بهره وری به معنای بهره بر، سودبرنده و کامیاب است و از این واژه به مفهوم راندمان و بازده نیز استفاده می کنند. بهره وری را می توان استفاده مطلوب، موثر و بهینه از تمام وقت، امکانات، ظرفیت، پتانسیل، سرمایه، نیرو و منابعی که به انسان برای رسیدن به رشد و شکوفایی همه جانبه کمک می کند به شمار آورد. بهینه‌سازی مصرف نیز به معنای استفاده درست و به اندازه، برای تضمین توسعه پایدار برای همگان و تمام نسل ها و نیز جلوگیری از زیان های ناشی از مصرف نادرست در حد مقدورات، است. بنابراین بهره وری و بهینه سازی مصرف پیش از اینکه به‌عنوان یک شاخص اقتصادی یا عامل توسعه مطرح شود به عنوان یک فرهنگ به شمار می رود. از این رو برای آنکه بهره‌وری و بهینه سازی مصرف در یک جامعه جایگاه شایسته خود را پیدا کند و در متن اعتقادها و سنت های بومی ریشه بدواند، باید نه تنها به عنوان یک معیار اقتصادی، بلکه یک اندیشه و تفکر قلمداد شود. به همین دلیل اهمیت فرهنگ سازی و افزایش سطح آگاهی همگان در ارتباط با ضرورت توجه به آن به عنوان مقوله ای اثرگذار در رشد و پیشرفت جامعه محسوب می شود. همین مهم هم سبب شد تا یکم خرداد به عنوان «روز بهره وری و بهینه سازی مصرف» در تقویم کشور به ثبت برسد.
چرا نیازمند بهینه سازی مصرف هستیم؟
بهینه سازی مصرف یا مصرف بهینه به مدیریت استفاده از منابع طبیعی مانند زمین، آب، خاک، گیاهان و حیوانات و منابعی مانند هزینه، تولید و زمان اشاره می کند. به گونه ای که بر کیفیت زندگی نسل حاضر و آینده تاثیر گذار باشد. همچنین بهینه سازی به مدیریت روش هایی که مردم و منابع طبیعی با هم در تعامل هستند، می پردازد که مربوط به برنامه ریزی در استفاده از زمین، مدیریت آب، حفاظت از تنوع زیستی و پایداری آینده در صنایع کشاورزی، معدن، گردشگری، شیلات و جنگلداری است. این امور به مردم کمک می کند که بدانند در حفظ منابع و بهره وری نقش مهمی داشته و می بایست مسوولانه عمل کنند.
با توجه به چنین امری و از آنجایی که تغییرات سریع تر از آن است که انسان حتی آنها را ببیند، بسیاری از نگرانی ها و استرس ها از نابرابری های جهانی، تغییرات آب و هوایی، نابودی تنوع زیستی، معضلات شهرنشینی و بحران های اقتصادی در جهان نشات می گیرد که نیازمند توجه و اقدامات فوری است. پس همه باید فعالانه خود را بخشی از این تغییرات جهانی دانسته و برای ایجاد یک جهانی سالم تر و رضایت بخش تر همکاری کنند. به همین دلیل هم لازم است تا در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی آموزش ها و مهارت های لازم داده شود تا با ایجاد تحول اجتماعی، اقتصاد پررونق، فرهنگ استفاده و بهره وری از انرژی، مواد و منابع، تولید و توزیع ثروت بیشتر و بازسازی انرژی و منابع اجتماعی در مقیاس محلی و منطقه ای آموزش داده شود.
رشد بهره‌وری
رشد بهره وری به معنای ارزش افزوده در تولید و درآمد توزیع شده بیشتر است. از این رو رشد بهره وری یک منبع حیاتی به رشد استاندارد های زندگی انسان ها منجر می شود و مزایای رشد بهره وری در سطح شرکت ها و صنعت تعیین می شود که نمونه آن شامل ایجاد شرایط کار بهتر و حقوق بیشتر برای کارمندان، افزایش سود سهامداران، قیمت پایین تر محصولات برای مشتریان، حفاظت از محیط زیست و پرداخت درست مالیات است.
بهبود فرآیند های تولیدی، ارتقا سیستم های مدیریتی، مقدمات کار، فنون ساخت و تغییر ساختار بازار، تولید انبوه سبب رشد بهره وری می شوند. سرمایه گذاری، نوآوری، مهارت، مشارکت و رقابت از عوامل مهم در ایجاد رشد بهره وری هستند.
بهره وری می تواند بیشترین استفاده از کمترین امکانات و منابع در راه رسیدن به رشد و شکوفایی همه جانبه زندگی انسان باشد. اگر می خواهیم در دنیای پر رقابت امروزی، رونق اقتصادی، اجتماعی و زندگی بهتری داشته باشیم، لازم است به بهره وری بالایی برسیم زیرا ایستادگی و تداوم حیات در صحنه جهانی، نیازمند سرعت و دقت افزون تری است.
دولت و بهره وری
از آنجا که بهبود بهره وری در تشکیلات دولتی بر افراد جامعه اثر می گذارد و عزم ملی را برای بهره ور ساختن جامعه تقویت می کند، دولت وظیفه دارد که فرهنگ بهره وری را در قالب طرح های ملی در جامعه مطرح کند. همچنین تمام دستگاه های دولتی و غیر دولتی به گسترش آن در سطح سازمان های تحت نظارت خود ملزم شوند و به همکاری با سازمان ملی بهره وری بپردازند که وظیفه سازمان دهی، آموزش و ارتقای بهره وری را در همه ابعاد به عهده دارد.
برای ایجاد چنین شرایطی می بایست همه ساله از دستگاه ها و سازمان های موفق در امر بهره وری قدردانی شود. دولت نیز باید به بازنگری و اصلاح قوانین و مقررات اضافی و دست وپاگیر بپردازد تا از ویژگی انعطاف پذیری برخوردار شود و با گزینش مدیران کارآمد و تقویت نظام های نظارتی، به بهبود سطح بهره وری کمک کند. بازرسی و نظارت، اصل مهمی در فرهنگ بهره وری است زیرا موجب خدمت رسانی بهتر و در نتیجه، بهره ور شدن بیشتر کارکنان می شود. البته نباید فراموش کرد که دولت به عنوان قوه مجریه به تنهایی در این وادی نقش‌آفرین نیست و نمی بایست این اصل را فراموش کرد که بدون رشد کارآیی فردبه‌فرد مردم جامعه، امکان رشد این مقوله وجود ندارد.
بهره وری در سازمان ها و صنایع تولیدی
یکی از جنبه های مهم توسعه توجه به بهره وری در سازمان ها و صنایع تولیدی است. به گونه ای که توجه به تولید و بهره ور بودن آن می تواند ضمن سرعت بخشیدن به رشد و توسعه صنعتی، آن را در مسیری صحیح و اصولی هدایت کند. از این رو به آشنایی سازمان ها و صنایع تولیدی با مفاهیم بهره وری و راهکارهای افزایش آن تاکید می شود.
با توجه به چنین امری می توان گفت که درجه توسعه یافتگی صنایع به میزان قابل توجهی به بهره گیری مطلوب و بهینه از منابع و امکانات تولید بستگی دارد. از این رو بهره وری و افزایش مستمر آن در سازمان ها و صنایع تولیدی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. پس برای رشد و توسعه صنایع می بایست به بهره وری و افزایش مستمر آن در سازمان ها اهمیت بیشتری داده شود.
البته موفقیت در دست یابی به اهداف بهره وری در هر جامعه، تا حدود زیادی به همکاری سازمان ها و صنایع تولیدی و همکاری کارکنان آنها بستگی دارد زیرا بخش بزرگی از امکانات، منابع، سرمایه ها و نیروی انسانی در اختیار آنهاست. در این میان، نقش مدیران بسیار حایز اهمیت می شود و آنان هستند که باید به آموزش هدفمند، به هنگام و متناسب با نیازهای شغلی و تخصصی نیروی انسانی بپردازند تا افزون بر کاهش حجم مشکلات سازمان، به بهره وری مطلوب برسند زیرا از راه آموزش می توان بسیاری از روش های کاری را در راه بهره وری اصلاح کرد. همچنین حقوق و پاداش مناسب می تواند به فعالیت بیشتر و بهینه تر منجر شود و انگیزه کارکنان را افزایش دهد و همین مهم باعث می شود تا آنها در راه ارتقای بهره وری سازمان تلاش کنند.