دنیای امروز پر از رویداد های غیرقابل پیش بینی و ناگوار است. از مرگ عزیزان، بلایای طبیعی، بیماری ها تا سایر رویدادهای استرس آور زندگی اجتناب ناپذیرند. بر این اساس زندگی همیشه مطابق با آنچه ما می خواهیم پیش نمی رود و در این میان اکثر ما انسان ها خودمان را با این تغییرات ناخوشایند سازگار می کنیم که این سازگاری نشانه وجود انعطاف پذیری در انسان هاست. خانواده ها امروز همچنین با توجه به سرعت تغییر سبک های زندگی و مساله شکاف نسلی در معرض خطر هستند و باید به منظور مقابله با مشکلاتشان به طور حتم آموزش هایی ببینند. آموزش‌هایی که می‌تواند تاب آوری خانواده را بالا برده و در نتیجه رویارویی آنها را با مسایل و مشکلات آسانتر سازد. نظر به اهمیت این موضوع در جامعه به عنوان یک راهکار عملی سبب شد، پژوهشگر ایرنا با "علی قائدنیای جهرمی"، روانشناس بالینی و مدیرعامل موسسه کاهش آسیب‌های اجتماعی رویش به گفت و گو بنشیند. در ادامه مشروح این گفت و گو را می‌خوانید:
تاب آوری در جامعه
قائدنیای جهرمی پیرامون تاب آوری گفت: تاب‌آوری معادل واژه Resilience است. در فرهنگ لغت، این کلمه، خاصیت کشسانی، بازگشت پذیری و ارتجاعی معنا شده است. اصطلاح تاب آوری در اصل و ابتدا در متالوژی برای نشان دادن قابلیت مواد برای برگشت به حالت اولیه بعد از کشیده یا فشرده شدن و مقاومت در برابر ضربه یا فشار مداوم استفاده شده است. در طب و روانشناسی نیز نشان دهنده مقاومت جسمانی، بهبودی خودانگیخته و توانایی برقراری مجدد تعادل هیجانی در موقعیت تنش زا است و در واقع به ویژگی هایی اشاره دارد که در سرعت میزان بهبود بعد از رویارویی با تنش مشارکت دارند.
وی ادامه داد: در واقع روانشناسی، تاب آوری را یک توانایی برای غلبه کردن بر مشکلات زندگی و قویتر شدن فرد در نتیجه روبه روشدن با این مشکلات می‌داند، به طوریکه افراد تاب‌آور می‌توانند شرایط بهتری برای زندگی کردن فراهم کنند. آنها مهارت‌های حل مساله را گسترش می‌دهند و در برابر استرس مقاومتر هستند.
این روانشناس افزود: برای مشکلات و سختی هایی که ممکن است در زندگی همه ما وجود داشته باشد، قدرت پیشگویی کننده ای وجود ندارد؛ بلکه این خودمان هستیم که این قدرت را برای آنان قایل می‌شویم. در واقع این قدرت از درون خود ما سرچشمه می گیرد و با ویژگی «تاب آوری» ارتباط پیدا می‌کند.
ویژگی‌های تاب آوری بالا
جهرمی درباره ویژگی های افرادی که تاب آوری بالا دارند، گفت: افراد تاب‌آور فعال تر و هدفمندترند و با علاقه و هیجان زندگی می کنند. آنها قدرت انتخاب دارند و مسوولیت زندگی خود را به عهده می‌گیرند. آنها وقتی در زندگی با موقعیت‌های استرس‌زا رو به رو می‌شوند آن را نه انکار می‌کنند و نه با خشونت با آن مواجه می‌شوند، بلکه می‌پذیرند.
وی در ادامه توضیح داد: تاب‌آوری قدرت جایگزینی افکار و روش‌های تفکر مثبت را به جای تفکر منفی به فرد می‌دهد و موجب می‌شود افراد بتوانند هیجان، تعارض و تنش را مدیریت کنند. خبر خوب آن که این صفت در همه افراد قابل ایجاد، آموزش و ارتقاء است و هر چند بهترین زمان آن دوران کودکی و از طریق حمایت والدین و معلمان و تشویق آنها برای حل مشکلات است اما در بزرگسالی نیز می توان با شناخت و تمرین، انسان سرسخت و تاب‌آور شد.
پیامد های افزایش تاب آوری در جامعه
این روانشناس بالینی در خصوص پیامد های افزایش تاب آوری در جامعه گفت: ارتقا تاب آوری منجر به رشد افراد در به دست آوردن تفکر و مهارت‌های خود مدیریتی بهتر و دانش بیشتر می‌شود. همچنین تاب آوری با روابط حمایتی والدین، همسالان و دیگران و همچنین با باورهای فرهنگی و سنتی به افراد برای مقابله با ضربه‌های غیر قابل اجتناب زندگی کمک می‌کند. تاب آوری در انواع رفتارها، افکار و اعمال می‌تواند آموخته شود و آن را میتوان در سرتاسر دوره ی زندگی توسعه داد.
وی افزود: تاب‌آوری موجب افزایش عاطفه مثبت، عزت نفس و مقابله موفق با تجربیات منفی و همچنین کاهش عاطفه منفی است. از سویی دیگر ویژگی‌های مثبت اشخاص تاب‌آور، لذت بردن از چالش، تفسیر مثبت هیجانات منفی و استفاده از راهبردهای انطباقی متناسب با موقعیت است که این راهبردها باعث می‌شود فرد با نگاه و دیدگاهی متفاوت به ارزیابی رویدادها و وقایع منفی بپردازد، در نتیجه، ناراحتی و تنیدگی کمتری را تجربه کند و بهتر با آن رویداد کنار آید.
جهرمی گفت: در واقع رفتارهای تاب آورانه به افراد کمک می‌کند تا بر تجارب منفی چیره شوند و حتی آنها را به تجارب مثبت در خودشان تبدیل کنند. به همین دلیل است که روان شناسان در مفهوم تاب آوری دو وجه را مهم می‌دانند. اول اینکه فرد یک حادثه یا رویداد آسیب زا و فشار و سختی را تجربه می‌کند و دوم اینکه در برابر این حوادث انعطاف پذیر است و برای بازگشت به عملکرد و کارکردهای معمول خود دست به جبران می‌زند. افراد تاب آور توانایی ترمیم ضربه‌های روانی وارد شده به آنها و فائق آمدن بر سختی را دارند.
قائدنیا ادامه داد: نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که درست است تاب‌آوری به قابلیت تطابق انسان در مواجهه با بلایا یا فشارهای جانکاه، غلبه یافتن و حتی تقویت شدن با آن تجارب اطلاق می‌شود، اما این خصیصه در کنار توانایی‌های درونی شخص و مهارت‌های اجتماعی او و همچنین در تعامل با محیط تقویت می‌شود، توسعه می‌یابد و به عنوان یک ویژگی مثبت متبلور می‌شود. نتیجه اینکه تاب آوری در هر سن و در هر سطحی رخ می‌دهد و سازه‌ای شناختی و قابل آموزش است. یعنی تاب آوری پدیده‌ای ذاتی نیست. بلکه از طریق تمرین، آموزش، یادگیری وتجربه حاصل می‌شود.
تاب آوری و مساله قتل های خانوادگی
قائدنیای جهرمی در خصوص مساله تاب آوری خانواده‌ها گفت: یکی از مسایلی که در مورد بحث تقویت بنیان خانواده مطرح می‌شود، مساله تاب آوری خانواده است.در تاب آوری خانواده باید پذیرش‌ها و انعطاف پذیری‌هایی اتفاق بیفتاد. در سال‌های اخیر با توجه به تضاد سبک زندگی، شکاف بین نسل ها و بیکاری کرونا و با توجه به بیماری‌های رایج دیگری از قبیل استرس، افسردگی و اختلالات شخصیتی، لازم است تا تاب آوری خانواده به افراد آموزش داده شود. این بحث در خصوص قتل بابک خرمدین (کارگردان) و سایر مواردی از این قبیل صحت دارد.
وی افزود: مسایلی که اخیرا در جامعه شاهد آنها هستیم در اکثر خانواده‌ها پذیرفته شده است. فردی که مجرد است و در سن ۴۵ سالگی ممکن است رابطه عاطفی با جنس مخالف داشته باشد معمولا در اکثر خانواده ها مشاهده می‌شود اما ممکن است این نوع ارتباط برای والدین این فرد پذیرفته نباشد. بنابراین چیزی که باید به آن بپردازیم مساله تاب آوری خانواده و آموزش به آنها برای داشتن انعطاف پذیری است. والدین بپذیرند که سبک زندگی فرزندانشان اینگونه است و به آن مدل استقلال احترام قایل شوند. نه اینکه والدین آزادی افراطی به فرد بدهند اما باید بپذیرند که فرزند ۴۷ ساله که با آنها زندگی می کند بسیار متفاوت از فرزندی ۱۲ یا ۱۳ ساله است. البته ارزیابی هایی که از خانواده ایشان انجام شده نشان از اختلال شخصیت است. یعنی فردی که دختر،داماد و پسر خودش را اینگونه به قتل می رساند و هیچ اثری از ناراحتی در آنها دیده نمی‌شود، نشان از نوعی اختلال شخصیتی است.
وی در پایان صحبت های خود تاکید کرد: ما باید با آموزش تاب آوری به خانواده‌ها و افراد به آنها بیاموزیم که چگونه این تضادها و سبک‌های مختلف زندگی را بپذیرند و با آن کنار بیایند.