به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، پرنده نگری (Bird watching) از شاخه‌های طبعیت‌گردی و بوم‌گردی است و با پرنده‌شناسی متفاوت است. یک پرنده‌نگر بدون هیچ‌گونه تصرف و دخالت در زندگی طبیعی پرندگان تنها به تماشای آنها در طبیعت می‌پردازد، اما یک پرنده‌شناس بر مبنای تحقیق علمی از نزدیک به بررسی ژنتیک، عادات و رفتار گونه های مختلف پرندگان می‌پردازد.
پرنده‌نگری لذت مشاهده پرندگان، بدون تماس و لمس پرنده‌ها در زیستگاههای طبیعی آنها است؛ در این شیوه، مخاطبان به رصد پرندگان پرداخته و از تماشای آنها لذت می‌برند. امروزه پرنده‌نگری پرطرفدارترین شاخه گردشگری مبتنی بر طبیعت در جهان است که علاوه بر جذب گردشگر و جلب توجه اقشار مختلف جامعه در حفاظت از زیستگاههای طبیعی پرندگان نقش مهمی ایفا می‌کند.
طبیعت‌گردی اصول و قواعدی بر مدار احترام به منابع‌طبیعی، حیات‌وحش و محیط‌زیست دارد و آداب پرنده‌نگری علاوه بر همه اینها تاکید دارد گردشگری که وارد طبیعت می‌شود نباید به لانه پرندگان نزدیک شود، نباید به تخم پرنده دست بزند، نباید در تغذیه آنها دخالت کند، نباید از ایجاد صدا برای جذب پرنده استفاده کند و یا آرامش آنها را به هم بزند.
در حال حاضر پرنده‌نگری حتی به عنوان یک صنعت در بیشتر کشورهای جهان رونق پیدا کرده و افراد برای گذران اوقات فراغت به تماشای پرندگان می‌پردازند و اگر حرفه‌ای‌تر باشند از آنها عکاسی هم می‌کنند، بر همین اساس در بسیاری از کلان‌شهرها اماکن مدیریت‌شده برای تفرج و تماشای پرندگان و بهره‌گیری از ظرفیت بالقوه آنها در تحقیقات، آموزش و گذران اوقات فراغت، احداث می‌کنند.
شهر تهران به عنوان یک کلان‌شهر از تنوع زیستی بسیار غنی برخوردار است؛ باغ‌ها، بوستان‌های جنگلی، مناطق کوهستانی شمال تهران، تپه‌های سوهانک، تلو و پارک پردیسان در داخل شهر و رود دره‌ها، اصلی‌ترین زیستگاههای گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری پایتخت بویژه پرندگان هستند. منطقه حفاظت شده جاجرود، پارک‌های ملی سرخه‌حصار و خجیر و تالاب‌های مصنوعی شهری مانند دریاچه شهدای خلیج‌فارس (چیتگر) نیز از عرصه‌های جاذب پرندگان محسوب می‌شوند که از سال گذشته سایت‌های پرنده‌نگری توسط شهرداری تهران در این منطقه از غرب تهران ایجاد شده است.
به نظر می‌رسد آشنایی شهروندان با انواع گونه‌های پرندگان بومی و مهاجر و نحوه زیست آنها از قبیل زیستگاه، آشیان‌گزینی، تغذیه، زادآوری و بیان اهمیت و ارزش زیست محیطی پرندگان و نقش آنها در اکوسیستم‌های شهری و مهمتر از همه آرامش روحی و روانی ناشی از مشاهده پرندگان در شهری شلوغ و آلوده علاوه بر آن که می‌تواند مفرح و آرامش بخش باشد، می تواند منجر به رونق پرنده‌نگری و گردشگری در طبیعت شود.
پرنده‌ها همیشه هستند، ما کم دقت شدیم
پرویز بختیاری پژوهشگر و فعال محیط‌زیست، پرنده‌نگر و مولف کتاب پرنده‌های شهر تهران در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا گفت: پیدا کردن و تماشای خزندگان یا حشراتی مانند پروانه دشوار است و به راحتی امکان آن وجود ندارد؛ مثلا پروانه‌ها بیشتر در بهار دیده می‌شوند، اما پرنده‌ها همیشه هستند، افراد هر زمان که اراده کنند می‌توانند پرنده‌ها را ببینند، موقعیت جغرافیایی و اقلیمی ایران به گونه‌ای است که هر زمان در تابستان و زمستان اراده شود می‌توان پرنده‌نگری کرد.
بختیاری افزود: پرنده‌نگر در ایران خیلی خوش‌شانس است که در تمام فصول سال می‌تواند پرنده‌نگری کند چون گونه‌های متنوع آنها همیشه در سرزمین ما حضور دارند و موقعیت سرزمین ما به شکلی خاص است و هر زمان تصمیم بگیریم می‌توانیم پرنده‌ها را ببینیم این یک نعمت و موهبت خدادادی است و باید از این موهبت برای توسعه پرنده‌نگری و جذب گردشگر استفاده مطلوب کنیم.
مدرس پرنده‌نگری خاطرنشان کرد: پرنده‌ها همه‌جا هستند،حتی داخل شهرهای شلوغ؛ دیدن آنها فقط کمی دقت و آشنایی می‌خواهد، کار خیلی سختی نیست کافی است به نزدیکترین پارک محل سکونت خود مراجعه کنید حتما گونه‌ای از پرنده را خواهید دید. در زمانی خاص تنوع بیشتر و پرندگان خاص‌تر وجود دارند، اما در فصول و زمان معمولی هم بالاخره پرنده‌های معمولی دیده می‌شوند.
فقط ردپای گردشگر باید در طبیعت بماند
بختیاری با بیان اینکه پرنده‌نگری یک از شاخه‌های گردشگری در طبیعت یا بوم‌گردی است، گفت: اگر چه واژه پرنده در عبارت پرنده‌نگری سبب شده برخی سازمان حفاظت از محیط زیست را متولی آن می‌دانند، اما در حقیقت این رشته یکی از شاخه‌های گردشگری است و تابع اصول و ضوابط گردشگری در طبیعت است و رعایت همه قوانین اکوتوریسم و بوم‌گردی برای آن الزامی است.
اصول طبیعت‌گردی تاکید دارد که وقتی گردشگر وارد محیط طبیعت می‌شود و بازمی‌گردد فقط ردپای او باید باقی بماند. همه قواعد الزامی در طبیعت گردی برای حفاظت از محیط زیست در پرنده نگری باید رعایت شود.
وی با بیان اینکه پرنده‌نگری هم در چارچوب گردشگری مسئولانه قرار دارد، تاکید کرد: پرنده‌نگر به عنوان یک طبیعت‌گرد حق ندارد به گیاهان آسیب بزند، و برای حیوانات و پرندگان اضطراب، وحشت و احساس خطر ایجاد کند، حق ندارد به آشیانه پرندگان دست بزند، غذای اضافه به آنها بدهد یا جوجه‌های آنها را بردارد.
انتظار و جست‌وجو، جذابیت پرنده‌نگری است
بختیاری افزود: پرنده‌نگری اصلا دشوار نیست، ابزارهایی مانند دوربین و تلسکوپ برای پیدا کردن پرنده‌ها و بهتر دیدن، به پرنده‌نگر کمک می‌کند، حرکت پرنده، صدا و آواز پرنده هم بسیار کمک کننده است؛ البته تاکسیدرمی (خشک‌شده و مجسمه) پرندگان را هم می‌توان در موزه‌ها به سهولت تماشا کرد و با پرندگان آشنا شد، اما لذتی ندارد و جذاب نیست.
وی جست‌وجو و انتظار، را از جذابیت‌ها و زیبایی‌های پرنده‌نگری و تماشای پرنده در دل طبیعت دانست و افزود: یک گردشگر و پرنده‌نگر وقتی با هدف پرنده نگری وارد طبیعت می‌شود، هر صدا و آوازی را می شنود تلاش می‌کند حدس بزند کدام گونه از پرنده است و زمانی که میان بوته‌ها و روی شاخه‌ها پرنده صاحب صدا را می‌نگرد، از یافته خود لذت می‌برد، این راز و جاذبه پرنده‌نگری است.
پرنده‌نگری نسبت به سایر شاخه‌های گردشگری ارزان‌تر است
بختیاری خاطرنشان کرد: پرنده‌نگری و تجهیزات مورد نیاز آن به نسبت بسیاری از شاخه‌های گردشگری و تفریحات و ورزش‌هایی مانند اسکی، کوهنوردی گران نیست، برای شروع پرنده نگری یک دوربین، یک کتاب راهنما و یک دفترچه یادداشت نیاز است که تهیه آن هم ارزان و هم آسان است، البته پرنده‌نگرهای حرفه‌ای چون علاقه به ثبت تصویر پرنده دارند دوربین عکاسی هم می‌خرند، و تصویر مستند پرنده را می‌توانند در گزارش‌ها، مقالات و کتاب‌ها استفاده کنند.
«تاج طلایی» کوچکترین پرنده خاورمیانه میهمان پاییز و زمستان
بختیاری با اشاره به گروه‌بندی پرندگان گفت: بخشی از پرندگان مهاجر بهار و تابستان ایران هستند، هم اکنون می‌توان بادخورک ها را که پرنده‌های جالبی هستند در آسمان تهران تماشا کرد؛ آنها بهار تا اواسط تابستان اینجا هستند و حدود مرداد ماه به سمت آفریقا مهاجرت می‌کنند حتی از خط استوا هم پایین‌تر می‌روند.
پژوهشگر و مدرس پرنده‌نگری افزود: پرندگانی مانند زنبورخوار، سبزه قبا، پری‌شاهرخ، کوکو هم از گروه پرندگانی هستند که بهار و تابستان پیش ما می‌آیند، نیمه دوم سال به آفریقا و برخی دیگر مانند زردپر سرسیاه به هندوستان کوچ می‌کنند.
بختیاری بیان کرد: گروه دیگری از پرندگان هم فقط پاییز و زمستان به کشور ما می‌آیند، تاج طلایی کوچکترین پرنده خاورمیانه را در بهار و تابستان نمی‌توان دید. این پرنده فقط در نیمه دوم سال به ایران می‌آید و تا نیمه کشور به سمت پایین هم ممکن است پراکندگی داشته باشد.
کارشناس آشنایی با پرندگان افزود: تاج‌طلایی‌ها در اطراف البرز و زاگرس، در تهران، مشهد و شاهرود و مناطقی در این مدار دیده می‌شوند، اما معمولا به مناطق گرمسیری جنوب نمی‌رود و با آمدن بهار به همراه خانواده اردک‌ها و مرغابی‌سانان از ایران کوچ می‌کنند.
ایران میزبان انواع پرندگان در چهار فصل
بختیاری افزود: با توجه به موقعیت جغرافیایی، ایران در هر چهار فصل میزبان گونه‌های مختلف پرندگان است، البته گروهی از پرندگان هم بومی سرزمین ایران هستند و همیشه دیده می‌شوند، این گروه هم کمک می‌کنند که گردشگران و پرنده‌نگران هر زمان و تقریبا در هر جایی که اراده کنند، شانس دیدن پرنده را داشته باشند.
مدرس پرنده‌نگری اظهار داشت: گروه دیگری از پرندگان مهاجر عبوری هستند اوایل پاییز به ایران می‌آیند، یکی دو هفته در برخی از شهرها و بخش‌هایی از کشور اقامت دارند و بعد از سرزمین ما عبور می‌کنند و به مناطق دیگر جهان می‌روند و در زمان برگشت هم تقریبا زمان نوروز مدتی در کشور دیده می‌شوند و دوباره به راه خود را ادامه می‌دهند.
ثبت و شناسایی بیش از ۲۰۰ نوع پرنده در تهران
بختیاری بیان کرد: حدود هشت سال پیش زمانی که کتاب پرندگان تهران را تدوین می‌کردیم کارهای جزیی و مداوم خوبی انجام دادیم، هر سال همه پرنده‌های متنوعی را در جاهای مختلف تهران مرور و تصاویر آنها را مستند و ثبت و ضبط می‌کردیم، آن زمان تنوع پرندگان تهران حدود ۱۸۰ گونه ثبت شد، اما در حال حاضر در تهران با همه شلوغی‌ها و آلودگی‌هایی که به آن مبتلا شده، بیش از ۲۰۰ (حدود ۲۱۰ گونه) پرنده شناسایی شده، که در فصل‌های مختلف قابلیت دیده و ثبت شدن را دارند.
مدرس پرنده‌نگری افزود: نه تنها اطراف بلکه داخل شهر تهران تنوع و ظرفیت پرنده‌نگری خوبی وجود دارد، در تالاب‌ها و جنگل‌های زیبای اطراف پایتخت، پرنده‌های خاص و جذاب را به راحتی می‌توان دید اما در داخل شهر هم این امکان وجود دارد، فقط باید کمی بیشتر درباره پرنده‌ها مطالعه داشته باشیم و به صدای آنها دقیق‌تر گوش کنیم و به اطراف خود به بر روی سیم های برق ، لبه نرده ها به آسمان و لابه‌لای درختان در پارک‌ها و بوستان‌ها با دقت نگاه کنیم.