سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری در ایران، تا کمتر از یک ماه دیگر برگزار خواهد شد. شورای نگهبان در حالی تا چند روز دیگر اسامی نامزدهای واجد صلاحیت برای شرکت در انتخابات را اعلام خواهد کرد که برخی نامزدها از هم اکنون در حال برنامه‌ریزی برای حضور هرچه جدی‌تر در این انتخابات هستند. یکی از مهمترین موضوعاتی که نامزدهای انتخاباتی باید به آن بپردازند و رای دهندگان به آن توجه خواهند داشت، برنامه‌های مدون و اهداف مورد نظر نامزدها است. در واقع انتظار عمومی و به حق آن است که هر نامزد انتخابات، برای جلب نظر رای دهندگان، برنامه های خود را برای حل مشکلات کشور ارایه دهد. به طور حتم صرف طرح شعارهای انتخاباتی و وعده‌های کلی به هیچ‌وجه برای جلب نظر رای‌دهندگان کافی نیست و شرکت‌کنندگان در انتخابات بایستی بدانند که نامزدها چه طرح و برنامه‌ای برای اداره کشور دارند.
حال پرسش این است که، ویژگی و شاخص های کلی طرح و برنامه هایی که یک نامزد ریاست جمهوری باید ارایه دهد چیست؟ چگونه می‌توان طرح و برنامه یک نامزد انتخاباتی را ارزیابی کرد؟ برای این منظور در ادامه مواردی مطرح می‌شوند که مهمترین اجزای هر طرح و برنامه انتخاباتی هستند و طبیعی است که هر کشوری براساس مسایل و مشکلات خود اولویت هایی دارند که بایستی نامزد های انتخاباتی به آن بپردازند. همین برنامه ها است که مسیر تضارب آرای نامزدها را مشخص خواهد کرد و می‌تواند نشان دهد نامزد های مختلف از یک طیف چه تفاوت های دیدگاهی با یکدیگر دارند.
برنامه های واقع‌بینانه، راهکار های قابل اجرا
یکی از اولین شاخص های یک برنامه خوب برای یک نامزد ریاست جمهوری، «واقع‌بینانه بودن» آن برنامه است. منظور از واقع بینی اول آن است که برنامه مذکور براساس واقعیت های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و محیط‌زیستی طراحی شده و در آن از داده‌ها و آمار دقیق و معتبر استفاده شده باشد و دوم آن است که این برنامه با توجه به همین واقعیت های موجود قابلیت اجرا داشته باشد. بطور حتم برنامه ای که در آن از داده های درست استفاده نشده باشد و راهکارهای حل مسایل غیرواقعی و غیرقابل تحقق باشد، ارزش چندانی ندارد. به عنوان مثال مشکلاتی همچون تحریم ها و اثرات غیرقابل انکار و همه‌جانبه آن بر اقتصاد، یک واقعیت غیرقابل انکار است. هیچ نامزدی نمی‌تواند بدون در نظر گرفتن این واقعیت و با توجه به محدودیت های موجود، راهکاری برای حل آن ها کشور ارایه کند.
یکی از اولین شاخص های یک برنامه خوب برای نامزد ریاست جمهوری، «واقع‌بینانه بودن» آن برنامه است.
یکی دیگر از ویژگی‌های یک برنامه مطلوب، عدم رد تمام راهکارها و برنامه های دولت قبل است. یکی از مشکلات رایج در ایام انتخابات و در بحث برنامه‌های نامزدهای انتخاباتی، آن است که بطور معمول نامزد ها، تمامی تلاش های و فعالیت های دولت های قبل را نادیده گرفته و طرح‌هایی کاملاً متضاد را ارایه می‌دهند. هر رییس جمهوری، با هر گرایش و رویکردی، منتخب مردم بوده است و به طور حتم فارغ از نقاط ضعف، قطعاً نقاط قوت و دستاوردهایی نیز داشته است. رد تمامی برنامه ها و قطع روند برنامه های قبلی در عین بیان طرح هایی جدید، به طور لزوم نمی‌تواند گره‌گشا باشد و یک نامزد در برنامه خود باید تلاش کند تا نقاط قوت دولت قبل را نیز در نظر گرفته و برنامه هایی برای ادامه راه دولت قبل در اموری که در انجام آن موفق بوده است را هم ارایه دهد.
نکته دیگر قابل فهم بودن و عینی بودن برنامه‌ها برای عموم مردم است. طرح ادعا های پیچیده ، کلی و غیرقابل فهم نقطه ضعف هر برنامه‌ای است و در مقابل مطرح کردن برنامه‌ها به صورتی عینی، قابل فهم و همه جانبه، می‌تواند نقطه قوت برنامه های نامزدها باشد. همچنین نامزدها بایستی برنامه های خود را در دسترس همگان قرار دهند تا همه رای دهندگان بتوانند با بررسی برنامه های موجود، برنامه بهتر را انتخاب کرده و به آن رای دهند.
برنامه هایی که باید کامل باشند
نامزد ها اغلب در مناظره های انتخاباتی و برنامه های تبلیغاتی خود، اغلب به بحث درباره امور مهم و چالش های اصلی کشور می‌پردازند و مشکلات مردم حاشیه نشین و مشکلاتی که مربوط به بخش های خاصی از جامعه می‌شود را نادیده می‌گیرند. انتظار می‌رود که نامزد های انتخاباتی برنامه هایی دقیق و عملیاتی برای مشکلات متنوع مناطق، گروه های قومی و مذهبی، طبقات اقتصادی، گروه‌های جنسی، سنی و تحصیلی و همچنین گروه‌های خاص جمعیت ارایه دهند. مساله ای که اغلب در برنامه ها مغفول می‌ماند. ارایه چنین برنامه هایی تنها با استفاده از تیم گسترده‌ای از کارشناسان و صاحب‌نظران و با صرف زمان ممکن است. اگرچه نمی‌توان انتظار داشت که برنامه هایی دقیق، کامل، جامع و بدون نقص از سوی نامزدها طرح شود، اما این انتظار به حقی است که رای‌دهندگان از گروه های مختلف اجتماعی بتوانند راه‌حل یک نامزد برای مشکلات کلی یا خاص آنان در برنامه را مشاهده کنند. در غیر این صورت یک نامزد نمی‌تواند انتظار داشته باشد که سبد رای گروه خاص رای دهنده را به دست آورد.
به طور مثال جامعه توانخواهان کشور این حق را خواهند داشت که با بررسی برنامه های نامزدها، راهکار های حل مشکلات خود را در این برنامه مشاهده کرده و به نامزدی رای دهند که راهکار های بهتر، دقیق تر و عینی‌تری برای حل این مشکلات داشته باشد. همین مساله به طور مثال در مورد گروه های دیگر همچون دانشجویان، کارگران روزمرد، زنان، روستانشینان، کشاورزان و غیره نیز صادق است.
اولویت های کشور را باید در نظر گرفت
مهمترین نکته اما، ارایه برنامه های دقیق و عینی نامزدها در قبال مشکلات اصلی کشور است. هر نامزدی باید در برنامه‌های خود رویکرد دقیق و برنامه‌های طراحی شده خود درباره چالش هایی اصلی که کشور با آن مواجه است را ارایه کند. اولین و مهمترین چالش کشور، مساله «تحریم ها» است. هر نامزدی بایستی بطور دقیق بگوید برای رفع تحریم ها چه برنامه‌ای دارد و چگونه می‌خواهد با این چالش جدی کشور مواجه شد. همچنین باید در این برنامه، طرح‌های کلی یک نامزد برای دوران پساتحریم نیز مشخص باشد.
چالش‌هایی همچون تحریم‌ها، همه‌گیری ویروس کرونا و مشکلات اقتصادی کشور، از مهمترین موضوعاتی هستند که نامزدهای انتخاباتی باید در برنامه های خود به آن بپردازند.چگونگی نحوه مقابله با ویروس کرونا و واکسیناسیون جمعیت کشور نیز چالش دیگری است که هر نامزد باید برنامه‌ای دقیق برای آن اعلام کند. نامزدها باید مشخص کنند که چگونه با چالش ویروس کرونا مواجه خواهند شد و چه برنامه‌ای برای حل مشکلات بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از همه گیری ویروس کرونا دارند. صرف بیان اینکه یک نامزد برای واکسیناسیون عمومی تلاش خواهد کرد، پاسخی کافی نیست و رای‌دهندگان انتظار شنیدن برنامه‌هایی دقیق و واقع بینانه از هر نامزد دارند.
رویکرد یک نامزد در مواجه با مشکلات اقتصادی کشور نیز موضوع دیگری است که رای‌دهندگان به طور حتم به آن توجه خواهند کرد. به عنوان مثال رای‌دهندگان در برنامه هر نامزد، رویکرد او در قبال مسایلی چون وضعیت بازار سرمایه، مساله ارزش پول ملی، بحث ممنوعیت های مختلف در حوزه واردات و صادرات، طرح ها و برنامه ها برای افزایش تولید ناخالص داخلی و دیگر مسایل اقتصادی را مورد بررسی قرار خواهند داد و انتظار برنامه هایی شفاف، دقیق و قابل اجرا را از نامزدها دارند.
مورد بعدی، مشکلات زیست محیطی است. آب، آلودگی هوا و مشکلات محیط زیست اکنون تبدیل به یکی از چالش های جدی کشور شده است. از این دست مسایل برای بسیاری از رای دهندگان به ویژه رای‌دهندگانی که در مناطق دچار آلایندگی‌های زیست محیطی هستند، زندگی می‌کنند بسیار مهم خواهد بود. از همین رو انتظار می‌رود که بخشی از برنامه های نامزدها، بر روی این موضوع متمرکز شده باشد.
در نهایت باید گفت داشتن برنامه‌ای دقیق و عینی، مساله ای است که نامزد ها بایستی به آن توجه کنند چرا که م رای‌دهندگان انتظار خواهند داشت که برنامه‌هایی واقع‌بینانه و قابل انجام از سوی نامزدهای بالاترین پست اجرایی کشور ارایه شود. مساله‌ای که اهمیت بسیاری دارد و می‌تواند سرنوشت انتخابات را تعیین کند.