اوایل اردیبهشت ماه جاری بود که وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) اعلام کرد که موضوع خارج کردن ترکیه از پروژه تولید و ساخت جنگنده "اف ۳۵" را به طور رسمی به آنکارا ابلاغ کرده است. ترکیه پیش از این در کنار آمریکا، انگلیس، ایتالیا، هلند، استرالیا، دانمارک، کانادا و نروژ در ردیف تولید کنندگان قطعات جنگنده پیشرفته و نسل پنجمی "اف ۳۵" بود.
یک مقام مسئول در پنتاگون در همان زمان تصریح کرد که توافق مشترک میان واشنگتن – آنکارا که در سال ۲۰۰۷ در خصوص تولید مشترک و چند ملیتی جنگنده پیشرفته "اف – ۳۵" امضاء شده، فسخ گردیده و نام ترکیه دیگر در بین شرکای تولید کننده این جنگنده نمی‌باشد.
منابع خبری اعلام کرده‌اند که ایالات متحده، هشت شریک دیگر در این برنامه را در جریان این موضوع قرار داده و تاکید کرده که برنامه تولید این جنگنده‌ها شامل حال کشور جدیدی نخواهد شد و کشور دیگری نیز جایگزین ترکیه در این برنامه نمی‌شود.
البته در سال ۲۰۱۹، آمریکا تحویل این جنگنده‌ها به آنکارا و آموزش خلبانان آن را به دلیل خرید سامانه دفاع موشکی "اس-۴۰۰" توسط ترکیه از روسیه، تعلیق کرده بود، ولی از اوایل اردیبهشت ماه رسما آنکارا از ساخت و تولید این جنگنده کنار گذاشته شد.
خبر بدتر در این زمینه این که برخی رسانه‌ها در روزهای اخیر از توافق یونان (رقیب دیرینه ترکیه) با آمریکا برای خرید جنگنده‌های پیشرفته اف-۳۵ و احتمال انتقال تجهیزات ناتو از ترکیه به جزیره «کرت» یونان خبر داده اند.
وبگاه «جوئیش پرس» اعلام کرده که دولت آمریکا قصد دارد شش فروند از جنگنده‌های اف-۳۵ که ترکیه پیشتر سفارش داده بود را به یونان بفروشد. (آمریکا و یونان در دوران "دونالد ترامپ" برای خرید ۲۰ فروند جنگنده اف - ۳۵ توافق کرده بودند)
بر اساس قراردادی که در سال ۲۰۰۷ میان آمریکا و هفت کشور غربی به اضافه ترکیه منعقد شده بود، هر کدام از این ۹ کشور بخشی از قطعات آن را می‌ساختند که در نهایت در سه نقطه جهان این قطعات کنترل شده و سر هم می‌شد؛ به جز ایالات متحده، دو خط تولید دیگر این جنگنده در ایتالیا و ژاپن قرار دارد.
ترکیه در سال انعقاد قرار داد خرید "اف ۳۵" خواستار خرید ۱۰۰ فروند از این نوع جنگنده شده بود.
چند فروند از جنگنده‌های درخواستی "اف – ۳۵" ترکیه برای نخستین بار در سال ۲۰۱۸ به این کشور تحویل شد و شماری از خلبانان ترک نیز تحت آموزش قرار گرفتند، اما تصمیم آنکارا مبنی بر خرید سامانه پدافند هوایی "اس ۴۰۰" از روسیه در سال ۲۰۱۹، موجب شد که طرف آمریکایی از تحویل این جنگنده‌ها به آنکارا خودداری و خلبانان ترکیه را نیز از برنامه آموزش این نوع جنگنده خارج کند.
آمریکا اعلام کرده که سامانه پدافند هوایی اس-۴۰۰ روسی خطری علیه جنگنده نسل پنجم "اف-۳۵" می باشد و مقامات کاخ سفید بر این باورند که این سامانه احتمالا آسیب پذیری این جنگنده‌ها را شناسایی کرده و اطلاعات به دست آمده به مسکو انتقال داده خواهد شد و این در حالی است که ترکیه و روسیه این سناریو را رد کرده‌اند.
در حالی آمریکا نام ترکیه را از پروژه "اف – ۳۵" حذف کرده که آنکارا بیش از یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون دلار برای خرید این جنگنده‌های نسل پنجمی پرداخت کرده است. از این رو ترکیه به یک شرکت حقوقی بین‌المللی وکالت داده تا علیه طرف آمریکایی شکایت کند. در عین حال آنکارا پیشنهاد تشکیل یک کمیته فنی برای بررسی مشکلات و خطرات مربوط به خرید سامانه پدافند هوایی "اس ۴۰۰" روسی را برای این جنگنده‌ها با طرف آمریکایی ارائه کرده است.
در همین راستا رئیس صنایع دفاعی ریاست جمهوری ترکیه دو روز پیش اعلام کرد که «به منظور جلوگیری از تضییع حق ترکیه در خرید جنگنده های اف ۳۵ و نیز مشارکت در این پروژه، همچنین برای یافتن راه حلی که با روح اتحاد دو طرف متناقض نباشد، یک روند مذاکراتی با آمریکا آغاز خواهد شد».
"اسماعیل دمیر" در خصوص آخرین وضعیت ترکیه در پروژه "اف ۳۵" با بیان اینکه اخراج ترکیه از این پروژه هیچ مبنای حقوقی نداشته، تصریح کرد، «گفته بودیم که هیچ کشوری را نمی توان بصورت یکطرفه از این پروژه خارج کرد که آخرین یادداشت ارسالی از سوی آمریکا در این خصوص نیز حق را به ما داده است».
وی در این خصوص به تفاهم نامه امضا شده بین طرفین درباره پروژه "اف ۳۵" اشاره کرد که در آن ذکر شده، خارج کردن یک عضو تنها با رای همه اعضا یا خواست خود آن کشور میسر خواهد بود.
رئیس صنایع دفاعی ترکیه همچنین تصریح کرد، «به منظور جلوگیری از تضییع حق آنکارا در خرید جنگنده های "اف ۳۵" و نیز مشارکت ترکیه در این پروژه، همچنین برای یافتن راه حلی که با روح اتحادمان متناقض نباشد، یک روند مذاکراتی با آمریکا آغاز خواهد شد».
آنکارا در زمان انعقاد قرار داد خرید "اف ۳۵"، خرید ۱۰۰ فروند از این جنگنده را تعهد کرده و ۴ فروند نیز برای تحویل به ترکیه آماده شد و کادر پروازی آن نیز در سال ۲۰۱۸ آموزش های لازم را گذرانده بودند.
اما ماجرای خرید سامانه پدافند هوایی موشکی روسی "اس ۴۰۰" از سوی ترکیه باعث شد که واشنگتن در تصمیم خود تجدید نظر کرده و این کشور را از پروژه ساخت و خرید آن خارج کند و جنگنده های خریداری شده که پول آنها نیز پرداخت شده بود را به ترکیه ارسال نکند.
از سوی دیگر ترکیه ۱۰۰۵ قطعه این هواپیما را در داخل تولید می کرد که با لغو این قرارداد، قطعه سازی "اف ۳۵" نیر در ترکیه متوقف شد. بنابر اعلام رسانه ها پیش بینی شده که اخراج ترکیه از این پروژه حدود ۱۲ میلیارد دلار ضرر در سال به شرکت های تولید کننده قطعات جنگنده این کشور وارد کند.
البته کنار گذاشتن ترکیه در زمان "دونالد ترامپ" رییس جمهور سابق آمریکا کلید خورد؛ در آن زمان سناتورهای آمریکایی در واکنش به دستگیری یک کشیش آمریکایی به نام «اندرو برونسون» در ترکیه و توافق آنکارا با روس‌ها برای خرید سامانه پدافند موشکی "اس ۴۰۰"، گنجانده شدن بندی برای لغو فروش اف-۳۵ به ترکیه در قانون بودجه سال ۲۰۱۹ ایالات متحده را خواستار شده بودند.
در همان زمان "جیمز متیس" وزیر دفاع آمریکا از کنگره این کشور خواسته بود که از لغو قرارداد فروش ۱۰۰ فروند اف-۳۵ به ترکیه صرف‌نظر کند، زیرا چنین کاری به توقف موقت پروژه می‌انجامد و آمریکا نخواهد توانست جنگنده‌های سفارشی دیگر کشورها را به موقع تحویل دهد.
وزیر دفاع آمریکا در واکنش به تحرکات اعضای کنگره برای لغو قرارداد فروش جنگنده رادارگریز اف-۳۵ به ترکیه، توصیه کرده بود که قانون‌گذاران از این پیشنهاد کوتاه بیایند تا کل پروژه ساخت این جنگنده گران‌قیمت، در معرض خطر قرار نگیرد.
آنطور که خبرگزاری فرانسه گزارش کرده بود، متیس در نامه‌ای به "مک تورنبری" گزینه تگزاسی‌ها در مجلس نمایندگان و رئیس کمیته نیروهای مسلح این نهاد نوشته بود، «من نگرانی‌های کنگره در خصوص رویه مستبدانه حاکم بر ترکیه را می‌فهمم و از آنها باخبرم و می‌دانم که این رویه بر حقوق بشر، حاکمیت قانون و دستگیری کشیش برونسون که یک تبعه آمریکایی است، تأثیرگذار بوده است».
قانون‌گذاران آمریکایی علاوه بر تأکید بر لزوم تنبیه ترکیه به علت بازداشت یک شهروند آمریکایی به اتهام تروریسم و جاسوسی، می‌گویند که وجود همزمان جنگنده مدرن اف-۳۵ و سامانه پدافندی اس-۴۰۰ می‌تواند کدهای سری این جنگنده رادارگریز و عمودپرواز را برای روس‌ها آشکار کند.
به اعتقاد کارشناسان و تحلیلگران مسایل منطقه، از یک سو آمریکا عملا با ترکیه وارد جنگ سیاسی شده و واشنگتن قصد دارد به هر نحو ممکن سیاست‌های خود را به آنکارا تحمیل کند و از سوی دیگر آمریکا به دنبال گروکشی از ترکیه در قضیه سامانه پدافند هوایی "اس ۴۰۰" علیه روسیه می‌باشد و واشنگتن نمی‌خواهد نقش منطقه‌ای مسکو که در جنگ سوریه تقویت شده، از این بیشتر رشد کند.
نکته بعدی این که سران آمریکا عموما کشورهای دیگر را با انعقاد قراردادهای بلند مدت، زیر بلیط خود در می آورند و هرگاه کشوری حتی کوچک‌ترین اقدامی بدون نظر و رضایت آمریکا انجام دهد، آن کشور را تحت فشار می‌گذارند و به راحتی قرارداد خود را با آن لغو می‌کنند که این خود نوعی زورگویی و استعمار است.
در هر حال مقامات آنکارا سعی دارند تا به هر طریق قرارداد تحویل "اس ۴۰۰" روسی که اولین محموله آن دو سال پیش از سوی مسکو تحویل ترکیه شد، ادامه یابد و در عین حال آنکارا جنگنده های "اف ۳۵" آمریکایی را نیز دریافت کند و در پروژه ساخت آن نیز مشارکت داشته باشد.
با توجه به تصمیم اولیه مقامات آمریکایی در لغو قرارداد خرید جنگنده های "اف ۳۵" به نظر می آید که آنکارا به هیچ وجه از خرید سامانه پدافند هوایی "اس ۴۰۰" کوتاه نیاید و در عین حال رایزنی های آنکارا – واشنگتن در خصوص خرید "اف ۳۵" تا رسیدن به نتیجه مطلوب ادامه یابد.