میش‌مرغ پرنده‌ای بزرگ جثه است که تنها کمتر از ۴۰ پرنده از آن در ایران باقی مانده است. میش مرغ که سنگین‌وزن‌ترین پرنده با قابلیت پرواز در جهان است، در ایران به دو شکل بومی و مهاجر مشاهده می‌شود. جمعیت بومی این پرنده تنها محدود به زیستگاه‌های شهرستان بوکان در استان آذربایجان غربی است و علاوه بر این، در بعضی سال‌ها پرندگانی به صورت انفرادی در پناهگاه حیات‌وحش میانکاله و پارک ملی بوجاق مشاهده شده‌اند.
اگرچه بر اساس رده‌بندی اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN)، وضعیت جهانی میش‌مرغ «آسیب‌پذیر» (VU) اعلام شده است اما با توجه به جمعیت کم این گونه در کشور، زیستگاه بسیار محدود و تهدیدات متعدد، این گونه با خطر جدی انقراض محلی در ایران روبرو است از این رو پروژه حفاظت مشارکتی از میش‌مرغ در دشت سوتاو شهرستان بوکان از ابتدای سال ۱۳۹۹ توسط «کانون گردشگران طبیعت ایران» و با همکاری اداره کل حفاظت محیط زیست استان آذربایجان غربی و اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بوکان و با حمایت مالی برنامه کمک های کوچک (SGP) برنامه عمران ملل متحد در ایران آغاز به کار کرده است.
تاکنون نیز تلاش های زیادی برای آخرین بازمانده‌های این پرنده منحصر به فرد در ایران انجام شده که یکی از مهمترین آنها شاید بتوان به مشارکت کشاورزان بوکانی در حفاظت از میش‌مرغ اشاره کرد به طوری که این کشاورزان بخشی از محصول گندم خود را با هدف حفاظت از آخرین بازمانده‌های میش‌مرغ دیرتر از موعد برداشت می‌کنند.
جلب مشارکت کشاورزان
مهدی نبی‌یان مدیر پروژه مشارکتی حفاظت میش‌مرغ در زیستگاه‌های شهرستان بوکان از جذب مشارکت کشاورزان در حفاظت از میش‌مرغ‌ها خبر داد و گفت: علاوه بر اینکه امسال هم اداره حفاظت محیط زیست بوکان مانند سال گذشته نسبت به خرید محصول سرپای گندم در بخش‌هایی از اراضی کشاورزی منطقه اقدام می‌کند، پروژه مشارکتی حفاظت میش‌مرغ نیز اقدام به خرید محصول سرپا در بخش‌های دیگر زیستگاه خواهد کرد.
وی ادامه داد: خرید محصول سرپا به صورت نوارهای طولی و پراکنده در زمین‌های گندم و تحت عنوان نوار میش‌مرغ انجام می‌شود و با نصب تابلو و علایم به کشاورزان اعلام می‌شود که این بخش از محصول را برداشت نکنند.
نبی‌یان با اشاره به جلب مشارکت کشاورزان برای باقی گذاشتن داوطلبانه قسمت کوچکی از محصول خود در زمین‌های زراعی گفت: خوشبختانه اهالی منطقه علاقه زیادی به گونه میش‌مرغ دارند و تاکنون از بسیاری از پیشنهادات ما استقبال کرده‌اند. یکی از پیشنهادات ما، باقی گذاشتن ۱۰۰ مترمربع از محصول گندم به ازای هر هکتار کشت در زمین زراعی بود که در صحبت‌های اولیه با برخی از کشاورزان منطقه مورد استقبال قرار گرفت.
به گفته نبی‌یان، علاقه اهالی منطقه به این پرنده یکی از امیدهای اصلی برای حفظ آخرین بازمانده‌های میش‌مرغ در ایران است.
همچنین آوات بازیار، رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بوکان در این باره گفت: با توجه به اینکه از سال‌های دور زیستگاه‌های طبیعی میش‌مرغ زیر کشت محصولات کشاورزی همچون گندم رفته است و زادآوری این پرنده در همین زمین‌های زراعی اتفاق می‌افتد، لذا وجود گندم در زمین‌های زراعی به نوعی پناهگاه امنی برای جوجه میش‌مرغ‌هایی است که در همین ایام سر از تخم بیرون آورده‌اند.
وی افزود: معمولا جوجه میش‌مرغ‌های تازه متولد شده در اواسط مردادماه قدرت پرواز پیدا می کنند اما فصل برداشت گندم اواخر خردادماه و اوایل تیرماه انجام می‌شود که با برداشت گندم، جوجه‌هایی که توانایی پرواز ندارند، در زمین‌های زراعی خالی از محصول در برابر دشمنان طبیعی همچون روباه و پرندگان شکاری بسیار بی‌پناه و آسیب‌پذیر خواهند بود.
بازیار گفت: از چند سال قبل با مشارکت جامعه محلی و کشاورزان منطقه، طرح برداشت دیرهنگام بخشی از محصول گندم در زیستگاه‌های زادآوری میش‌مرغ در حمامیان و دشت سوتاو را در دست انجام داریم به شکلی که بخشی از محصول کشاورزان را به صورت سرپا از آنها خریداری می‌کنیم تا با تاخیری دوماهه برداشت شود و این کار کمک زیادی به حفظ جوجه میش‌مرغ‌ها می‌کند.
تلاش برای احیای بخشی از پوشش گیاهی منطقه
رییس اداره حفاظت محیط زیست بوکان از بررسی‌ها برای احیای پوشش گیاهی طبیعی در بخشی از زیستگاه‌های میش‌مرغ خبر داد و گفت: در سال گذشته با همت اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی موفق شدیم زمینی به وسعت بیش از ۲۲ هکتار برای کشت گندم به عنوان پناهگاه میش‌مرغ خریداری کنیم. در سال جاری تصمیم بر این شد تا امسال در این عرصه کشت گندم انجام نشود و شرایط زمین را از نظر پوشش گیاهی طبیعی، نوع گونه‌ها و تاثیر آن در رفتارهای میش‌مرغ‌ها بررسی شود.
وی افزود: متاسفانه به دلیل آنکه از سال‌های بسیار دور بخش زیادی از زیستگاه‌های زادآوری میش‌مرغ در منطقه به زیرکشت محصولات مختلف کشاورزی رفته، اطلاعات دقیقی از گونه‌های گیاهان وحشی که میش‌مرغ به آنها وابستگی داشته در اختیار نداریم از همین رو لازم است تا در یک اقدام منسجم این گونه‌ها را شناسایی کنیم چرا که علاوه بر میش‌مرغ، اکوسیستم طبیعی زیستگاه این گونه شامل گیاهان، حشرات و سایر جانداران هم اهمیت دارد و با احیای بخشی از زیستگاه طبیعی امیدهایمان برای حفظ میش‌مرغ چند برابر خواهد شد.
بازیار تصریح کرد: امسال با کشت نکردن این زمین قصد داریم وضعیت را رصد کنیم و ببینیم آیا میش‌مرغ‌ها بدون کشت گندم در معرض خطر بیشتر قرار نمی‌گیرند یا خیر. احتمالا در سال آینده این تصمیم را بگیریم که در این اراضی یا بخشی از آن ادامه کشت گندم انجام بگیرد.