع تجدیدپذیر از سوی کشورها می تواند قابل قبول باشد، تصریح کرد: کشورهایی که سالانه ۶۰ درصد منابع خود را مصرف می کنند، با تنش آبی دست و پنجه نرم خواهند کرد. مصرف ۸۰ درصد منابع به معنی شرایط بحرانی و بالای ۸۰ درصد از وضعیت فوق بحرانی حکایت می کنند، تصریح کرد: متاسفانه در ایران ۸۶ درصد منابع تجدیدپذیر مصرف می شود. توزیع بارندگی در ایران نیز ناهمگون است؛ به نحوی که یک درصد مساحت ایران بارشی بیش از ۱۰۰۰ میلی متر دارد و میزان بارندگی در مناطقی همچون حوضه آبریز شرق کشور کمتر از ۱۴۸ میلی متر است.
به طور کلی به فرض این‌که امسال نیز سال پربارشی باشد، باز هم نمی‌توان خشکسالی‌های ۱۵ ساله ایران را که حتی در برخی دوره ها این مساله از ۱۵ سال نیز بیشتر قدمت دارد، جبران کرد. جبران کسری ذخیره آب‌های زیرزمینی موضوعی است که باید با تدبیر و اقدام همگانی جبران شود و نمی‌توان تنها با یک سال پرباران نسبت به حل این مساله امید داشت. مدیریت تقاضا و مصرف آب به عنوان بهترین راهکار مدیریتی، اظهار کرد: برخلاف تصور اتفاقا در سال هایی که ترسالی پدیدار می شود باید به دنبال نهادینه کردن مدیریت تقاضای آب و کاهش مصارف غیرضروری بود. با توجه به این‌که ۸۵ درصد ایران در یک منطقه خشک واقع شده است، باید شرایطی ایجاد شود که بتوان با این مناطق خشک و نیمه‌خشک سازگار شد که در این بین بهترین راه‌حل مدیریت تقاضا و مصرف است که باید مورد توجه قرار گیرد. به منظور اعمال مدیریت بهینه منابع آب، باید نسبت به تدوین و اجرای برنامه ای تحت عنوان کلی «برنامه ملی مدیریت خشکسالی و سیل» اقدام شود. این برنامه می‌تواند اولین گام مهم برای اعمال مدیریت به هم پیوسته منابع آب در ایران باشد.
برنامه ملی مدیریت خشکسالی و سیل بسیار فراتر از سندی درباره کمیت منابع آب، برنامه‌ریزی برای منابع آبی هر استان یا حوضه آبریز است و باید پاسخ‌هایی صریح و روشن در خصوص مدیریت خشکسالی و سیل ارائه کند.
اساسی ترین راهکارهای کنترل خشکسالی را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:
الف)مجموعه راهکارهای پیش از رخداد :
۱. پیش بینی خشکسالی: قبل از هر گونه اقدام عملی برای کاهش خسارت های خشکسالی اتخاذ سیاست های راهبردی می تواند مشکل گشا باشد. این سیاست ها باید بر مبنای باور داشتن واقعیت کم آبی در منطقه باشد به طور مسلم این دیدگاه می تواند در سیاست گذاری ایجاد صنایع با مصرف آب کم و کشت های مناسب با وضعیت کم آبی کار آمد باشد. همچنین اتخاذ روش هایی جهت بهره گیری حداکثر ممکن از نزولات جوی (برف و باران) نیز می تواند در جلوگیری از بحران خشکسالی پیش از وقوع آن بسیار مهم تلقی شود. نقشه های پیش بینی هواشناسی قابلیت های مناسبی را برای ارائه آگاهی لازم در خصوص رخداد بارندگی را دارا می باشد. تا به عنوان یک الگوی کلی در اختیار برنامه ریزان قرار گیرد که بر مبنای آن پیش بینی ها صورت گرفته و هشدارهای لازم به بهره برداران داده شود.
۲. کشت گیاهان مقاوم به خشکی: یکی از روش های کاهش اثر خشک سالی کشت گیاهان مقاوم به خشکی و در مورد درختان میوه استفاده از پایه های مقاوم به خشکی و یا کشت دیم برخی از درختان، در مکان های مناسب می باشد.
۳- کشت گیاهان با نیاز آبی کم: بایستی به گونه ای برنامه ریزی شود تا هم در بخش زراعی و هم در بخش باغی گیاهان با نیاز آبی کم جایگزین گیاهان با نیاز آبی بالا شوند.
به کارگیری سوپر جاذب ها هم بسیار مهم است.
ب) راهکارهای حین رخداد :
در کل به منظور مدیریت بحران خشکسالی لازم است طرح مدیریت جامع تهیه گردد که در هنگام وقوع خشکسالی به مورد اجرا گذاشته شود. در طرح مذکور بایستی مطالعات مختلفی صورت گیرد که طی آن ضمن بررسی جوانب مختلف موضوع، وظایف افراد و سازمان های مسئول برای حل معضل مشخص و ارایه می شود. از بهترین مواردی که در طرح جامع خشکسالی باید مورد توجه قرار گیرد می توان به موارد زیر اشاره کرد.
۱. شناسایی ظرفیت های مقابله با ضایعات ناشی از خشکسالی: یکی از بهترین موضوعات پس از مشخص شدن شدت خشکسالی در یک منطقه بررسی ظرفیت ها و امکانات در منطقه وقوع برای کاهش خسارت های خشکسالی است. از جمله این موارد بررسی درآمد ها، سرمایه گذاری ها، اعتبارات و تسهیلات مالی می باشد. وجود تأسیسات نگهداری میوه، سبزیجات، گوشت و علوفه از مهمترین مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
۲. تشکیل جلسات مشورتی با کارشناسان و بهره برداران: یکی از مهم ترین مواردی که در مدیریت بحران نقش اساسی دارد اطلاع رسانی شرایط و ایجاد فضای مقابله در میان مردم است. به همین منظور با تشکیل جلسات و توجیه شرایط، بایستی نسبت به ایجاد فضای مقابله در مردم اقدام کرد و با مشارکت مردم در طرح های صرفه جویی در مصرف آب، حذف فعالیت های پر مصرف آب می توان موفقیت برنامه های جامع مهار خشکسالی را افزایش داد. البته در شرایط کرونایی حاضر از ظرفیت شبکه های اجتماعی می توان بهره برد.
۳. تهیه برنامه تامین کمبود آب: تامین اضطراری آب می تواند از چند طریق مختلف صورت گیرد که از جمله مهمترین موارد آن از طریق بطری های آب و یا تانکرهای آب رسانی است. در افق های بلند مدت می توان از طریق لوله های انتقال آب این مسئله مهم را انجام داد.
پ) راهکارهای پس از رخداد :
پس از سپری شدن دوره بحران خشکسالی، بایستی تجدید حیات منابع در منطقه به عنوان استراتژی کلی مد نظر قرار گیرد. باز ساخت نظام تولیدات زراعی و باغی از مهمترین موارد مورد توجه برنامه ریزی محسوب می شود. تجربه وقوع خشکسالی در این زمینه می تواند راهبرد های خوبی را برای انتخاب روش های کشت ارائه دهد تا از این طریق تجربه خاطرات تلخ خشکسالی مجدداً تکرار نشود. عملاً ملاحظه می شود که وقوع بارش نسبتا خوب بعد از وقوع خشکسالی شرایط سخت را از یاد برده و دوباره روش های غلط پیشین مورد استفاده قرار می گیرد.
تامین آب در مناطق مبتلا به خشکی از برنامه های اصلی است که می تواند مد نظر قرار گیرد:
پس از مطالعه روش های تامین منابع آب می توان بانک منابع آب هر منطقه را متناسب با شرایط نیاز آبی همان منطقه در اختیار داشت. از منابع تامین آب می توان به موارد زیر اشاره نمود.
استفاده از فاضلاب های شهری.
شناسایی مکان های احداث سد های زیر زمینی در مسیر رودخانه ها.
استفاده از منابع آب غیر متعارف.
استفاده از فن آوری باروری ابرها.
برنامه ریزی برای استفاده از روش های آبیاری تحت فشار (قطره ای – بارانی).
الف) مصرف بهینه آب و بهبود روش های آبیاری :
انجام آبیاری متناسب با رشد گیاه که بایستی زمان و میزان آبیاری در نظر گرفته شود.
توسعه و اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار.
ترویج روش های کم آبیاری در منطقه (کم آبیاری به معنای مصرف کمتر آب به منظور افزایش تولید می باشد).
اصلاح روش انتقال آب و افزایش بهره وری آب از طریق مرمت شبکه های آبیاری و توسعه شبکه های انتقال آب با لوله، پوشش انهار و ایجاد کانال های سر پوشیده، انجام آبیاری به روش تشتکی یا نواری در باغات و حذف آبیاری غرقابی.
بازچرخانی و بازیافت آب در مزرعه و غنی سازی آب آبیاری.
مرمت و لایروبی قنوات و چاه ها و چشمه ها جهت افزایش بازدهی آب.
کاهش سطح زیر کشت آبی و اعمال روش های فنی افزایش تولید در واحد سطح.
احداث استخر آب.
باغاتی که فاقد استخر ذخیره آب می باشند بایستی با حداقل امکانات موجود نظیر احداث استخر خاکی با پوشش پلاستیک اقدام به احداث استخر نمایند تا در صورت کاهش حجم آب چاه ها بتوانند آب ذخیره نمایند.
احداث استخرهای کوچک و بزرگ استحصال آب در حد امکان.
استفاده مجدد از آب های هرز برای آبیاری.
پخش سیلاب جهت تغذیه سفره های زیر زمینی و ذخیره سازی روان آب های فصلی.
توسعه کاربرد استفاده از سوپر جاذبه ها (ژل های پلیمری جذب کننده آب).
استفاده از روش آبیاری قطره ای زیر سطحی (تیپ) در محصولاتی نظیر: ذرت، پسته، چغندر قند، گوجه فرنگی.
استفاده از آب شور برای تولید گندم به منظور کاهش مصرف آب.
توسعه کاربرد روش آبیاری بارانی در زراعت چغندر قند.
اضافه کردن دوره های آبیاری از طریق کاهش فواصل آبیاری در مزارع گندم و جو در مناطق سرد و معتدل.
آبیاری یک در میان ردیف ها در زراعت کلزا.
ایجاد یک لایه پوشش مالچ زیر درختان.
استفاده از لوله های هیدروفیکس در انتقال آب به مزارع.
استفاده از پوشش پلاستیکی در سطوح مزارع به ویژه صیفی جات.
تجهیز و یکپارچه سازی اراضی.
استفاده از آب شور در روش آبیاری سطحی و بارانی در شرایط کم آبی.
توسعه آبیاری بارانی در کشت محصولات زراعی.
توسعه کاربرد هیدروفلوم برای آبیاری مزارع به منظور صرفه جویی در مصرف آب.
به باغداران توصیه می شود از هم اکنون در هر دور آبیاری یک روز آبیاری را با تاخیر انجام دهند تا در اوج بحران ریشه درختان به کم آبی و دور طولانی آبیاری عادت کرده باشد. (مثلا دور آبیاری اول ۱۰ روز، دور بعدی ۱۱ روز، دور بعدی ۱۲ روز و …)
در باغات بزرگ با توجه به میزان آب در دسترس مقداری از سطح باغ (درختان مسن و کم بازده، آفت زده و بیمار) حذف و آب در دسترس را به درختان بارده جوان تخصیص داده شود.
آبیاری کوزه ای (کوزه های ۵ تا ۱۰ لیتری در نیمه دوم سایه انداز در عمق ریشه قرار داده و با آب پر شود. دهانه کوزه با علف هرز چیده شده یا مواد دیگر پوشانده تا هدر رفت آب کاهش یافته و آب به آرامی و در زمان طولانی در دسترس گیاه قرار گیرد.)
ب) رعایت امور به زراعی در زیربخش زراعت :
اصلاح روش های کشت و رعایت اصول بهزراعی (گسترش نشاکاری در محصولات زراعی به خصوص سبزی و صیفی مانند کشت نشایی پیاز به جای کشت مستقیم بذر).
استفاده از بذور مقاوم و متحمل به خشکی و تنش های کم آبی و معرفی ارقام مناسب با نیاز آبی پایین.
استفاده از ارقام متوسط و زودرس در محصولات بهاره.
تولید و تکثیر بذور زودرس و متوسط.
تاکید بر کشت به موقع و رعایت تاریخ کشت و جلوگیری از تاخیر در کشت (به خصوص در مناطقی که حداقل ۴ ماه بعد از کشت در وضعیت یخبندان هستند)
بهبود روش های کاشت و رعایت اصول بهزراعی (توسعه کشت های متراکم، استفاده از مالچ برای کاهش تبخیر در زراعت، رعایت تناوب زراعی با کشت ارقام مناسب، خشکه کاری در اراضی دیم).
بهره گیری از تکنیک های مقاوم سازی بذر به روش های فیزیکی و شیمیایی جهت تسریع در جوانه زنی.
بهبود مدیریت بقایای گیاهی (خرد کردن بقایای گیاهی با استفاده ازساقه خردکن ها و جلوگیری از سوزاندن کاه و کلش ها و بقایای گیاهی، مبارزه مکانیکی با علف های هرز مزارع).
گسترش کشت گیاهان با نیاز آبی کم خصوصاً در مناطق کم آب مثل سورگوم و اسپرس به جای ذرت علوفه ای و جایگزینی جو به جای زراعت گندم و جلوگیری از کاشت گیاهان با نیاز آبی بالا نظیر سویا درشرایط کم آبی.
انجام آبیاری تکمیلی در زراعت دیم برای کاهش اثرات خشکسالی.
کنترل به موقع آفات و بیماری ها و علف های هرز (از جمله مبارزه با آفت شته در مرحله زایش، مبارزه با علف های هرز جهت جلوگیری از تبخیر در مزارع).
کاهش عرض ردیف های کشت.
بهبود روش های آبیاری و استفاده از روش های کم آبیاری (جایگزینی کشت جوی و پشته به جای کرتی، کشت زیرپلاستیک).
استفاده از گیاهان پوششی در طول پاییز و زمستان به منظور جلوگیری از ایجاد روان آب ها و افزایش نفوذ و ذخیره رطوبت در خاک.
استفاده از ارقام پاییزه به جای ارقام تابستانه در الگوی کشت گیاهان دارویی (مثل زیره سبز).
پ) رعایت امور به زراعی در باغ ها
استفاده از عملیات بهزراعی در باغات به منظور کاهش سطح تبخیر در باغات شامل:
۱. هرس.
۲. حذف سرشاخه های خشکیده.
۳. کنترل به موقع علف های هرز.
۴. استفاده از مالچ (پلاستیکی و غیره).
۵. استفاده از پوشش های سفید کننده برای تنظیم یا کاهش نور دریافتی.
۶. استفاده از چسب پیوند (چسب هایی که حاوی قارچ کش بوده و محافظ سلول ها و بافت های انواع درختان می باشند).
هرس درختان
هرس سبز در فصل گرم سال (تیر – مرداد)، کوتاه کردن شاخه های طویل به منظور کاهش سطح سبز درخت.
هرس خواب (خشک) حذف شاخه های آلوده، مزاحم و اضافی به صورتی که حذف کامل شاخه انجام گردد تا موجب تحریک و رشد جوانه های خفته نگردد.
قطع بازوهای خشک شده از ۲۰ سانتی متری زیر محل آسیب.
هرس شدید باغات دیم در اوایل تابستان.
تنک کردن میوه.
اعمال مدیریت صحیح باغ :
۱. کف بر کردن درختان باغ از ۱۰ سانتی متر زیر سطح خاک و پوشاندن سطح تنه قطع شده با مواد ضدعفونی.
۲. اجازه رشد به کلیه پاجوش های سال اول.
۳. حذف ۵۰ درصد پاجوش ها در سال دوم.
۴. انتخاب پاجوش در سال سوم ترجیحاً دورتر از تنه اصلی.
۵. حذف و ریشه کن کردن درختان خشکیده.
۶. اصلاح باغ با جایگزینی ارقام مناسب با رعایت کلیه اصول فنی در طراحی و احداث باغ.
۷. عمیق کاری در باغات نهال کاری در عمق ۱۶۰ سانتی متری.
۸. استفاده از مواد ضد تعریق.
۹. محلول پاشی با کود اوره.
۱۰. انتخاب ارقام و گونه های متحمل به خشکی و سرما.
توصیه های آبیاری و تنظیم دور آبیاری :
شناخت فیزیولوژی درخت و انجام آبیاری بر اساس دوره های پر نیاز.
به باغداران توصیه شود از هم اکنون در هر دوره آبیاری یک روز آبیاری را با تاخیر انجام دهند تا در اوج بحران، ریشه درختان به کم آبی و دوره طولانی آبیاری عادت کرده باشد. (مثلا دوره آبیاری اول ۱۰ روز، دوره بعدی ۱۱ روز، دوره بعدی ۱۲ روز)
بیل زنی پای درختان و انجام شخم سطحی پس از هر آبیاری جهت از بین بردن لوله های موئینه (سله شکنی) و کاهش تبخیر از سطح زمین.
در باغات بزرگ با توجه به میزان آب در دسترس، بایستی مقداری از سطح باغ درختان مسن و کم بازده، آفت زده و بیمار را حذف و آب در دسترس را به درختان جوان تخصیص دهند.
سله شکنی اطراف درخت پس از هر آبیاری و گاورو شدن جهت کاهش هدر رفتن آب.
بازسازی باغات موجود برای بهینه کردن مصرف آب و بهره گیری اقتصادی از آن ها.
د) توصیه های بهبود تغذیه گیاهی در محصولات زراعی و باغی
۱. استفاده مناسب و متعادل از کود های شیمیایی.
۲. استفاده از کود های دامی و آلی.
استفاده از کود های دامی و سبز و همچنین کود های زیستی به منظور افزایش مواد آلی خاک.
استفاده از کود دامی پوسیده در خاک زیر سایه انداز درخت، جهت حفظ رطوبت.
پخش کود های آلی (گاوی) پوسیده در قسمت آبگیر درخت و مخلوط کردن آن با خاک تا سطح ریشه ها.
استفاده از کود های میکرو کچمنت ها (کود های سوپر جاذب) و کود های سبز و آلی.
۳. کاربرد کود های شیمیایی :
استفاده از کود پتاسیم در شرایط کم آبی.
عدم مصرف کود سرک در زمان شروع گلدهی در شرایط کم آبی.
استفاده از کود فسفر در شرایط کم آبی در خاک هایی که فسفر خاک پایین است.
استفاده از کود پتاسیم جهت افزایش مقاومت گیاه به خشکی.
کاهش مصرف کود های شیمیایی تحریک کننده رشد مانند کود های ازته (اوره، نیترات آمونیم، سولفات آمونیوم) در شرایط کم آبی.
استفاده از مواد جاذب رطوبت در سطح آبگیر درختان و بهره گیری از مواد شیمیایی مناسب جهت کاهش تبخیر و تعرق.
- تبیین اهداف سیاست ملی و برنامه جامع مدیریت خشکسالی مبتنی بر مدیریت خطرپذیری نه بر مبنای مدیریت بحران. هدف از تهیه برنامه اجرایی مدیریت خشکسالی، پایش، پیش بینی و مدیریت ریسک خشکسالی و کاهش اثرات آن در کشور با رویکرد مدیریت کاهش اثرات خشکسالی و نیز مدیریت بحران و بازسازی و جبران خسارت ناشی از آن است.
-مشارکت وسیع مردمی و مدیران اعمال شود.
- تهیه فهرستی از منابع مالی در دسترس و شناسایی گروه های در معرض خطر خشکسالی
- ایجاد سامانه پیش بینی و هشدار خشکسالی قبل از وقوع خشکسالی و بهره گیری از فن آوری های پیشرفته و روش های مدرن جهت پایش و هشدار به هنگام مطمئن و قابل دسترس خشکسالی
- برآورد خطرات احتمالی و تأثیرات خشکسالی و تدوین برنامه جهت کاهش خطر و انجام واکنش های مناسب
- شناسایی نیازهای تحقیقاتی و پرکردن شکاف های نهادی سازمانی و ایجاد سازمان های ضروری برای کنترل خشکسالی. در این زمینه باید ارگانی هماهنگ کننده جهت مدیریت فعالیت های مختلف دستگاه ها و سازمان های مختلف در زمینه خشکسالی ایجاد شده و پایش مستمر خشکسالی در نهاد هماهنگ کننده انجام شود.
- تبلیغ و ترویج سیاست مدیریت ملی خشکسالی و برنامه های آمادگی و ایجاد آگاهی و اجماع عمومی در خصوص برنامه کنترل خشکسالی انجام شود.
- آموزش و فرهنگ سازی و توسعه برنامه های آموزشی برای همه گروه های سنی مختلف صورت گیرد.
- ارزیابی و بازبینی مستمر سیاست ملی مدیریت خشکسالی و حمایت از طرح های آماده سازی برای کنترل خشکسالی در سطوح مختلف انجام پذیرد.
- رویکرد سازگاری با اقلیم و کاهش اثرات سوء خشکسالی به عنوان محور فعالیت های مدیریت خشکسالی مدنظر قرار گیرد.
- تغییر اقلیم و اثرات آن بر بخش های مختلف کشور باید در برنامه ریزی های درازمدت و کوتاه مدت مورد توجه باشد.
- الگوهای مصرف بهینه در تمام بخش های کشور به عنوان یک وظیفه جدی مورد توجه قرار گیرد و مدیریت توامان عرضه و تقاضای آب به عنوان یکی از کلیدی ترین محورهای کاهش اثرات خشکسالی مورد پیگیری قرار گیرد.
- به بیمه خشکسالی که توسط صندوق بیمه کشاورزی وبا مشارکت بانک کشاورزی در کشور اجرا می شود،به عنوان یک ابزار مدیریت ریسک استاتیک خشکسالی(Static Risk Of Drought)گفتنی است بیمه کشاورزی به عنوان یگانه سازکار نظام مند در جبران خسارات کشاورزی از سوی سازمان ملل متحد،فائو وبانک جهانی مورد تاکید کشورهاست واکنون در بیش از صد کشور جهان باجدیت وباهدایت وپایش مستقیم روسای حکومت ها(روسای جمهور)،به عنوان امری از امور حاکمیتی(Governance Affairs)مورد توجه جدی است زیرا این امر در پیوند مستقیم با امنیت غذایی به عنوان مهم ترین مولفه امنیت ملی است.
- مقوله امنیت غذایی و امنیت آبی به عنوان ۲ رکن حیاتی در کشور مورد توجه قرار گیرد.
نظارت بر منابع عمومی آب آسیب پذیر، برآورد رواناب فصلی و سیلاب های فصلی جهت پیش بینی منابع آب جدید، برقراری استانداردهایی برای استفاده مطمئن از فاضلاب تصفیه شده مناطق مسکونی، و سخن پایانی این که:رسانه ها می توانند با استفاده از ابزارهایی که در اختیار دارند، نقش موثری را در آگاهی رسانی به مردم و کنترل خشکسالی در کشور ایفا کنند رسانه دراین زمینه ودر جهت جریان سازی درست مصرف کردن آب می تواند نقش جریان سازی ایفا نماید.