دیوار بزرگ گرگان یا دیوار بزرگ اسکندر از کنار دریای خزر در ناحیه گمیشان آغاز شده و تا کوه‌های گلیداغ در شمال شرق کلاله ادامه داشت اما در حال حاضر بخش زیادی از این دیوار از میان رفته و قسمت‌هایی از آن در زیر خاک مدفون باقی مانده است.
این دیوار تاریخی که ۲۰۰ کیلومتر طول دارد پس از دیوار چین با طول ۶ هزار کیلومتر و دیوار سمیز آلمان به طول ۵۴۸ کیلومتر بزرگترین دیوار دفاعی جهان است.
برخی کارشناسان معتقدند که دیوار تاریخی گرگان همزمان با دیوار چین ساخته شده و هر دوی این بناها برای مقابله با گروهی از مهاجمان به نام هپتالها که از شمال وارد می‌شده‌اند بنا گردیده است.
بیشتر تاریخ‌نگاران براین باورند انوشیروان ساسانی این دیوار را بنا نهاده اما گردیزی جغرافی‌دان و تاریخ‌نگار ایرانی نیمه اول قرن پنجم هجری در "زین الخبار" آغاز بنای آن را به یزدگرد اول و اتمام آن را به انوشیروان نسبت می‌دهد.
دیوار دفاعی گرگان پس از دوران شکوه و عظمت خود آرام آرام از کاربری اصلی فاصله گرفت و بخش هایی از آن تخریب و قسمت های دیگر در زیر خاک مدفون شد و از خاطره ها رفت.
پس از قرن ها سکوت و فراموشی، اریک اشمیت باستان‌شناس آمریکایی که در سال ۱۳۱۵ با هواپیمای خود مشغول عکاسی از نقاط باستانی ایران بود در منطقه گرگان دیوار قرمز رنگی را دید که از سمت دریای خزر به طرف کوه‌های گلیداغ امتداد دارد؛ او از این دیوار عکس گرفت و راز بزرگ مدفون شده تاریخ گلستان را بار دیگر از خاک بیرون آورد.
در گذشته ساکنان روستاهای حاشیه این اثر تاریخی با دست‌اندازی به بخشی از بستر و حریم آن، مبادرت به کشت گندم و جو در این محدوده کرده و با استفاده از تراکتور، ستون‌های معرف حریم این اثر تاریخی را واژگون و یا جابه‌جا می‌کردند.
علاوه بر آن در گذشته و درنتیجه نظارت و کنترل ضعیف، صدها هزار قطعه از آجرهای این دیوار تاریخی برای ساخت‌وساز بناهای مسکونی مناطق پیرامونی مورد استفاده قرار گرفت به‌گونه‌ای که کمتر خانه‌ای با عمر بیش از ۳۰ سال این مناطق را می‌توان یافت که حداقل چند صد آجر از آجرهای دیوار تاریخی گرگان را در خود جای نداده باشد.
آیت الله نورمفیدی نماینده ولی فقیه در گلستان و امام جمعه گرگان چندی قبل احیای دیوار تاریخی این شهر را نیازمند مدیریت صحیح بیان کرد و گفت: به دلیل مدیریت های ضعیف گذشته، بسیاری از آجرها و خشت های این اثر تاریخی به سرقت رفته و در بسیاری از منازل برای دیوارسازی استفاده شده است.
وی گفته بود: دیوار دفاعی گرگان یکی از مجموعه های ارزشمند فرهنگی است که حتی با احیای یک کیلومتر آن می توان گردشگران بسیاری را جذب کرد و این دیوار بدون شک برای دنیا جاذبه بسیاری دارد.
سال ها پس از کشف دوباره این دیوار، تلاش برای مرمت و تبدیل این دیوار تاریخی به مقصدی برای گردشگران آغاز شد که در آخرین نمونه آن در سفر استانی سال ۹۷ دولت به گلستان با تامین اعتبار، مطالعه و نقشه برداری از دیوار دفاعی گرگان انجام شده و معرفی آن به یونسکو برای ثبت جهانی مراحل پایانی را می گذراند.
معرفی اصالت فرهنگی ایران به جهانیان، قرار گرفتن این اثر به عنوان یکی از مقاصد سفر گردشگران خارجی، تزریق اعتبارات بین المللی برای مرمت و احیا، امکان بهره‌مندی از تسهیلات صندوق حمایتی یونسکو از جمله مزایای ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان است.
میراث جهانی یونسکو نام پیمان‌نامه‌ای بین‌المللی است که در سال ۱۹۷۲ به تصویب کنفرانس عمومی یونسکو رسید و موضوع آن، حفظ آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی بشر است که اهمیت جهانی دارند و متعلق به تمام انسان‌های زمین، فارغ از نژاد، مذهب و ملیت خاص است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان در این پیوند گفت: پارسال برای انجام مطالعات ثبت جهانی دیوار دفاعی گرگان از محل اعتبارات سفر وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به استان، ۷۰ میلیارد ریال اختصاص یافت.
احمد تجری افزود: در حال حاضر کارشناسان این اداره کل در حال پردازش تصویر برداری انجام شده از دیوار دفاعی گرگان و مشخص شدن تعیین حریم اثر و راه اندازی پایگاه برای آن هستند.
استاندار گلستان هم در آذر سال ۹۹ در دیدار با معاون وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در گرگان خواستار تسریع در فرآیند ثبت جهانی دیوار دفاعی گرگان شده بود.
هادی حق شناس وعده داد که با کمک منابع استانی و منابع ملی در راستای اتمام نقشه‌برداری و مستند سازی دیوار دفاعی گرگان تلاش خواهیم کرد.
معاون وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز گفته بود: ثبت دیوار دفاعی گرگان با قدمت چند هزار ساله در فهرست جهانی یونسکو با وجود برخی موانع داخلی کار دشواری نیست.
محمد حسین طالبیان ادامه داد: تلاش بیشتر برای مدیریت و حفاظت از بقایای این دیوار تاریخی می‌تواند توجیه خوب و قابل قبولی برای یونسکو در مسیر ثبت جهانی این اثر باشد.
دیوار دفاعی گرگان با نامهای سد اسکندر، سد انوشیروان، سد فیروز، دیوار دفاعی، قزل ییلان، قزل آلانگ و آلان(به زبان ترکمنی) نیز در منابع جغرافیای تاریخی و سفرنامه ها نگارش شده است.
طول دیوار بزرگ گرگان در حدود ۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۲ تا ۱۰ متر بود و در طول مسیر از تاسیسات وابسته نظیر خندق، زنجیره ای از قلعه ها، کوره های آجرپزی، سد و کانال های هدایت آب برخوردار بود.
کارشناسان گردشگری حوزه تاریخی در گلستان معتقدند: دیوار دفاعی گرگان ظرفیت رونق اقتصادی برای استان دارد و با ثبت این بنای با ارزش در یونسکو، اجرای طرح های مرتبط با جذب گردشگر رونق یافته و راه حضور گردشگران بیشتر به گلستان باز خواهد شد.
در حال حاضر جنگل هیرکانی و برج قابوس ۲ اثر ثبت جهانی‌شده گلستان در یونسکو است.