تئاتر همواره هنری بوده که در تمام جهان مورد حمایت نهادهای دولتی و سازمان‌هایی چون شهرداری که بودجه فرهنگی و هنری ثابتی دارند، بوده‌است. در کشورمان ایران نیز از زمان شکل‌گیری و پیدایش این هنر در شکل و شمایلی که امروز آنرا می‌شناسیم، تئاتر و هنرمندانش از این قاعده مستثنی نبوده‌اند.
دلیل این دست حمایت نهادهای دولتی از هنر تئاتر تنها به سبب ضریب نفوذ، دامنه گسترده سرگرم‌کنندگی رسانه‌های فراگیری چون سینما و تلویزیون منتهی نمی‌شود؛ بلکه هنر تئاتر به سبب آن موتور پیش‌بنده جریان‌سازش، در ساحت ادراک متنی و معانی بازتاب‌دهنده آن، همچنین شیوه متفاوت و سخت تولید آثار این هنر و نحوه اجرای زنده آن از مهمترین مسائلی بوده که همواره دست حمایت بخش دولتی و نهادهای فرهنگی را در تمام جهان با خود به‌همراه داشته‌است.
اقتصاد تئاتر، بازار رقابتی و شیوه متفاوت حمایت
در کشورمان ایران تئاتر بعد از انقلاب شکوه‌مند اسلامی نیز همواره ردپای قابل رصد در بسیاری از رویدادها و جریان‌های اجتماعی تاریخ کشورمان داشته‌است. از روزهای انقلاب گرفته تا سال‌های حماسه‌سازی هشت سال دفاع مقدس، همواره هنرمندان تئاتر همسو با مردم در خط مقدم بیان و بازتاب مطالبات اجتماعی و اعتراض‌های مدنی بوده‌اند. چه آنکه یکی از اصلی‌ترین بن‌مایه‌های این هنر بازتاب ناهنجاری‌ها و انتقاد و اعتراض به کج‌روی هایی است که می‌تواند حرکت رو به رشد و تعالی یک جامعه را به مخاطره اندازد.
در اواخر دهه ۸۰ و به ویژه با آغاز دهه ۹۰ خورشیدی با مطرح شدن مفهوم اقتصاد تئاتر و شکل‌گیری بنگاه‌هایی که مفهوم تئاتر خصوصی را بدون نگاه علمی و تنها با اتکا بر تاسیس تماشاخانه‌هایی متکی بر دید نظارتی از سوی نهادهای دولتی و وابسته به بودجه‌های محدود بخش خصوصی راه‌اندازی و اداره کردند، مفهوم نگاه حمایتی از تئاتر در کشورمان رنگ متفاوتی به خود گرفت.
با حرکت و راه افتادن فعالیت تئاتر خصوصی، برای تحقق اقتصادش تلاش کرد تا به همان میزان نیز دامنه مخاطبانی که پیش‌از آن تنها به سالن‌های دولتی عادت داشتند را به سوی خود بکشاند. به این ترتیب مسأله‌ای به نام رقابت به یکی دیگر از اجزاء تولید و ارائه این هنر به‌ویژه در حوزه اقتصادی بدل شد.
در همین بزنگاه بود که مفهوم حمایت نهادهای دولتی بیش‌از پیش به‌عنوان مطالبه هنرمندان تئاتر برای پابرجا ماندن این هنر پویا، زنده و جریان‌ساز شکلی فراگیرتر به خود پیدا کرد و از آن تاریخ تا به امروز نیز در بیان رسانه‌ای، کلید واژه «لزوم حمایت نهادهای دولتی از هنر تئاتر» در هر دو بخشی تئاتر دولتی و تئاتر خصوصی فصلی ثابت را در بازتاب مطالبه هنرمندان تئاتر در رسانه‌ها به خود اختصاص داده‌است.
سال ۱۳۹۹، سخت‌ترین دوره فعالیت هنرمندان تئاتر در تاریخ معاصر ایران
اگر از کنار تمام فراز و فرودهای رشد، درجازدن و یا نزول فعالیت هنرهای نمایشی طی یک دهه اخیر در کشورمان بگذریم و دامنه خود را متمرکز کنیم بر شیوع پاندمی کرونا در کشورمان، سال ۱۳۹۹ را باید سخت‌ترین دوره فعالیت هنرمندان تئاتر در تاریخ معاصر کشورمان به‌شمار آریم.
سالی که فصل مهمی از بازه زمانی آن به دلیل شیب صعودی ابتلا و مرگ‌ومیر ناشی از این ویروس با مُهر خاموشی، نسیان و عدم فعالیت تالارهای نمایشی در خاطره‌ها مانده‌است. البته این نکته را نباید فراموش کرد که سهم مهمی از جریان اقتصاد خُرد این هنر و همچنین معیشت هنرمندان آن در گرو تولید و اجرای مستمر آثار نمایشی رقم خورده‌است و همین کافی بود تا حکم تعطیلی فعالیت‌ها، نخستین ضربه خود را بر اقتصاد و معیشت هنرمندان وارد سازد.
این‌جا بود که بار دیگر مسئله‌ای به نام حمایت‌های دولتی بیش‌از پیش به کلید واژه مشترک مطالبه هنرمندان از مسئولان دولتی بدل شد.
شهریور ۱۳۹۹؛ نخستین گام بلند حمایت دولت از اهالی تئاتر
بعد از تعطیلی‌های مستمر سالن‌های نمایشی و به محاق رفتن فعالیت هنرمندان تئاتر در نیمه نخست سال ۱۳۹۹ درنهایت در شهریور ماه همان سال، قادر آشنا مدیرکل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی اطلاعیه‌ای که ششمین اطلاعیه این نهاد دولتی را بر بالای سربرگ خود می‌دید، به شیوه حمایت این نهاد متولی امر تئاتر در کشور از هنرمندان تئاتر در دوران پاندمی کرونا پرداخت.
اطلاعیه‌ای که در آن تاکید شده بود در راستای حمایت از هنرمندان تئاتر برمبنای ابلاغیه ستاد ملی مقابله با کرونا مبنی‌بر التزام سالن‌ها نسبت‌به پذیرش مخاطبان با ظرفیت ۵۰ درصدی خود، این اداره کل طبق مصوبه‌ای با ردیف بودجه‌ای جدا از بودجه حمایتی تئاتر کشور عنوان کرد که سهم صندلی‌های باقی‌مانده در ساین‌های تئاتر،نسبت‌به میزان فروش بلیت که در آن زمان تاکید شده بود تنها از درگاه‌های الکترونیک خریداری شود را برای هنرمندان جبران خواهد کرد، تا گروه‌های نمایشی بتوانند بخشی از ضرر ناشی از میزبانی محدود از مخاطبان را این‌بار با دست حمایتی دولت جبران شده ببینند.
احیای جریان تئاتر با تزریق امید و تدبیر حمایتی دولت در نیم سال دوم ۱۳۹۹
همین اطلاعیه از سوی اداره‌کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کافی بود تا هنرمندان نیمه دوم سال ۱۳۹۹ را فارغ از تمامی بیم و امیدهایی که مبنی‌بر شیوع مجدد و موج‌های متعدد ویروس کرونا در کشورمان که می‌توانست بار دیگر حکم به تعطیلی سالن‌ها دهد و از سوی دیگر ترس و واهمه‌ای که میان مخاطبان این هنر مبنی‌بر حضور در سالن‌های سربسته‌ای مانند تماشاخانه‌ها که ممکن بود ضریب امکان ابتلاء را افزایش دهد با گام‌هایی استوارتر و تلاشی بیشتر آغاز کنند و با دلگرمی بیشتری دست به تولید و اجرای آثار نمایشی زدند.
اگر بخواهیم نمط این گزارش را بر انصاف استوار کنیم، تمامی وعده‌های اداره‌کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی‌بر تزریق بودجه‌های حمایتی و همچنین تأمین بودجه حمایت از طرح ۵۰ درصد صندلی‌های خالی سالن‌های نمایشی، به‌موقع به تمامی گروه‌هایی که طی آن ایام آثار خود را به صحنه بردند پرداخت شد.
گام موفق بعدی دولت، انتقال تئاتر از گروه سه به گروه دو مشاغل
گام مهم دیگر بدنه دولت در راستای حمایت از هنرمندان که البته پاسخی دیگر به مطالبه بارها تکرار شده اهالی این عرصه بود، تلاش بدنه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در تعامل با ستاد ملی مقابله با کرونا بر قرار گرفتن گروه فعالیت هنرهای نمایشی از مشاغل گروه سه به مشاغل گروه دو استوار بود.
اتفاقی که بعد از برگزاری سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر در بهمن‌ماه ۱۳۹۹ در نهایت به تصویب رسید و حکمی دیگر بود مبنی‌بر اجازه صدور فعالیت هنرمندان تئاتر در شهرهای قرمز که البته این‌بار ضریب رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و اصل فاصله‌گذاری اجتماعی با شدت و جدیت بیشتری بر آن تاکید شده بود.
امید به آغاز سال جدید تئاتری با چاشنی سوال‌هایی تکراری
اگر مطابق رسمی مالوف و پذیرفته‌شده، شروع سال جدید تئاتری در کشورمان که هرسال بعد از پایان جشنواره تئاتر فجر آغاز و تا جشنواره تئاتر فجر بعدی ادامه خواهد داشت را در نظر داشته‌باشیم؛ اسفند ماه ۱۳۹۹ و فروردین ۱۴۰۰ خورشیدی اولین فصل گرم اجراهای هنرهای نمایشی در کشورمان بود که پیشاروی دور جدید اجراهای تئاتری هنرمندان کشور قرار گرفت.
البته این آغاز تحویل سال جدید تئاتر ایران همواره با تزریق بودجه اداره‌کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی مصوبه بودجه سالیانه دولت برای اداره امور تئاتر در کشور نیز همراه است.
اتفاقی که پیش‌از آن با ارائه لایحه بودجه توسط دولت مشخص‌شده بود که میزان افزایش اعتبار عرصه هنرهای نمایشی در قیاس با ادوار قبلی به دلیل سیاست انقباضی در امور اقتصادی بسیار محدود بوده است. درحالی‌که در نقطه مقابل میزان لزوم حمایت از هنرمندان تئاتر بعد از پشت سر گذاشتن یک‌سال همراهی با ویروس کرونا و تجربه تعطیلی‌های مستمر بیش‌از گذشته افزایش پیدا کرده بود.
هرچند آغازین روزهای سال جدیدتئاتر ایران همزمان شد با شروع موج چهارم کرونا و این یک‌بار دیگر حکم تعطیلی بر فعالیت تماشاخانه‌ها را در سراسر کشور با محوریت شهرهای قرمز صادر کرد. همین عامل بار دیگر یکی از گرم‌ترین فصل اجراهای آثار نمایشی یعنی اسفند و فروردین ماه را از هنرمندان تئاتر گرفت.
همزمان با پایان تعطیلات نوروز ۱۴۰۰ جز یک هفته، روند تعطیلی‌های سالن‌ها و فعالیت‌های نمایشی ادامه داشت تا آنکه هجدهم اردیبهشت‌ماه ستاد ملی مقابله با کرونا طی ابلاغیه‌ای بار دیگر حکم به ازسرگیری فعالیت هنرهای نمایشی و تماشاخانه‌ها را در شهرهای قرمز داد. همین عامل کافی بود تا مدیران تماشاخانه‌ها بار دیگر کار رایزنی با هنرمندان تئاتر برای اجرای آثارشان را از سر گیرند.
اما به فاصله کمتر از یک هفته از صدور آن ابلاغیه و مشخص شدن تعداد آثار محدودی که در پایتخت و برخی از استان‌های کشور همزمان با آغاز فعالیت و حیات تئاتر در سال ۱۴۰۰ خورشیدی امکان آن را محقق کرده بود، دو مولفه عدم تزریق بودجه از یک‌سو و از سوی دیگر افزایش ناچیز بودجه هنرهای نمایشی در کشور هنرمندان را نسبت به ادامه سیاست حمایتی اداره‌کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی‌بر تزریق بودجه حمایتی از تولید آثار و همچنین بازخرید ظرفیت ۵۰ درصدی صندلی‌های خالی سالن‌ها، با اما و اگرهایی مواجه کرد و بار دیگر مطالبه آن‌ها در قامت فضای رسانه‌ای از مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی‌بر اعلام وجود آن حمایت در سال جدید قوت گرفت.
اتفاقی که باعث شد تا این مسئله را با قادر آشنا مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در میان بگذاریم.
حمایت مستمر از هنرمندان تئاتر به ویژه در شرایط بحرانی مهمترین رسالت مدیران است
آشنا گفت: همواره بر این مسئله اشاره داشته‌ام که حمایت از هنرمندان تئاتر در تمامی شرایط به‌ویژه در مواجهه با بحرانی مانند کرونا، یکی از اصلی‌ترین رسالت‌های معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بازوی اجرایی آن در عرصه تئاتر یعنی اداره کل هنرهای نمایشی است.
وی افزود: از اواخر شهریور ماه ۱۳۹۹ که مسئله حمایت از هنرمندان تئاتر را چه در حوزه تولید و چه در حوزه تامین پرداخت ۵۰ درصد صندلی‌های خالی مانده تماشاخانه‌ها با اتکا بر میزان فروش بلیت گروه‌های نمایشی آغاز کردیم، این روند با جلسات و رایزنی‌های مختلف و متعدد با آقای دکتر حسینی معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و آقای دکتر صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال جدید نیز مطرح و همگی قویاً بر لزوم حمایت از هنرمندان تئاتر به‌ویژه بعد از پشت سر گذاشتن سال سخت ۱۳۹۹ و همراهی و همدلی خانواده تئاتر با شرایط سخت مواجهه با بحران ویروس کرونا تاکید گردند.
استمرار حمایت از گروه‌های تئاتری در حوزه تولید و ظرفیت ۵۰ درصدی سالن‌ها تا پایان شهریور ۱۴۰۰
مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تصریح کرد: حمایتی ما در حوزه ظرفیت ۵۰ درصدی سالن‌های نمایشی بر حسب تعداد صندلی‌ها و میزان فروش بلیت هنرمندان تئاتر مانند روالی که از شهریور تا اسفند ماه ۹۹ برقرار بود ادامه خواهد داشت.
وی با تاکید بر آنکه نکته حائز اهمیت آنست که تمامی تعهدات سال نود و نه در این عرصه به هنرمندان پرداخته شده‌است خاطرنشان کرد طی جلسات مستمر و مکرر با مسئولان دخیل در امر بودجه اداره‌کل هنرهای نمایشی بنا بر این قرار گرفت که تا پایان شهریور ماه سال جاری این روند حمایتی ادامه داشته باشد و در سریع‌ترین زمان ممکن تلاش می‌کنیم تا منابع مالی در این حوزه را نیز تامین کنیم.
حمایت از هنرمندان تئاتر مانند همیشه معطوف به سراسر کشور است
مدیرکل اداره هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پاسخ به این پرسش که ادامه روند طرح حمایتی از گروه‌های نمایشی تنها مختص تهران است یا سراسر کشور گفت: نگاه حمایتی ما هیچ‌گاه متمرکز بر پایتخت نبوده و همواره هنرمندان استانی که سهم مهمی در جریان‌سازی تئاتر کشور داشتند را در اولویت برنامه‌ها قرار دادیم.
آشنا در پایان یادآور شد: بر این اساس ادامه این طرح حمایتی در سراسر کشور خواهد بود و در استان‌ها در قالب تفاهم‌نامه با مدیرکل ارشاد استان، بودجه حمایتی مطابق همان اطلاعیه و دستورالعملی که در شهریور ماه ۱۳۹۹ منتشرشده بود در اختیار هنرمندان تئاتر قرار خواهد گرفت.