ریشه واژه موزه از لغت نامه یونانی «موزین» (mosusem) به معنای مقر زندگی موز(Mouse) الهه هنر و صنایع در اساطیر یونان باستان اقتباس شده است.
کلمه موزه در سال ۱۲۹۰ وارد زبان فارسی شد و تاریخچه آن بر می گردد به سفرهای ناصرالدین شاه به خارج و تصمیم او به ایجاد مشابه که آن در ارگ سلطنتی (کاخ گلستان) قرار دارد.
شورای بین‌المللی موزه که زیر نظر یونسکو فعالیت می‌کند در بند سه و چهار اساسنامه خود موزه را اینگونه تعریف کرده که موزه موسسه‌ای است دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان باز است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می‌کند.
هدف موزه‌ها، تحقیق در آثار و شواهد به جا مانده انسان و محیط زیست او، گردآوری آثار، حفظ و بهره‌وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار به ویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره معنوی است.
گونه‌های زیادی از موزه وجود دارد، مجموعه‌های بزرگ در شهرهای بزرگ که انواع مجموعه‌ها را پوشش می‌دهد تا موزه های کوچک که یک یا چند دسته خاص را دربر می گیرد و این دسته‌ها شامل هنرهای زیبا، هنر کاربردی، صنایع دستی، باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، قوم‌شناسی، تاریخ، تاریخ فرهنگی، تاریخ نظامی، علم، فناوری، موزه کودکان، نقشه، تاریخ طبیعی، سکه‌شناسی، گیاه‌شناسی، علوم طبیعی و تمبرشناسی و کاخ موزه‌ها است.
نخستین موزه‌ها
نخستین موزه برمبنای یک مجموعه خصوصی بود که در سال ۱۶۸۳ در شهر آکسفورد انگلستان گشایش یافت و در سال ۱۷۵۰ «م» در کاخ لوکزامبورگ پاریس بخشی از مجموعه سلطنتی در معرض دید عموم قرار گرفت و در نخستین سال انقلاب کبیر فرانسه موزه هنری لوور تاسیس شد.
می توانیم سده های ۱۹ و ۲۰ «م» را سده های استقبال مردم از موزه ها بدانیم و کاربردی کردن موزه ها پس از جنگ جهانی دوم بین سال های ۱۳۳۹ تا ۱۹۴۵ اتفاق افتاد.
تاریخچه موزه در ایران
نهادینه شدن موزه در ایران با آغار کار و تاسیس کاخ موزه ناصرالدین شاه در سال ۱۲۹۱ تا ۱۲۹۳ در کاخ گلستان (ارگ سلطنتی ) بود.
وزارت صنایع و معارف در سال ۱۲۹۵ موزه ملی را تاسیس کرد که این موزه ابتدا در اتاق های مدرسه دارالفنون برپا شد و بانی آن مرتضی قلی خان ممتازالملک بود که بعد از مدتی این مجموعه از دارالفنون به عمارت مسعودیه و بعد از تاسیس موزه ایران باستان به این موزه که شامل ۲۸۰ شی بود منتقل شد.
در سال ۱۳۰۲ به منظور اسلحه شناسی و تاریخچه سلاح به دانشجویان موزه دانشکده افسری در تهران تاسیس شد که پس از انقلاب این موزه به مجموعه سعد آباد منتقل و یادبودهایی از دفاع مقدس در آن منظور شد و به موزه نظامی تغییر نام یافت.
در سال ۱۳۰۹ شادروان حسین طاهرزاده بهزاد هنرستان صنایع قدیم را تاسیس کرد که آثار هنرمندان زمان، استادان و دانشجویان هنرستان بخشی از این موزه بود و در حال حاضر در عمارت نگارستان و به نام موزه هنرهای ملی زیر نظر موزه ملی ایران قرار دارد و آثار هنرمندان در زمینه هنرهای سنتی در این موزه در معرض نمایش قرار می گیرد.
در سال ۱۳۱۲ موزه مردم شناسی تهران تاسیس و در آغاز دایره انسان شناسی نامیده شد و سپس به بنگاه انسان شناسی و سرانجام به موزه مردم شناسی تغییرنام یافت.
نخستین موزه بقای متبرکه موزه آستان قدس رضوی در ۱۳۱۴ بود و بعد از آن موزه حضرت معصومه(س) در قم است که مجموعه هر ۲ موزه بر مبنای موقوفات و نذورات است و مهمترین آنها نسخه های دست نویس قرآن مجید می باشد.
اداره کل موزه ها توسط اداره کل هنرهای زیبا وابسته به وزارت فرهنگ در سال ۱۳۵۲ تاسیس شد و سرپرستی بیش از ۵۰۰ موزه در کشور را دارد که نیمی از آن در اختیار وزارت میراث فرهنگی است.
طبق آخرین آمار که در اجلاس ایکوم در ملبورن اعلام شد، هم اینک حدود ۵۰ هزار موزه در جهان مشغول فعالیت هستند که به طور میانگین در هر کشور حدود ۳۳۰ موزه وجود دارد.
روز جهانی موزه‌ها
مبتکر ایده روز جهانی موزه‌ها سازمان بین‌المللی موزه‌های جهان (ایکوم) است که هر ساله شعاری را مطرح می‌کند تا موزه‌های سراسر جهان آن را سرلوحه کار خود قرار دهند و این سازمان «مجموعه‌های موزه‌ای، برقراری پیوندها» را شعار امسال خود اعلام کرده است.
معرفی ایکوم
ICOM مخفف International Council Museums به معنی شورای بین‌المللی موزه‌هاست که این سازمان در سال ۱۹۴۶ و بنا به پیشنهاد یک شهروند آمریکایی به نام چانسی. جی. هاملین (Chancey J. Hamlin) تاسیس شده و اولین مجله خود را بنام مجله موزه‌ها با همکاری یونسکو منتشر کرد.
این سازمان تا امروز ۵۵ سال است که فعالیت می‌کند و ایکوم بنا به ماده یک اساس نامه خود سازمان نیمه دولتی مشتمل از موزه‌ها و کارکنان حرفه‌ای موزه است که برای اشاعه منافع موزه شناسی و دیگر رشته‌های وابسته ایجاد شده است.
برگزاری روز جهانی موزه ها با هدف افزایش آگاهی عموم درباره این امر است که موزه‌ها ابزاری مهم در تبادل فرهنگی، غنی سازی فرهنگ ها و توسعه تفاهم، همکاری و صلح بین مردم هستند.
روز جهانی موزه از سال ۱۹۷۷ از سوی شورای بین المللی موزه ایکوم جشن گرفته می‌شود و هر ساله موزه‌های بیشتری از سراسر جهان در این جشن جهانی شرکت می‌کنند و سال گذشته روز جهانی موزه ها در بیش از ۳۷ هزار موزه در ۱۵۸ کشور جهان جشن گرفته شد.
روز جهانی موزه و گرامیداشت هفته میراث فرهنگی فرصتی مناسب برای جلب توجه مردم و افکار عمومی نسبت به اهمیت و جایگاه موزه‌ها است.
هدف روز جهانی موزه
در واقع هرسال در روز جهانی موزه موضوعی را مشخص می‌کنند تا مردم و متخصصان به‌صورت مستقیم از موزه دیدن کنند و درباره چالش‌هایی که موزه برجسته کرده است به بحث و گفتگو بپردازند.
با تعیین این روز، موزه جایگاه و ارزش خود را به‌عنوان نهادی دائمی در میان عموم مردم به دست می‌آورد و این نهاد وظیفه دارد میراث ملموس و ناملموس جامعه بشری را نگهداری و فضایی را برای اهداف آموزشی و مطالعه بیشتر آماده کند.
اهداف موزه
هدف‌های موزه شامل نگهداری آثار گذشتگان و نمایش و انتقال آنها به آیندگان، ارزیابی و قیاس میان پدیدارهای تاریخی، علمی، فنی، صنعتی و هنری گذشته و حال، ایجاد و تقویت تفاهم میان ملل و اقوام، شناخت و نمایش سهم اقوام و ملل در فرهنگ و تمدن جهانی، اعتلا و بهبود میزان دانش محصلان، دانشجویان، پژوهشگران و جلوگیری از انهدام فرهنگ بومی و ایجاد سدی در برابر فرهنگ‌های نامانوس است.
امروزه در ایران حدود ۶۸۰ موزه فعال وجود دارد که این رقم قبل از دولت یازدهم و دوازدهم حدود ۲۹۱ موزه بود و امید می رود تا ۲ سال آینده جشن مناسبی برای افتتاح هزار موزه ایران به صورت ملی بر پا شود و ورود بخش خصوصی و شخص حقیقی به بحث موزه ها دارای اهمیت بسیاری است.
تعداد موزه های ایران درسال ۷۸ حدود ۱۲۶ واحد بوده که ۶۶ واحد آنها وابسته به میراث فرهنگی و بقیه توسط سایر دستگاه های اجرایی راه اندازی شده است.
به عبارت دیگر، به ازای هر ۴۶۰ تا ۵۰۰ هزار نفر در سال ۷۸، یک موزه وجود داشت و در سال ۹۸ حدود ۶۵۰ موزه که ۲۰۰ مورد آن خصوصی است به ازای هر ۱۷۰ هزار نفر یک موزه که در مقایسه با کشورهای دیگر که سابقه تاریخی کمتری از ایران دارند گویای تعداد اندک موزه های کشور است.
به گفته کارشناس میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان؛ تعداد اشیایی که در موزه ملی نگهداری می‌شود بالغ بر سه میلیون شی که ۳۰۰ هزار اثر جزو آثار نفیس است و فقط ۶ هزار اثر در ویترین‌های موزه ملی در معرض نمایش قرار گرفته است.
در موزه‌های مطرح دنیا نیز به سمت طراحی بازدید از مخازن پیش رفتند که به صورت مجازی صورت می‌پذیرد زیرا نمایش این تعداد آثار به صورت دستی و سنتی امکانپذیر نیست.
تاریخچه موزه در سیستان و بلوچستان
این استان به عنوان پهناورترین استان کشور و یکی از پر ظرفیت ترین استان ها درحوزه میراث فرهنگی با نمونه های بی بدیلی از تنوع آثار فرهنگی ملموس و ناملموس، فرهنگ ها، آیین ها و میراث هزاران ساله است که تا چند سال قبل فاقد موزه به معنی واقعی بود و تنها سهم استانی با این پیشینه تاریخی و ظرفیت های گردشگری از موزه های کشور نمایشگاهی در اداره کل میراث فرهنگی در مکان فعلی موزه زاهدان و همچنین در سایت جهانی شهرسوخته به عنوان موزه بود که تعداد محدودی از هزاران شی فرهنگی موجود در انبار ها و گنجینه استان را درآن به نمایش گذاشته بودند.
در هیچکدام از شهرستان های سیستان و بلوچستان نیز چیزی به عنوان موزه وجود نداشت تا سال۱۳۸۵ که پس از مرمت ساختمان سابق کنسولگری انگلیس در شهرستان زابل اولین موزه استان با عنوان موزه مردم شناسی سیستان با همت مسوولان و کارشناسان سازمان میراث فرهنگی افتتاح شد.
پس از آن واحد موزه های استان و معاونت فرهنگی وقت اداره کل میراث فرهنگی با حمایت مدیران استانی و ملی پس از ظرفیت سنجی و انجام مطالعات اولیه به عنوان یکی از اولین استان های کشور طرح محتوایی و طرح معماری داخلی را برای راه اندازی موزه های تخصصی و عمومی تهیه کرد و ۹ موزه دولتی (موزه منطقه ای جنوب شرق اولین موزه منطقه ای کشور و موزه مادر استان )، موزه مردم شناسی سیستان، موزه پست و ارتباطات زاهدان، موزه محلی سراوان، موزه قرآن و عترت ایرانشهر، موزه خاک کلپورگان، موزه محلی چابهار، موزه باستان شناسی شهرسوخته و موزه محلی سرباز راه اندازی شد.
همچنین موزه های خصوصی تاس و کپل و موزه سب بعنوان موزه های خصوصی استان دایر شدند و ۲۰ طرح محتوایی و معماری داخلی نیز برای موزه های دالان تاریخ سیستان، موزه فرش زهک، موزه مشاهیر سیستان، اکوموزه باد هامون، اکوموزه عشایری استان، موزه صنایع دستی سیستان و بلوچستان، سایت موزه شهرسوخته، موزه‌های محلی خاش، ایرانشهر، نیکشهر، سیب و سوران، میرجاوه و غیره آماده که در صورت تامین اعتبار قابلیت اجرا دارند.
معرفی موزه‌های سیستان و بلوچستان
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان گفت: اکنون ۱۰ موزه دولتی، ۲ موزه خصوصی و سه موزه مشارکتی در سیستان و بلوچستان وجود دارد.
علیرضا جلالزایی افزود: براساس تعاریف تخصصی موزه فضای باز یا اکوموزه هایی نیز بدون ساختار و محتوا طراحی شده و در سطح استان وجود دارد و در زمره موزه ها محسوب می شود که از جمله آنها موزه فضای باز شهرسوخته، اکو موزه عشایر و معماری در کوه خواجه، موزه معماری قلعه سیب و سوران و تعدادی دیگر از این دست که سالانه پذیرای خیل زیاد مشتاقان هستند.
موزه منطقه ای جنوب شرق
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بیان کرد: نخستین موزه منطقه ای کشور در سال ۹۰ در پنج طبقه طراحی و افتتاح شد و این موزه که در اوایل دهه ۴۰ احتمالا توسط کارشناسان غربی پایه ریزی شده بود، اسکلت اولیه بنا در زمینی به مساحت ۱۳ هکتار ایجاد و شرکت مشاوران پارس اسلوب از طراحان اولیه این موزه بود تا سال ۵۷ مجددا بخش هایی از بنا ساخته شد و تا دهه ۷۰ با توجه به کمبود اعتبارات و مسائل جنگ تحمیلی و مدیریتی تعطیل شد که مجددا بوسیله شرکت شارستان از سوی مرحوم مهندس احمدی طراحی و بروز و شرکت پیمانکاری زاهدان شرق کار ساخت و ساز آن را از سرگرفت و تا سال۸۸ ادامه یافت.
جلالزایی افزود: در سال ۸۹ تغییراتی در طراحی طرح ایجاد شد و مهندسین مشاوره بینش و فن و مرحوم مهندس بصیرانی طراحی داخلی را انجام دادند و نهایتا این موزه بزرگ بعنوان اولین موزه منطقه ای کشور و یکی از بزرگترین موزه های ایران در زاهدان با ۱۵ هزار متر مربع مساحت و ۱۱ هزار مترمربع زیربنا در پنج طبقه ساخته شد و بخش اداری موزه در ۲ طبقه مجزا سالن های آموزشی و کارگاهی و طبقه دوم بخش های مدیریت و اداری و کارشناسی و در بخش نمایشی و آموزشی نیز در پنج طبقه در طبقه زیرین موتورخانه و کارگاه ساخت مولاژو غیره در طبقه بعدی گنجینه و آزمایشگاه، عکاسخانه و کارگاه ها به همراه کافی تریا و سالن همایش ها قراردارد.
در طبقه همکف لابی، ورودی، کتابخانه، سالن راینه ، سالن پژوهش، مدیریت داخلی موزه و محافظین و فروشگاه ها در کنار رمپ که با شیب ملایمی در طول یک کیلومتر با تابلوها و ویترین هایی تاریخی استان را از هزاره های دوره به تفکیک شهرهای مختلف نمایش می دهد.
همچنین قسمت بوم شناسی موزه با بزرگترین آکواریوم استان نیز در کنار اتاق مونیتورینگ با دهها دوربین حفاظتی قرار دارد و در طبقه بعدی بخش باستان شناسی و طبقه نهایی نیز بخش مردم شناسی نقطه جنوب شرق کشور را در غالب ویترین ها و مجسمه هایی معرفی می کند.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان؛ در این موزه متاسفانه معماری داخلی به اتمام نرسیده است و نیارمند اعتباراتی برای تکمیل است و در فضای باز موزه نیز فضای سبز زیبا در کنار تنها سن روباز استان خودنمایی می کند.
در بخش اداری (مدیریت، کارشناسان اداری، آموزش، سالن همایش، کارگاه های فنی، آزمایشگاه تخصصی، عکاسخانه، مونیترینگ، مرمت، مخزن و موتورخانه)، نمایشی (کتابخانه، سالن پژوهش، اتاق رایانه، اتاق نمایش، سالن جلسات و غیره) وجود دارد و این موزه درصدد است تا با معرفی منطقه جنوب شرق ایران در بخش های باستان شناسی، مردم شناسی و زیست محیطی تعریف جامع و کاملی از منطقه ارائه دهد.
در رمپ به عنوان ورودی اصلی موزه تابلو، تصویر آثار شاخص تاریخی، فرهنگی، جاذبه های طبیعی و مردم شناسی منطقه به نمایش گذاشته شده و یکی دیگر از قسمت های مهم موزه منطقه ای جنوب شرق کتابخانه است که دارای پنج هزار جلد کتاب شامل کتاب های تخصصی با موضوعات میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و همچنین حیاط و باغ موزه با چند هکتار فضای سبز ، سن روباز و آب نما است.
از شاخص ترین اشیا موزه منطقه ای جنوب شرق می توان به لوله سفالی مربوط به سیستم لوله کشی و فاضلاب شهرسوخته، چشم مصنوعی، شانه معرق، جعبه آینه، پارچه و اشیاء متعددی از شهر سوخته و شهداد و جیرفت، سفال چهارگوش محوطه اسپیدژ ایرانشهر و جام زندگی از گورستان بمپور اشاره کرد.
موزه پست و ارتباطات
یکی از موزه های استان که با مشارکت اداره پست در یک طبقه در ساختمان قدیم پست زاهدان راه اندازی شده موزه پست و ارتباطات است که در ساخت و تزیین آن از خشت و آجر استفاده شده است.
ورودی اصلی این بنا دارای ایوانی رفیع طاق جناقی و تزئینات آجری بصورت پله ای و همچنین خطوط اسلیمی در زیر طاق ایوان است.
این بنا درسال ۷۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و از بخش های مختلفی شامل مدیریت، نگهبانی، سالن سمعی بصری و تالارهای نمایش تشکیل شده و اشیاء و آثار به نمایش گذاشته شده در این موزه شامل انواع مهرهای شهرسوخته، ابزار آلات ارتباطی، نمونه ماکت کبوتر خانه و مجسمه مرد پستچی است.
موزه مردم شناسی سیستان
نخستین موزه استان که درسال ۸۵ با مشاوره مهندس شفاهی از طراحان داخلی معروف کشور راه اندازی و در ساختمان کنسولگری ایران و انگلیس واقع شده است.
این موزه شامل بخش مردم شناسی، معرفی شاهنامه، مراسم و آیین های سنتی، زیور آلات، محصولات کشاورزی، زندگی عشایری، صید و صیادی، صنایع دستی، آلات موسیقی و کتب خطی است که با صحنه سازی به نمایش گذاشته شده اند.
موزه شهرسوخته
موزه تخصصی باستان شناسی سایت جهانی شهرسوخته، برای معرفی محوطه باستانی شهرسوخته با مساحت ۴۷۰ متر مربع در محل مجتمع فرهنگی این سایت قراردارد.
موزه محلی سراوان
این موزه در محل ساختمان قدیم فرمانداری شهرستان سراوان واقع شده و مصالح بکار رفته در معماری آن عمدتا آجر و خشت خام است.
این بنا در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده و در سال ۸۸ به عنوان موزه محلی سراوان به بهره برداری رسیده است.
موزه ایرانشهر
موزه محلی ایرانشهر در بخشی از فضای قلعه ناصری قرار دارد و شامل بخش های باستان شناسی و مردم شناسی است.
موزه قرآن و عترت ایرانشهر
این موزه که همزمان با سی امین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی افتتاح شد شامل مجموعه اتاق هایی برای بازگو کردن خاطرات دوران پر برکت تبعید مقام معظم رهبری و نمایش نسخ خطی از قرآن کریم، تفاسیر، کتاب های دعا و اسناد و نامه های مربوط به انقلاب است.
این مکان که محل اقامت رهبر معظم انقلاب در زمان تبعید از سوی رژیم ستم‌شاهی بوده در سال ۱۳۷۰ از سوی آقای پرویز فاضلی مالک بنا به سازمان میراث فرهنگی اهدا و در سال ۸۶ در فهرست آثار ملی ثبت و مرمت آن توسط سازمان میراث فرهنگی انجام و به نام موزه قرآن و عترت تغییر کاربری داد.
موزه محلی چابهار
این موزه در محل ساختمان قدیم فرمانداری چابهار قرارداد و مهمترین بخش آن مجموعه تاریخ و باستان شناسی (قبل از تاریخ، دوره تاریخی، دوره اسلامی) و مجموعه مردم شناسی است که موضوعات مهم نمایشی در این بخش انواع مسکن، پوشاک زنان و مردان، زیور آلات، سازها و ادوات موسیقی و مجموعه های صنایع دستی است.
موزه سفالِ کهنِ زنانه در کلپورگان
موزه زنده سفال کلپورگان که به موزه خاک نیز معروف است، یکی از مهمترین و مشهورترین موزه‌های سیستان و بلوچستان است که در روستایی به همین نام در فاصله ۲۵ کیلومتری جنوب شرق شهر سراوان و ۱۰۰ کیلومتری جاده سراوان - بم پشت واقع شده است.
وجود همین موزه زنده سبب شد تا سال گذشته این روستا ثبت جهانی شود و سفال تولیدی در منطقه کلپورگان نشان‌دهنده تداوم حیات ۶ هزار ساله نوعی سفال پیش از تاریخ در ایران است که روش ساخت تزیین و معادن تامین مصالح این نوع سفال با گذشت هزاران سال تغییر نکرده و این نوع سفالگری سینه به سینه در میان زنان این روستا منتقل شده است.
موزه محلی سراوان
موزه محلی سراوان نیز یکی دیگر از موزه‌های قدیمی سیستان و بلوچستان است که در ساختمان قدیم فرمانداری سراوان در بین سال‌های ۱۳۱۶ تا ۱۳۱۸ احداث شده است.
محتوای این موزه شامل گذری بر تاریخ بلوچستان، از نحوه زندگی مردم و آداب و رسومشان گرفته تا آثار تاریخی و طبیعی و حیات وحش منطقه است که به وسیله ماکت و تصاویر، صحنه‌سازی شده و در معرض دید عموم قرار گرفته است.
موزه تاس و کپل
موزه تاس و کپل دزک گنجین دران در شهرستان سراوان و در منطقه دزک واقع شده و اولین موزه شخصی است که به همت عبدالله سپاهی بنا شده است.
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این موزه حالت تماما کلاسیک و سنتی بنا است که قرار گرفتن صنایع دستی، چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.
موزه سرباز
موزه محلی شهرستان سرباز واقع در شهر کلات در جنوب سیستان و بلوچستان نیز پذیرای مسافران و گردشگران است.
در این موزه ۴۰ شی تاریخی مربوط به دوره‌های پیش از میلاد کشف شده از محوطه‌های باستانی بلوچستان، اشیا مردم‌شناسی، آثار صنایع‌دستی زنان و مردان بلوچ و تصاویری از جاذبه‌های دیدنی و گردشگری به نمایش گذاشته شده است.
مکان این موزه متعلق به اداره قدیم پست سرباز و یکی از آثار شاخص این شهرستان است که در زمان پهلوی دوم ساخته‌شده و در سال ۱۳۹۲ بازسازی و به عنوان موزه محلی مورد استفاده قرار گرفت.
باغ موزه دفاع مقدس زاهدان
عملیات اجرایی باغ موزه دفاع مقدس زاهدان با ۱۰ هزار متر مربع زیر بنا شامل هزار و ۲۰۰ متر فضای اداری برای ساختمان مرکز اسناد دفاع مقدس، موزه و سرسرای نمایش از سال ۸۷ آغاز شده است.
در این باغ موزه علاوه بر نمایش آثار فرهنگی هشت سال دفاع مقدس و حوادث تروریستی، فضای ویژه ای برای بازسازی عملیات های هشت سال دفاع مقدس که رزمندگان استان در آن حضور داشته اند، پیش بینی شده است.
عوامل مهم در معرفی موزه ها
پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: روی بیلبوردهای تبلیغاتی و پرهزینه شهرها، در میان انبوه آگهی‌های تلویزیونی و سیل پیامک‌های جاری شده به گوشی‌های همراه، جای خالی تبلیغ موزه، این میراث ارزشمند احساس می‌شود.
محمدعلی ابراهیمی گفت: برگزاری تورهای موزه گردی با حضور کارشناسان زبده میراث فرهنگی می تواند علاوه بر ترویج فرهنگ رفتن به موزه، ظرفیت درآمدزایی برای بخش خصوصی را به همراه داشته باشد اما آنچه باقی می ماند فلسفه رفتن به موزه است.
وی افزود: اجرای برنامه های فرهنگی در مناسبت های مختلف، برگزاری نمایشگاه ها و همایش های مختلف، تعامل موزه های استان با یکدیگر و با سایر موزه های کشور حتی موزه های دنیا در شناساندن بهتر استان و در جذب گردشگر و بازدید مردم مفید است.
پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان بیان کرد: استفاده از شیوه و ابزار مثبت تبلیغات، همکاری با رسانه ها و آموزش و پرورش و دانشگاه ها باعث ترغیب مردم به بازدید از موزه ها می شود.
وی گفت: حتی گاهی شاید لازم باشد اگر مردم به دیدن موزه ها نمی آیند موزه ها به دیدن مردم بروند و از طریق تلویزیون و حتی برگزاری نمایشگاه های سیار از داشته های موزه ای در مدارس، مساجد، ادارات و غیره جذابیت بازدید از موزه ها را برای مردم نشان داد.
ابراهیمی بروز کردن اطلاعات، تغییر در چیدمان، استفاده از راهنما و کارشناسان با تجربه، رفع نواقص، استفاده از سیستم های به روز در حوزه های مختلف سرمایش و گرمایش، صوتی، تصویری، دعوت از نخبه گان جامعه و تبلیغات، جمع آوری و نمایش اشیا از بین طوایف و نمایش آنها به نام بزرگان قوم را از دیگر موارد برای ترغیب مردم به سمت موزه ها عنوان کرد.
موزه و کرونا
وی گفت: یک وجه از موزه‌داری گردشگری و بازدید است که عملا امسال با شیوع ویروس کرونا و تعطیلی حوزه گردشگری بازدید از موزه‌ها و این وجه از موزه داری نیز تعطیل شد.
پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان افزود: خسارت وارده از نبود بازدیدکننده و گردشگر در برخی از موزه‌ها که بیشترین تمرکز آنها بر روی بازدیدکنندگان بود و حتی در شهرهای گردشگرپذیر بیش از سایر موزه‌هاست در واقع می‌توان گفت بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد موزه‌ها از این حوزه آسیب دیدند.
وی افزود: نباید فراموش کرد که میزان بازدید گردشگران خارجی صفر است و این میزان خسارت در حوزه بازدیدکنندگان داخلی وارد شده و حتی بعد از بازگشایی موزه‌ها و اعمال پروتکل‌های بهداشتی، با ادامه روند باز و بسته شدن موزه‌ها، به نوعی می‌توان گفت اعمال پروتکل‌ها به فراموشی سپرده شد و تنها بالا بردن سطح بازدیدها مدنظر قرار گرفت.
ابراهیمی خاطرنشان کرد: برخی از ارگان‌ها مانند وزارت میراث فرهنگی در بودجه‌های سالیانه خود کسب درآمد از محل بازدید از موزه‌ها را در نظر گرفته‌اند و اکنون به دلیل نبود بازدیدکننده متضرر شده‌اند.
وی گفت: همواره به موزه‌ها همانند یک قلک نگاه شده و به عنوان سرمایه فرهنگی به آن فکر نشده و نگاه به موزه‌ها تک بعدی است، حتی نتوانستیم از فرصت ۹ ماهه‌ای که شیوع کرونا و تعطیلی موزه‌ها ایجاد کرده بود برای تکمیل زیرساخت‌های موزه و تولید محتوا بهره ببریم.
پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان اظهار داشت: در گذشته عنوان می‌شد به دلیل بازدید عموم، انرژی کارشناسان موزه صرف امور بازدید می‌شود اما اکنون که بازدیدکننده وجود ندارد بازهم انجام کارهای پژوهشی و مستندنگاری و تولید محتوا برای فضای مجازی مورد توجه قرار نگرفته و اگر هر کارمند موزه، هفته‌ای یک محتوا در خصوص موزه‌ای که در آن فعالیت دارد، تولید می‌کرد طی مدت گذشته می‌توانستیم با انبوهی از تولید محتوا در خصوص معرفی آثار موزه‌ای روبرو شویم.
وی افزود: باید کارگاه‌های آموزشی در این خصوص برای کارشناسان و کارمندان موزه برگزار شود که البته در اوایل تعطیلی موزه‌ها به دلیل شیوع ویروس کرونا شاهد اقداماتی از سوی موزه‌ها بودیم چنانکه بازدیدهای مجازی را فعال کرده بودند و حتی برخی از موزه‌ها یک ساعت در روز را به معرفی موزه خود اختصاص داده بودند اما با ادامه روند بازگشایی و باز تعطیلی موزه‌ها، موزه‌داران از ادامه این روند دلسرد شده و این راه را ادامه ندادند و تمام کارهای خلاقانه تعطیل شد.
ابراهیمی بیان کرد: در شرایط شیوع ویروس کرونا و تعطیلی موزه‌ها حتی به نوع کارکرد و فعالیت موزه‌ها برای تعطیلی یا عدم تعطیلی آن توجه نشد و تنها با در نظر گرفتن نام موزه در حوزه مشاغل از سوی ستاد ملی کرونا، از واژه باز یا بسته بودن برای تمام موزه‌ها استفاده و به موزه‌های خصوصی نیز کمتر توجه شد یا حتی دیده نشدند.
وی با اشاره به اینکه بنابر آمار گفته می‌شود حدود ۱۷۰ موزه خصوصی در کشور و سه مورد در سیستان و بلوچستان فعال هستند، گفت: باتوجه به اینکه هیچگاه در حوزه موزه‌داری به اجماع صنفی دست پیدا نکردیم و کانون یا انجمن خاصی در حوزه موزه‌های خصوصی در کشور فعال نیست از این رو نمی‌دانیم که دقیق چه تعدادموزه خصوصی مجوز دریافت کرده و دایر شده و چه میزان دچار ضرر شده اند.
پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان افزود: در استانی با این همه تاریخ، تمدن و ظرفیت و البته نیاز به معرفی شدن، راه اندازی موزه از اصول اولیه کار می باشد هرچند از همین موزه های موجود نیز استفاده بهینه نشده نه تنها متولیان و دست اندرکاران بلکه حتی مردم نیز در این زمینه عکس العملی انجام نمی دهند.
وی اظهار داشت: تعداد اشیا فرهنگی و موزه ای سیستان و بلوچستان نیز که در موزه مادر و موزه های استان نگهداری و در ویترین ها معرفی می شوند حدود ۴۰ هزار شی است که از این تعداد ۱۰ هزار شی نیاز به مرمت دارند و حداقل سه هزار شی در معرض دید عموم قرار گرفته و البته کل اشیاء استان در سال های قبل ساماندهی شده و دارای شناسنامه تخصصی و عمومی هستند.
ابراهیمی گفت: تعداد بازدیدکنندگان از موزه های سیستان و بلوچستان نیز در طول سال به ۳۰ هزار نفر و درآمدزایی ۳۰میلیون تومان نمی رسد یعنی تقریبا یک درصد که نیمی از آن را گردشگران ورودی تشکیل داده اند و در واقع توجه و علاقه مردم استان برای بازدید از موزه ها در سطح به شدت پایینی قرار دارد که نیاز به برنامه ریزی و اقدام جدی در این زمینه و در حوزه تغییر محتوا و جذاب کردن موزه ها، تبلیغات و بازاریابی مناسب، معرفی و آموزش و بروزرسانی و مخاطب سنجی و غیره احساس می شود.
وی افزود: تعداد اشیای تاریخی و موزه ای موجود، حدود دهها هزار شی برآورد می شوند که به لحاظ انجام کاوش های علمی و کشف از قاچاقچیان اموال تاریخی، فرهنگی با نرخ ۱۰درصد در حال افزایش هستند که از این تعداد حدود ۴۰درصد آنها نیاز به مرمت دارند و تاکنون حدود ۱۳درصد آنها مرمت شده اند.
پژوهشگر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان بیان کرد: یکی از راهکارهای معرفی سیستان و بلوچستان ساخت مولازوماکت اشیا شاخص و ارسال آن جهت معرفی در موزه معروف کشور و جهان است.