همدان از یک دهه پیش با واژه کم آبی و پیامدهای منفی ناشی از آن مانوس شده به نحوی که دیگر پدیده خشکسالی و کم آبی برای اهالی این استان معتدل و کوهستانی غریب و ناملموس نیست، دیاری که پیشینیان همواره از زمستان های سرد برفی و پربارش و همچنین تابستان های معتدل و پرآب با رودخانه های خروشان آن یاد می کنند.
تنش های آبی چند سال اخیر و به دنبال آن کاهش سطح آب های زیر زمینی منجر به تبدیل شدن زمین های آبی به دیم و همچنین مزارع به مرتع شده و ضمن بروز مشکلات عدیده و پیامدهای منفی برای عموم مردم به ویژه کشاورزان، عشایر کوچ رو منطقه را نیز برای پیدا کردن چراگاه و محل اسکان ییلاقی دچار سردرگمی کرده است.
به دنبال سیلاب سال ۹۸ و عنوان شدن شروع «تر سالی» امید در دل مردم این دیار شکوفا شد، اما این خوشحالی دیری نپایید و کشاورزان همدانی پس از مدت کوتاهی شاهد کاهش چشمگیر بارش ها و نزولات جوی در برابر افزایش دما و در ادامه افت سطح آب‌های زیرزمینی و کسری مخازن، خشک شدن و یا کاهش جدی آب تالاب ها، کاهش خروجی چاه‌ها و خشکی قنوات شد.
استان همدان در سال های اخیر با متوسط سالانه ۳۳۰ میلی متر بارش، در منطقه نیمه خشک و کم بارش قرار گرفته و براساس بررسی شاخص های خشکسالی توسط وزارت نیرو ، همدان سیزدهمین استان خشک کشور است.
هشدار هواشناسی نسبت به کاهش بارش ها
مدیرکل هواشناسی استان همدان در خصوص وضعیت جوی استان، از افزایش دما و کاهش بارش ها خبر داد.
«حسین عابد» با بیان اینکه بر اساس شاخص «تبخیر و تعرق» بسیاری از نقاط این استان هم اینک شرایط خشکسالی شدید و متوسط را دارد، گفت: همدان در سال جاری وضعیت و شرایط بسیار حادی از نظر بارندگی داشته که موجب کاهش میزان تولید علوفه مراتع و همچنین بروز خسارت در گندمزارهای دیم استان شده است.
وی اظهار داشت: هر چند وضعیت بارش در ایستگاه های باران سنجی مناسب است، اما داده های آماری نشان می دهد که استان همدان در ۲ ماه نخست سالجاری وضعیت خوبی از نظر بارندگی نداشته و شرایط برای کشاورزان سخت و دشوار شده است.
مدیرکل هواشناسی استان همدان با بیان اینکه فصل بارش تقریبا به پایان رسیده است، اظهار داشت: خرداد ماه شاهد قطع و یا محدود شدن بارش ها خواهیم بود و همچنین دمای هوای مناطق مختلف استان نیز در هفته های پیش رو افزایشی است.
عابد ادامه داد: میزان بارش ها در کشور ۴۱ و در همدان ۳۰ درصد کاهش یافته و این در حالی است که استان های همجوار شامل کرمانشاه، کردستان، مرکزی، لرستان، زنجان و قزوین بین ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش بارندگی داشته اند.
به گفته وی، تا پایان سال گذشته میزان بارش ها در همدان طبیعی و مطلوب بود، اما در فروردین امسال آمار بارش ها در استان همدان به شدت نزولی شد به نحوی که بیشترین کاهش بارش در فروردین امسال در مقایسه با سال های گذشته را شاهد بودیم.
خشکسالی و تشدید آلودگی هوا
معاون محیط انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان نیز از تشدید آلودگی هوا به خاطر کاهش بارندگی، افزایش دما و بروز پدیده خشکسالی در منطقه خبر داد و گفت: پدیده خشکسالی منجر به فرسایش بادی و افزایش پدیده گرد و غبار می شود.
«سید عادل عربی» افزود: تجربه محیط زیست گویای این است که امسال به مراتب بیشتر از سالهای گذشته شاهد بروز پدیده گرد و غبار در استان همدان خواهیم بود که مهم‌ترین علت آن نیز کاهش بارندگی است.
به گفته وی، علت تاکید اداره کل محیط زیست استان به شهرداری های همدان و ملایر برای خرید و نصب دستگاه سنجش ذرات، کسب آمار و اطلاعات دقیق از شاخص کیفی هوا و تصمیم گیری منطقی و دقیق در صورت قرار گرفتن منطقه در وضعیت اضطرار است.
معاون محیط انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست استان همدان گفت: بررسی های علمی نشان می دهد که منشا بالفعل و بالقوه آلودگی هوا در سطح استان همدان، بیابانی شدن دشت های کبودراهنگ، قهاوند، فامنین و بخش های از آورزمان شهرستان نهاوند است.
عربی با اشاره به اینکه روند بیابانی شدن استان همدان از مدت ها قبل شروع شده و در سالهای اخیر تغییر اقلیم نیز موجب تشدید این روند شده است، اظهار داشت: اقدامات موثری برای مقابله با این پدیده انجام شده که البته کافی نیست و نیازمند عزم جدی دستگاه های مرتبط از جمله منابع طبیعی، جهاد کشاورزی، آب منطقه ای و محیط زیست است.
وی با بیان اینکه زنگ هشدار در این خصوص به صدا درآمده است، تاکید کرد: در صورت بی توجهی و پیش بینی نکردن تدابیر لازم به زودی با این تغییر اقلیم و افزایش دما، گرفتار پدیده مستمر و همیشگی گرد و غبار خواهیم شد.
کاهش آب سدها
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان همدان نیز دراین باره گفت: از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر ۱۳۹۹) تاکنون به طور متوسط ۲۶۷ میلیمتر باران در استان همدان باریده که این میزان نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۴۴ درصد و در مقایسه با دوره بلند مدت ۲۰ درصد کاهش را نشان می‌دهد.
«منصور ستوده» با اشاره به اینکه ۸۵ درصد از گنجایش سد آبشینه استان همدان پر شده است، افزود: این سد با گنجایش پنج میلیون متر مکعب، در حال حاضر ۴.۲ میلیون متر مکعب آب ذخیره دارد.
وی بیان کرد: سد شیرین سو نیز ۴.۴ میلیون متر مکعب گنجایش دارد که با ذخیره سه میلیون متر مکعب آب، ۶۸ درصد حجم ذخیره آن پر شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان همدان در رابطه با سد کلان ملایر نیز گفت: سد کلان ۴۵ میلیون متر مکعب ظرفیت دارد که ۴۴.۷ میلیون متر مکعب آب معادل ۹۹ درصد ظرفیت در آن ذخیره سازی شده است.
ستوده با اشاره به اینکه ۷۸ درصد از گنجایش سد سرابی تویسرکان نیز پر شده است، افزود: در حال حاضر ورودی این سد اندک و حجم آب آن ۷.۱۴ میلیون متر مکعب است.
به گفته وی، سد شنجور رزن نیز با کم ترین حجم ذخیره آب نسبت به دیگر سدهای استان ۹۰۰ هزار متر مکعب ظرفیت دارد که حدود ۱۷ درصد حجم ذخیره آن پر شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان همدان افزود: ۱.۸ میلیون متر مکعب از مخزن ۴.۷ میلیون مترمکعبی سد تازه ساز نعمت آباد اسدآباد نیز پر است.
الزام ادارات به کاهش ۲۵ درصدی مصرف آب
مدیرکل مدیریت بحران استانداری همدان نیز به خبرنگار ایرنا گفت: با توجه به کاهش نزولات جوی و بروز بحران کم آبی، برنامه ریزی برای کاهش ۲۵ درصدی مصرف آب دستگاه های اجرایی و دولتی استان در دستور کار قرار دارد.
«علیمردان طالبی» اظهار داشت: کم آبی یکی از جدی ترین بحران های پیش روی استان همدان در سال جاری است که احتمال می رود این بحران در ماه های مرداد و شهریور نمود بیشتری پیدا کند.
به گفته وی، بخشی از آب آشامیدنی مورد نیاز استان از جمله ساکنان شهرهای همدان، ملایر و بخشی از تویسرکان از طریق سدها و بخش دیگر از طریق چاه تامین می شود و طبق آمارهای موجود آب آشامیدنی مورد نیاز ۵۰ تا ۶۰ درصد جمعیت استان از طریق آب های سطحی و مابقی از طریق منابع زیرزمینی تامین می شود.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری همدان با بیان اینکه حجم آب ذخیره شده در سد اکباتان کمتر از سال های گذشته است، افزود: برای رویارویی با کم آبی، کاهش مصرف آب ادارات در دستور کار قرار گرفته و در گام نخست ممنوعیت استفاده از شبکه آب شرب شهری برای آبیاری فضای سبز محوطه دستگاه های اجرایی ابلاغ شده است.
طالبی گفت: همچنین مصوبه ضرورت کاهش ۲۵ درصدی میزان آب مصرفی ادارات نسبت به سال گذشته به صورت رسمی ابلاغ می شود که بر اجرای این مصوبه به صورت دقیق نظارت و ارزیابی می شود.
وی گفت: علاوه بر تلاش برای کاهش مصرف و تشویق مردم به مصرف بهینه و صرفه جویی، درصدد وارد کردن منابع آب جدید به مدار هستیم که اجاره چاه های آب کشاورزی در زمان های غیر آبیاری زراعی از جمله این موارد است.
وی ابراز امیدواری کرد: با صرفه جویی عموم مشترکان در مصرف آب به خصوص بخش اداری و خانگی و وارد کردن منابع آبی جدید به مدار و امید به افزایش نزولات آسمانی، بتوانیم ضمن مدیریت شرایط فعالی از بحران کم آبی در سال جاری عبور کرد.
خسارت ۸۵ میلیارد تومانی خشکسالی به مراتع
رئیس اداره امور مراتع و بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان نیز گفت که بروز خشکسالی ناشی از کاهش بارندگی در بلند مدت منجر به خسارت ۸۵ میلیارد تومانی مراتع این استان شده است.
«سعید الیاسی» افزود: میانگین بارش های استان همدان نسبت به دوره بلند مدت کاهش چشمگیری داشته و بررسی ۱۳ ایستگاه هواشناسی استان نشان می دهد که میانگین ۳۳۲ میلی متر بارش دوره بلند مدت با ۷۳ میلی متر کاهش به ۲۵۹ میلی متر در سال جاری رسیده است.
وی اظهار داشت: هر میلی متر کاهش بارندگی موجب افت تولید علوفه به میزان هفت دهم کیلوگرم در هکتار می شود که با توجه به وسعت ۸۲۲ هزار هکتاری مراتع استان همدان می توان پیش بینی کاهش ۴۲ هزار تنی میزان تولید علوفه را در سال زراعی جاری کرد.
رئیس اداره امور مراتع و بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان گفت: میزان تولید علوفه با میانگین بارش ۳۳۲ میلیمتر به ۱۱۱ هزار تن می رسد که امسال با کاهش بارندگی این رقم به حدود ۶۹ تن کاهش یافته است.
الیاسی اضافه کرد: همچنین هر کیلوگرم علوفه مرتعی ۲ هزار و ۳۰ تومان قیمت گذاری شده که با در نظر گرفتن این رقم می توان عنوان کرد کاهش بارندگی و خشکسالی دست کم حدود ۸۵ میلیارد تومان به سطح تولید مراتع استان همدان خسارت زده است.
وی، یکی از آسیب های جدی کاهش تولید علوفه را بروز تنش و درگیری بین دامدار و عشایر برای تامین علوفه مورد نیاز دام عنوان کرد و گفت: در همین ارتباط به تازگی شاهد بروز درگیری میان عشایر با کشاورزان در اراضی شهرستان اسدآباد بودیم.
رئیس اداره امور مراتع و بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان گفت: خشکسالی در نواحی خوزستان، لرستان و ایلام موجب تغییر تقویم کوچ با نظر کارگروه ملی تنظم تقویم کوچ شده و عشایر به جای نیمه اردیبهشت، اول اردیبهشت امسال وارد این استان شدند.
الیاسی اضافه کرد: عشایر باید در ۵۹ سامان عرفی استان همدان مستقر شوند اما به علت ورود زودهنگام و برفگیر بودن برخی از این سامان ها در شهرهای همدان و بهار، عشایر کوچ رو مجبور به ورود به مزارع و اراضی کشاورزی شده که این رویه موجب بروز تنش بین آنها و کشاورزان شده است.