حماسه‌سرای بزرگ ایران، حکیم ابوالقاسم فردوسی اوایل قرن چهارم هجری و در سال ۳۱۹ خورشیدی، در روستای 'پاژ' از توابع توس خراسان و در خانواده ای دهقان چشم به جهان گشود و در اواخر قرن چهارم و در سال ۳۹۷ خورشیدی در سن ۷۸ سالگی چشم از جهان فرو بست و در زادگاه خویش به خاک سپرده شد.
'شاهنامه' پرآوازه ترین سروده فردوسی و بزرگترین رزم نامه جهان است که در بردارنده تاریخ ایران باستان است.
پس از شکست سلسله ساسانی از اعراب در اوایل قرن اول هجری، خط و زبان قوم پیروز در ایران آن زمان حاکم گشت خط ایرانیان از پهلوی به عربی تغییر یافت اما از آنجا که همواره در طول تاریخ، دست به دست شدن حکومت‌ها در شهرها صورت گرفته و روستاها به دلیل دور بودن از مسائل و کشمکش‌های سیاسی، نقش ویژه‌ای در حفظ فرهنگ سرزمین ایران داشته اند این بار نیز روستاها نقش شایسته‌ای در زنده نگه داشتن زبان فارسی داشتند و این زبان با همین پشتوانه توانست دست کم به صورت گفتاری و در مقام محاوره پایدار بماند.
فردوسی سرآمد در حفظ هویت ایرانی
عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد درباره شخصیت فردوسی معتقد است: اطلاعات موجود در باره فردوسی بسیار مختصر است اما آنچه روشن و تایید شده است جایگاه وی از نظر طبقه اجتماعی است.
فرزاد قائمی افزود: فردوسی از طبقه دهقانان و از منطقه تابران توس بود که این طبقه در زمان سامانیان جزء طبقه متوسط ایران و از خرده مالکان محسوب می شدند که دسترسی به فرهنگ و آموزش داشته‌اند.
وی با بیان این که انگیزه سرایش شاهنامه از سوی فردوسی انگیزه شخصی نبوده است اظهار داشت: انگیزه فردوسی در روزگار زیست این شاعر عالیقدر بسیار مهم و قابل توجه است.
عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: جریان ادبی شاهنامه‌سرایی و شاهنامه‌نویسی در ایران قرن چهارم شکل گرفته بود که تنها یک جریان ادبی نبود بلکه جریانی فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بود که به نوعی هویت ایرانیان مسلمان را به ایرانیان کهن ارتباط می‌داد.
قائمی افزود: نام "شاهنامه"را فردوسی بر اثر خود نگذاشته و در هیچ کجای شاهنامه این نام مطرح نشده و صرفا بعد از فوت فردوسی اثر جاودانه‌اش به عنوان شاهنامه شناخته شده است.
وی ادامه داد: در این جریان هویت جدیدی شکل داده می‌شد که از طرفی در این هویت عنصر مسلمان بودن افزوده شده و از طرفی مسلمان بودن به عرب بودن محدود و منحصر نمی‌شد.
عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: شاهنامه عنوان منتخب فردوسی برای اثر جاودانش نبود بلکه عنوان جریان ادبی آن دوره است یعنی دوران و شرایط سامانیان و قرن چهارم که زبان فارسی دری مورد حمایت و توجه ویژه بود.
قائمی افزود: از زمان یعقوب لیث صفاری زبان فارسی به عنوان زبان دیوانی مورد توجه قرار گرفت و همین امر در سرایش شاهنامه تاثیر داشت.
وی ادامه داد: قبل از فردوسی، شاهنامه ابومنصوری، ابوالمؤید بلخی، شاهنامه مسعودی و نیز شاهنامه ناتمام دقیقی طوسی از همشهریان فردوسی نیز نگارش شده بودند که ابوالقاسم فردوسی نیز در اثر خود هزار بیت از شاهنامه دقیقی طوسی را با ذکر منبع آورده است و همین امر نشان از تحسین و تقدیر شاهنامه دقیقی از سوی فردوسی دارد.
شاهنامه میراثی نامیرا
عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: با وجود این که شاهنامه‌های متعدد قبل از فردوسی به نگارش در آمده بود یکی از علل ماندگاری اثر ابولقاسم فردوسی، هوش، نبوغ و خردمندی فردوسی در نگارش این اثر است.
قائمی افزود: امروزه شاهنامه به بخشی از هویت ایرانیان و یکی از مفاهیم ایرانی بودن در جهان بدل شده است و محدود نشدن شاهنامه فردوسی به اثری صرفا ادبی از علل ماندگاری شاهنامه است.
وی ادامه داد: فردوسی یک مسلمان بود و بر خلاف برخی مورخان مرز اعتقادات خود را حفظ می‌کرد به این معنا که همه شخصیت‌های اثر خود را بدون این که نماینده دین خاصی باشند خداپرست معرفی می‌کند.
عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان این که فردوسی در شاهنامه از اسطوره‌سازی از پیروان ادیان خاص خودداری می‌کند گفت: این امر نشان از درایت، تیزهوشی و ظرافت این شاعر شهیر است و همین امر موجب می‌شود موفق به خلق اثری شود که فقط برای امروز نباشد بلکه به اثری فرا زمانی و فرا مکانی تبدیل شود.
قائمی افزود: علاوه بر این فردوسی در سراسر شاهنامه و در تمام داستانهای خود به ذکر منابع موثق و قابل قبول می‌پردازد و همین امر اثر وی را ماندگار و قابل اعتماد کرده است.
وی ادامه داد: شاهنامه لبریز از استعاره و صنایع بدیع معنوی است و نشان می دهد فردوسی شاعری خلاق و به نسبت روزگار خود شاعری قدرتمند و توانمند است.
عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: دقت نظر و توجه فردوسی بعد از پایان سرایش شاهنامه از آنجا نمایان می‌شود که وی همچنان ۲۰ سال بعد از پایان کار اثر خود به اصلاح آن می پردازد و همین امر موجب رفع ایرادات و پایداری اثرش می‌شود.
قائمی افزود: فردوسی بر خلاف شاعران روزگار خود که در ازای جوایز مادی شعر می‌سرودند به دنبال ماندگاری اثر بود هرچند حمایت دربار از سرایش شاهنامه را رد نمی‌کرد.
وی ادامه داد: این اثر به دلیل بنیاد پایدار و محکم خود در دوره‌های بعد از جمله در دوره مغول که بسیاری آثار از میان رفتند از سوی ایرانیان حفظ و حراست فراوان و به اثری جهانی بدل شد.
فردوسی زبان، فرهنگ، آداب، سنن و اصالت ایرانی را جاودانه کرد
یکی دیگر از استادان برجسته ادبیات فارسی در دانشگاه فردوسی مشهد گفت:سرودن شاهنامه در شرایطی که زبان فارسی رو به نابودی و فراموشی می‌رفت شاهکاری بود که توانست روح تازه‌ای در کالبد زبان فارسی بدمد و کلمات و واژگان پارسی را تا امروز زنده نگه دارد.
دکتر محمدجعفر یاحقی افزود: اگر همت و تلاش فردوسی و دیگر افراد دوستدار زبان پارسی نبود شاید امروز اثری از این زبان باقی نمی‌ماند.
وی ادامه داد: اهمیت فردوسی در آن است که با آفرینش اثر حماسی خود نه تنها زبان فارسی بلکه همه فرهنگ، آداب، سنن و اصالت ایرانی را جاودانه نمود.
نبود سند تاریخی برای زاد روز فردوسی
این فردوسی شناس برجسته گفت: تعیین و اعلام تاریخی مشخص برای روز دقیق تولد حکیم ابوالقاسم فردوسی به هیچ وجه امکان پذیر و دارای سندیت متقن تاریخی نیست.
دکتر محمدجعفر یاحقی افزود: در چارچوب زندگی اجتماعی و فرهنگ سده‌های گذشته قید کردن روز دقیق تولد افراد دارای اهمیت نبوده است لذا در مورد فردوسی نیز اینچنین بوده است. حتی سال تولد این بزرگمرد تاریخ ادبیات ایران پس از بررسیهای متعدد با زحمت در سال ۱۳۲۹ هجری شمسی مشخص شده است بنابراین تعیین روز دقیق تولد فردی در هزار سال پیش هرچند هم این فرد شاخص باشد به هیچ وجه امکان پذیر و شدنی نیست.
این استاد ادبیات حماسی در مورد انتخاب و اعلام نخستین روز بهمن ماه به عنوان زادروز فردوسی اظهار داشت: هیچ سند تاریخی در این زمینه وجود ندارد و نام بردن از این روز به عنوان زادروز فردوسی صرفا بر اساس محاسبات سرانگشتی، غیرعلمی و غیر رسمی صورت گرفته است و بر اساس چنین محاسباتی سومین روز دی ماه نیز به عنوان روز تولد فردوسی مورد اشاره قرار گرفته در حالی که این تاریخ نیز هیچ سندیتی ندارد.
یاحقی افزود: بزرگداشت این شاعر شهیر و ارزشمند در روز ۲۵ اردیبهشت ماه هر سال برگزار می‌شود و امید است بزرگداشت این مرد بلند آوازه ادبیات ایران به همین یک روز محدود نشود.