رییس کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس روز دوشنبه در نطق پیش از دستور شورای شهر مشهد گفت: از سال ۹۲ تاکنون که بخش منفصل شهری توس به مشهد پیوسته، هنوز محدده طرح شهری این حد منفصل مشخص نشده و به تصویب مراجع ذیصلاح نرسیده است.
مسعود ریاضی افزود: پیش‌تر دلایل این ناکامی ها برای عدم تصویب محدوده شهری توس را ناآگاهی، بروکراسی پیچیده و نبود همت کافی در متولیان می انگاشتیم اما امروز پس از هشت سال، به این باور رسیده ایم که گویا "عُرضه" و لیاقت لازم برای توسعه توس وجود ندارد.
وی گفت: چگونه است که در سال ۹۲ این طرح ابلاغ شده اما بعد از هشت سال هنوز محدوده مرز شهری طرح به تصویب نرسیده است؟ اگر قرار بود مرز یک کشور مشخص شود تاکنون این اقدام انجام شده بود لذا معتقدیم عدم تصویب محدوده، ناشی از نبود عرضه است و امیدواریم با این موضع‌گیری به گوشه قبای برخی بر بخورد و طرح شهری توس در نهایت تصویب شود.
رییس کمیسیون عمران، حمل و نقل و ترافیک شورای شهر مشهد به اشاره به اقدامات عمرانی در توس ادامه داد: اتفاقات عمرانی خوبی در چند سال قبل در سه حوزه ایده پردازی، طراحی و گرفتن مشاور و اجرا در حوزه منفصل شهری توس رقم خورده است که می توان به بهره برداری پروژه جلوخان فردوسی به مساحت هفت هکتار و بودجه ۳۰۰ میلیارد ریالی در توس اشاره کرد.
ریاضی گفت: علاوه بر ایجاد توقفگاه های متعدد، مسیر کهندژ به جلوخان و مسیر دسترسی هارونیه به جلوخان فردسی نیز ایجاد شده است که موجب شد معابر مناسبی در مسیر گردشگری توس ایجاد شود.
وی خاطرنشان کرد: برای بسیاری از پروژه ها مانند پروژه باغراه شاهنامه نیز مشاور گرفته شده، همچنین زمینی به مساحت هفت هکتار توسط اهالی روستای چهاربرخ اهدا شده که احداث سالن ورزشی در آن به مناقصه گذاشته شده است و طرح های دیگری نیز در مرحله مناقصه قرار دارد.
رییس کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس افزود: یکی از مهمترین وظائف مدیریت فرهنگی، ایجاد "جریان فرهنگی و هنری" است که معتقدیم در توس با کمک معاونت فرهنگی این اتفاقات به خوبی شکل گرفته و جریان فرهنگی ایجاد شده است.
ریاضی به ساخت ۵۴ فیلم سینمایی و ۲۲ مجموعه تلویزیونی بر اساس رمان "بینوایان" ویکتور هوگو اشاره و بیان کرد: وقتی از جریان سازی هنری در خصوص یک پدیده ادبی سخن می گوییم این چنین چیزی مد نظر است که متاسفانه در خصوص شاهنامه شاهد آن نبوده ایم.
وی گفت: البته اخیرا اقداماتی نظیر ساخت بیش از ۱۰ مجسمه با موضوعات برگرفته از شاهنامه موجب جذب هنرمندان و ایجاد شور و هیجان در میان قشر هنرمند شده است که امیدواریم تداوم داشته باشد.
ریاضی گفت: همچنین در حوزه کودکان، زنگ شاهنامه خوانی در مدارس مشهد به صورت آزمایشی اجرا شد، که با شاهنامه خوانی در مدارس و آیین هایی از این دست به دنبال آن هستیم تا شاهنامه به اقشار متخصص و نخبه محدود نشده و به میان مردم عادی نیز وارد شود.
ثبت جهانی توس مورد اهتمام جدی قرار نگرفته است
رییس کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس خاطرنشان کرد: ثبت جهانی توس این فرصت را ایجاد می کند تا موضوع گردشگری و حفاظت از آثار و میراث فرهنگی توس نیز بیش از پیش مورد توجه و اهتمام قرار گیرد.
ریاضی ادامه داد: البته شاهد تلاشهای فراوانی برای ثبت دیگر میراث جهانی نظیر قنات گناباد و یا آسبادهای نشتیفان بوده ایم ولی اهتمام مناسبی برای توس صورت نگرفته است و این شاید به خاطر آن است که ثبت آسبادهای نشتیفان راحت بوده و حال آنکه ثبت توس، دارای مشکلات مختلفی چون دکل های برق و دیگر معارض ها است و برای رفع این مسائل قرار شد متولیان امر مشاور معرفی کنند.
وی ادامه داد: متولیان این حوزه ابتدا گفتند مشاور معرفی شده ۶۰۰ میلیون ریال می گیرد تا مجموعه مولفه های لازم اجرایی برای ثبت جهانی توس را آماده و تنظیم می کند که پذیرفتیم، اما بعد گفتند مشاور یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون ریال مطالبه کرده که باز هم پذیرفتیم و سپس مبلغ ۶ میلیارد ریال را مطرح کردند که در رایزنی با شهرداری و با توجه به اهمیت ثبت جهانی توس باز هم آن را پذیرفتیم، اما هنوز هم نهاد متولی مشاوری برای ثبت جهانی توس معرفی نکرده است.
رییس کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس گفت: در نهایت برای "ثبت جهانی توس" کمپین و تیم ورزشی راه انداختیم. حالا معتقدیم با وجود ناکامی ها دیگر توس به ثبت جهانی شدن نیازی نداشته باشد زیرا امروز همه توس و فردوسی را می شناسند و مورد توجه مردم ایران قرار گرفته و فردوسی و توس تبدیل به ترند جهانی شده اند.
عدم پاسخگویی شهرداری منطقه ۱۲ به واسطه فقدان طرح شهری توس
رییس شورای شهر مشهد نیز گفت: مردم اکنون در منطقه ۱۲ شهرداری مشهد و محدده توس، برای استحکام بنای خود و یا ساخت و توسعه از شهرداری مجوز می خواهند که به دلیل عدم تعیین مرز و محدوده شهری توس، شهرداری این منطقه نمی تواند به مردم پاسخگو باشد.
محمدرضا حیدری افزود: متاسفانه بدون تعیین طرح شهری توس، شورا و شهرداری اختیاری ندارند و اعلام می کنیم هر طرحی را با هر متراژ و مساحتی تصویب کنید، می پذیریم.
وی گفت: هشت سال از تصویب الحاق توس به مشهد می گذرد و با توجه به نیاز مردم به ساخت و ساز، بناگزیر شاهد ساخت و سازهای غیرقانونی در منطقه هستیم که بعدها باید با هزینه های چند برابری نسبت به رفع این ساخت و سازها در حریم محدوده حفاظت شده توس، اقدام کنیم.
رییس شورای شهر مشهد از اقدامات عمرانی در منطقه توس قدردانی کرد و گفت: همزمان با ۲۵ اردیبهشت، روز ملی بزرگداشت فردوسی، شاهد اقدامات ارزشمند شورای پنجم و کمیسیون عمران توس بودیم که این اقدامات ماندگار، نشان دهنده عزم شورای شهر مشهد در توجه جدی به فردوسی و توس است.
در حاشیه جلسه علنی شورای شهر، یک نقال نوجوان به اجرای برنامه پرداخت و در پایان نیز شورای شهر مشهد از "ساجده محمودی" در گروه ۱۳ تا ۱۶ سال، "صنم علی نیا" و "کیانا رهنورد" در گروه سنی ۹ تا ۱۲، سه برگزیده مشهدی سومین جشنواره نقالی و شاهنامه خوانی کشور قدردانی کرد.
سابقه تاریخی توس
منطقه باستانی توس که شهرنشینی، رونق و آبادانی آن به دوره ساسانیان و پیش از ورود اسلام به ایران بازمی‌گردد تا سده دوم هجری و پیش از حمله ویرانگر مغول، مجموعه‌ای از آبادی هایی همچون نوغان، توس و سناباد بود که توس آبادترین آنها محسوب می‌شد.
توس برای قرنها عمده‌ترین و پررونق‌ترین منطقه مسکونی در این بخش از خراسان بزرگ بود. نقطه‌ای به نام مشهد تا زمان شهادت حضرت ثامن‌الحجج علی بن موس‌الرضا (ع) در این خطه وجود نداشت، بنابراین مورخان قدیم پس از شهادت هشتمین امام شیعیان در خراسان، محل دفن پیکر مطهر و حرم نورانی آن امام همام را، که آن زمان در باغی در جوار روستای نوغان و فاصله ۳۰ کیلومتری توس قرار داشت، "ارض توس" نامیدند.
توس در زمان حمله مغول ویران شد اما خیلی زود به همت ایرانیان خراسان دوباره حیاتش را بازیافت تا حدی که چند مرتبه به عنوان مقر فرمانروایان مغول نیز انتخاب شد. همچنین بازسازی عمارت باستانی قلعه توس پس از مرگ تیمور گورکانی صورت گرفت. تا مدتی در این مقطع از تاریخ خراسان، نامهای "توس و مشهد" به صورت مترادف به عنوان نام این منطقه به کار برده می‌شد اما روند روزافزون سفر و مهاجرت شیعیان برای زیارت و همجواری با مرقد مطهر امام رضا (ع) موجب رشد تدریجی مشهد به عنوان یک شهر و مرکز این بخش از خراسان بزرگ در اطراف آن مضجع شریف شد و به این ترتیب نام دیرپای "توس" تحت‌الشعاع مشهد قرار گرفته و رفته رفته از زبانها افتاد.
بقایای شهر تاریخی توس که بناهایی همچون زندان یا گنبد هارونیه در آن قرار دارد، هم‌اینک محدوده‌ای ۳۶۰ هکتاری را دربر می‌گیرد که در فهرست آثار ملی ایران نیز به ثبت رسیده است.
بازدید تیرماه ۱۳۷۵ رهبر فرزانه انقلاب اسلامی از شهر تاریخی توس و مقبره حکیم ابوالقاسم فردوسی، نقطه عطفی برای توجه به این منطقه و ارزشهای تاریخی و فرهنگی آن بود زیرا پس از این تاریخ اقدامات عملی برای خروج توس از مهجوریت و رکود آغاز شد.
در پی عطف توجه رهبری، توس که در دوران معاصر یکی از روستاهای تابع مشهد بود، بهمن ۱۳۹۱ با تایید شورای عالی معماری و شهرسازی ایران به عنوان یک محدوده منفصل شهری به شهرداری مشهد واگذار شد و به این ترتیب محدوده منفصل شهری توس در سال ۱۳۹۳ به شهر مشهد پیوست. توس هم‌اینک تحت مدیریت شهرداری منطقه ۱۲ کلانشهر مشهد اداره می‌شود. همچنین از سال ۱۳۹۳ با هدف حراست از میراث تاریخی توس اهالی ساکن این منطقه از هرگونه عملیات ساخت و ساز و دخل و تصرف زمین و ساختمان منع شدند.
فعالیت معادن برداشت شن و ماسه و رفت و آمد کامیونها به این منظور در محدوده توس، یکی از ویرانگرترین معضلات این عرصه مهم تاریخی بود که از سال ۱۳۹۴ بطور جد مورد توجه قرار گرفت تا اینکه از این فعالیت مخرب در آن منطقه جلوگیری شد. سال ۱۳۹۶ در ادامه اقدامات به منظور رونق توس، برای تدوین "طرح راهبردی توس" مشاور استخدام شد و نتیجه این کار مطالعاتی سال ۱۳۹۷ در اختیار شورای عالی معماری و شهرسازی قرار گرفت.
کمیسیون ویژه توسعه و بهسازی توس در شورای اسلامی شهر مشهد نیز شهریور ۱۳۹۶ از سوی پنجمین دوره شورای شهر مشهد ایجاد شد و در پی آن با توجه به ظرفیت بالای گردشگری این خطه و جذابیت آن برای گردشگران، اقدامات توسعه و بازآرایی منطقه آغاز شد.