استان پهناور اصفهان با مشکلات عدیده ای از آب تا ریزگردها دست به گریبان است ولی بی شک در زمان حال حیاتی‌ترین و مهمترین مشکل استان، کشور و حتی کل جهان پاندمی کروناست. این ویروس روزانه هزاران نفر در سراسر جهان را قربانی می‌کند و به نظر می رسد این روند تا ایمن شدن جوامع ادامه خواهد داشت.
بر اساس آمار رسمی کشورها ویروس کرونا تاکنون ۱۶۸ میلیون و ۵۹ هزار و ۴۰ نفر را در دنیا به طور قطعی مبتلا کرده است و از ۳میلیون و ۴۸۹ هزار نفر نیز بر اثر بیماری کووید۱۹ جان خود را از دست داده‌اند و جهش ویروس کرونا در انگلستان، بزریل، هند و آفریقا که موجب افزایش سرایت، بیماری‌زایی و مرگ و میر آن شده، نگرانی‌های جدیدی را در جهان به وجود آورده است.
ابتدای شیوع ویروس کرونا همگان مهمترین عارضه آن را تنها درگیری ریوی می‌دانستند ولی با گذشت زمان مشخص شد آسیب‌های دیگری مانند آریتمی‌های قلبی ( اختلال در نظم طبیعی ضربان قلب )، ایجاد ترومبوز و آمبولی ( لخته‌های خونی در اندام ها ) و همچنین سکته‌های مغزی از دیگر عوارض مهم آن است.
موارد مورد اشاره اثرات کوتاه مدت ویروس کرونای ناشناخته است و بی شک اثرات بلندمدت ابتلا به کرونا به اندازه اثرات کوتاه مدت آن اهمیت دارد، چون ممکن است این بیماری به علت تغییرات ژنتیکی به یک اپیدمی مزمن تبدیل شود.
با توجه به اینکه ویروس کرونا سیستم‌های تنفسی، مغزی، قلبی، گوارشی، چشایی بویایی و عروقی آنها را درگیر می‌کند و به تمام سیستم‌های بدن دست اندازی می‌کند، لازم است تا واکسیناسیون کامل، مردم پروتکل‌های بهداشتی را رعایت و از جمع‌های خانوادگی و مسافرت‌ها پرهیز کنند.
امروزه مشخص شده است که سرایت ویروس کرونا به بدن تنها موجب درگیری ریوی نمی‌شود بلکه می‌تواند به مغز و عروق آن نیز آسیب جدی وارد کند، به عبارتی این بیماری با رفتاری ناشناخته در کمین برای آسیب رسانی به مغز بشر است و این موضوع مهمی است که پزشکان متخصص مغز و اعصاب و کارشناس ارشد روانشناسی بالینی در میزگرد مجازی ایرنا اصفهان به آن پرداختند.
خبرگزاری جمهوری اسلامی استان اصفهان در همین ارتباط میزگردی مجازی با عنوان "عوارض مغزی کووید ۱۹" با حضور دکتر مرضیه رحیمی متخصص مغز و اعصاب و محقق اختلالات نورولوژیک کووید ۱۹ و مدرس دانشگاه، دکتر جعفر مهوری عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و فلوشیپ صرع و مهتاب رحیمی کارشناس ارشد روانشناسی بالینی برگزار کرد.
پزشکان شرکت کننده در این میزگرد معتقد هستند، یکی از مکانیسم‌های ویروس کرونا حمله آن به سیستم هدایتی قلب و مغز انسان است که فرد را دچار افزایش یا کاهش ضربان قلبی می‌کند و این آریتمی قلبی بر فرآیند کارکرد مغز تاثیر منفی دارد و علاوه بر این از دیگر عارضه‌های این ویروس ایجاد لخته خون در عروق مغز و بروز سکته مغزی در برخی مبتلایان است.
خطر کرونا برای بیماران مغزی بیشتر از سایر بیماران است
جعفر مهوری عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفت: بر اساس مشاهدات انجام شده حدود چهار تا پنج درصد بیمارانی که مبتلا به بیماری کووید هستند، دچار سکته‌های مغزی شده اند و از طرفی حدود ۲۵ الی ۳۰ درصد بیمارانی که ناراحتی های مرتبط با مغز و اعصاب دارند مبتلا به ویروس کرونا می‌شوند.
مهوری افزود: افرادی که ریسک فاکتورهای زمینه‌ای و مشکلات عروق مغزی دارند بیشتر در معرض اثرات مغزی کووید هستند و البته خود این ویروس در افرادی که سابقه بیماری مغزی ندارند هم می‌تواند منجر به بیماری های نورولوژیک شود.
وی افزود: روش اصلی حمله ویروس کرونا به بیمار، از راه فعال کردن سیستم‌های ایمنی و انعقادی است، به این صورت که در مرحله اول سیستم ایمنی بیش از حد فعال می‌شود و با التهاب و طوفان سایتوکینی باعث التهاب در تمام بافت‌های بدن از جمله مغز و عروق آن می‌شود و این التهاب می‌تواند باعث آسیب جدی و حتی برگشت ناپذیر به مغز و عروق آن شود.
مهوری معتقد است در مرحله دوم ویروس کرونا از سیستم انعقادی خون استفاده می‌کند و به کمک لخته‌های خونی موجب سکته مغزی و قلبی می‌شود و از عوارض بسیار خطرناک ویروس کرونا، افزایش انعقاد پذیری خون است که می‌تواند تا حدی ریسک سکته‌ها و سکته مغزی را افزایش دهد.
وی تاکید کرد : همین روش عمل ویروس کرونا، ترس از سکته مغزی را در افرادی که فاکتورهای خطری مانند فشار خون، چربی خون و سابقه مشکلات عروق مغزی دارند، دوچندان کرده است.
عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه داد: افزایش انعقاد پذیری خون به طور معمول در کسانی رخ می‌دهد که عوامل خطر دیگر مثل فشار خون، بیماری قلبی، سیگار کشیدن، چربی خون و دیابت دارند.
مهوری افزود: سن بالا به تنهایی، یک عامل خطر برای سکته مغزی است و اگر فرد دچار بیماری کووید-۱۹ هم شود، نگرانی بیشترمی‌شود، به‌ویژه اگر فرد سابقه سکته مغزی در بین بستگانش داشته باشد، احتمال بالای سکته مغزی وجود دارد.
وی تاکید دارد: آن چه باعث نگرانی دوچندان متخصصان مغز و اعصاب شده آن است که شرایط ناشی از همه‌گیری کووید و امتناع بیماران از بستری شدن، باعث افزایش مرگ‌ومیر و عوارض سکته مغزی به دلیل مراجعه دیرهنگام به مراکز درمانی
می‌شود که عامل مهمی در افزایش آمار مرگ و میرهاست.
مهوری تاکید کرد: مردم از سکته های مغزی بیشتر از قلبی می‌ترسند و این هراس منطقی است زیرا از ۱۵میلیون نفری که بنابر گزارشهای سازمان جهانی بهداشت، سالانه به سکته مغزی دچار می‌شوند، حدود ۶ میلیون نفر می‌میرند و بقیه دچار انواع معلولیت‌ها می‌شوند.
وی افزود: بیماری که سکته قلبی را رد می‌کند با طی دوره‌های درمان به‌موقع و اصلاح سبک زندگی می‌تواند به زندگی عادی بازگردد ولی کته مغزی در بسیاری موارد با کم‌توانی و ناتوانی‌های تکلمی، حسی و حرکتی همراه می‌شود که شاید همیشه و تا اخر عمر با فرد باقی بماند.
عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان گفت: نشانه سکته مغزی همان نشانه‌های معمول یعنی فلج ناگهانی است، به ویژه اگر دست به طور ناگهانی دچار ضعف و یا صورت کج یا صحبت‌کردن مختل شود یا بیمار به‌صورت ناگهانی دچار سرگیجه شدید همراه با دوبینی و عدم تعادل شود باید به خطر بروز سکته مغزی در او شک کرد و در چنین مواردی باید به‌سرعت با اورژانس برای بررسی‌های بیشتر تماس گرفت.
مهوری تاکید کرد: اقدامات درمانی به‌موقع برای فردی که دچار سکته مغزی می‌شود، بسیار حیاتی است. در حالی که ترس این بیماران از مراجعه به مراکز درمانی به دلیل شیوع کووید-۱۹ باعث به تاخیر افتادن درمان و افزایش مرگ‌ومیر می‌شود.
درگیری سیستم اعصاب مرکزی و محیطی در کووید
مرضیه رحیمی متخصص مغز و اعصاب در این رابطه گفت: کووید ۱۹ علاوه بر اثری که بر روی سیستم ریوی دارد و با تب، سرفه و تنگی نفس همراه است در انتها باعث اختلالات تنفسی شدید می‌شود و در شکل‌های شدید آن در ۳۰ درصد موارد می‌تواند سیستم اعصاب مرکزی و محیطی را درگیر کند.
وی اظهارداشت: برخی از جدیدترین مطالعات علمی نشان داده که کرونا دربسیاری موارد باعث سکته مغزی می‌شود و این با مشاهدات ما در بیمارستان‌های مجموعه تامین اجتماعی اصفهان تطابق کامل دارد و در آینده نزدیک یافته‌های خود در این باره را اعلام خواهیم کرد.
دکتر رحیمی به عارضه‌های مغزی بعد از بهبودی از کرونا و حتی بعد از پاکسازی ویروس از بدن بیمار اشاره کرد و افزود: بیماران مغزی بهبود یافته از کرونا همواره در معرض تهدید لخته‌های خونی و عروقی هستند.
وی تاکید کرد: اگر این لخته ها در اندام های فرد باشد منجر به سیاه شدن آن عضو از بدن می‌شود یا در ریه به صورت آمبولی ریه و در عروق قلبی به صورت سکته قلبی و در عروق مغزی به صورت سکته مغزی تاخیری بروز می‌کند.
این متخصص بیان کرد: به عنوان مثال بیمارانی هستند که پس از بهبودی از کرونا با گذشت یک ماه و حتی بیشتر از ترخیص با سکته مغزی، دوباره به بیمارستان برمی‌گردند که علت آن لخته شدن تاخیری خون در عروق مغزی بوده است.
وی ادامه داد: انتشار از راه خون و انتشار از راه پایانه‌های عصبی مانند اختلالات چشایی و بویایی می‌تواند علت درگیری سیستم مغز و اعصاب در این بیماری باشد.
دکتر رحیمی تصریح کرد: مبتلایان به این بیماری برخی علائم نورولوژیک از جمله کاهش سطح هوشیاری، تشنج، سکته مغزی و اختلالات بویایی و چشایی، سردرد، سرگیجه و درد عضلات را نشان داده‌اند و بخشی از بیماران دچار درگیری عروق مغزی و عوارض در مغز و اعصاب شده‌اند.
به گفته وی طبق آخرین گزارشهای علمی، دست‌کم ۱۵ درصد مبتلایان به کرونا با علائم سردرد، سرگیجه و گیجی به بیمارستان ها مراجعه می‌کنند.
این متخصص مغز و اعصاب ادامه داد: در میان مبتلایان به کرونا افرادی هستند که به علت تشنج یا کاهش اکسیژن رسانی به مغز دچار کاهش سطح هوشیاری می‌شوند و در برخی موارد افراد مبتلا به ویروس جدید کرونا دچار اختلالات بویایی و چشایی می‌شوند.
رحیمی اضافه کرد: طبق گزارش بیمارستان‌های دولتی چین بین پنچ تا ۶ درصد افراد مبتلا به کرونا در این کشور، دچار اختلالات بویایی و چشایی شده‌اند و در موارد مشاهده شده در سایر کشورها نیز این نسبت تایید شده است.
وی دردهای عضلانی و اسکلتی را از دیگر عوارض عصبی این ویروس برشمرد و گفت: در منابع علمی جدید اعلام شده در حدود ۱۲ درصد افراد مبتلا، میزان آنزیم های عضلانیشان بالا رفته است.
این دارنده بورد تخصصی مغز و اعصاب ادامه داد: افراد مسن و همچنین افرادی که ریسک فاکتورهایی همچون فشارخون بالا، دیابت و سابقه بدخیمی دارند در صورتی که دچار کویید ۱۹ شوند ممکن است سیستم عصبی مرکزی و محیطی آنها درگیر شود و احتمال اختلال سیستم اعصاب مرکزی در آنها بیشتر است.
وی تاکید کرد: اهمیت بسیار زیادی دارد که افرادی که با علائم شدید کرونا در سنین بالا و با عوامل خطر مراجعه می‌کنند از نظر مغز و اعصاب مورد بررسی قرار گیرند.
رحیمی افزود: در موارد بسیار زیادی، مبتلایان به کرونا در هفته‌های دوم به بعد دچار سردردهای شدیدی می‌شوند و تا مدتی هم ممکن است این سردرد ادامه پیدا کند ولی این سردردها به معنی ورود ویروس به سیستم عصبی بیمار و عفونت مغزی نیست.
وی ادامه داد: سردرد، جزو عوارض شایع بیشتر بیماریهای ویروسی است. اما تاکنون تعداد موارد به نسبت کمی، از درگیری ویروس با سیستم عصبی گزارش شده است.
اثرگذاری بیشتر کووید ۱۹ بر روی بیماران مغز و اعصاب
دکتر رحیمی خاطرنشان کرد: کرونا روی سیستم عصبی بیمارانی که دچار بیماریهای مغز و اعصاب همچون "ام اس"، "پارکینسون"، "آلزایمر"، "سکته‌های مغزی" و بیماری "میاستنی" هستند اثرگذارتر است.
وی توصیه کرد بیماران مبتلا به "ام اس" و "میاستنی" با توجه به الگو و مصرف داروهای مختلفی که استفاده می‌کنند و می‌تواند باعث ضعف سیستم ایمنی آنها شود مراقبت‌های بهداشتی را کامل رعایت کنند و بیماران مبتلا به "ام اس" بر اساس نوع دارویی که مصرف می‌کنند باید تمهیداتی را در مورد شکل زندگی خود داشته باشند.
این متخصص مغر و اعصاب درباره بیماران مبتلا به "میاستنی گراویس"، توضیح داد: این بیماری باعث درگیری تنفسی و ضعف عضلات می‌شود و افراد مبتلا باید بسیار توجه داشته باشند که درگیر شدن با بیماری کرونا باعث دو چندان شدن علائم بیماری خودشان می‌شود و با توجه به مصرف داروهایی که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کند به این افراد توصیه می‌شود که در محیط منزل بمانند و با افراد در ارتباط نباشند.
رحیمی تاکید کرد: اشخاصی که داروهای تزریقی خوراکی مصرف می‌کنند به هیچ وجه نباید سر کار بروند زیرا سیستم ایمنی بدن آنها بسیار ضعیف و مستعد بیماری کروناست.
این پزشک تصریح کرد: طبق جدیدترین پژوهش‌ها، بیمارانی که داروی کورتن دار مصرف می‌کنند، یکی از گروه‌های پرخطر در برابر کرونا هستند و توصیه می‌شود در این دوران، به مبتلایان به "ام اس"، کورتن داده نشود و داروهایی که ماهانه به صورت تزریقی است تجویز نشود و این بیماران تا حد امکان با افراد دیگر در تماس نباشند و در خانه بمانند ونکات بهداشتی را کامل رعایت کنند.
رحیمی خاطرنشان کرد: توصیه می‌شود پس از ابتلای بیمار به بیماری کرونای شدید، بیشتر نگران سکته های قلبی و مغزی وی بود و به این دسته از بیماران باید دارو های ضد انعقاد خون هم داده شود.
دکتر رحیمی درباره بیماران با سابقه سکته مغزی گفت: این افراد باید داروهای خود را مرتب طبق دستور پزشک معالج مصرف کنند و با توجه به اینکه این افراد بیشتر دارای عوامل خطر دیگری همچون فشارخون بالا، بیماری های عروق قلب و دیابت هستند باید بیش از سایر افراد نکات بهداشتی را رعایت کنند و خارج از منزل فعالیتی نداشته باشند.
وی درباره بیماران مبتلا به آلزایمر توضیح داد: همراهان و اطرافیان این بیماران باید به این افراد توجه کافی داشته باشند زیرا ممکن است به خاطر اختلالات شناختی نتوانند نکاتی همچون ماندن در خانه و مصرف داروها را رعایت کنند، اگر این افراد دچار کرونا شوند سلامتشان در معرض خطر جدی است.
وی با بیان اینکه در شرایط فعلی وجود سطح معقولی از اضطراب ضروری است، گفت: این استرس باعث می‌شود که افراد در جامعه حتی‌المقدور حضور پیدا نکنند اما اگر این استرس بیمارگونه شود توصیه می‌شود، افراد از متخصصان مغز و اعصاب و روان‌پزشکان مشاوره و خدمات بگیرند.
دکتر رحیمی ادامه داد: سیستم ایمنی بدن بیماران مبتلا به شکل‌های خفیف تا متوسط پارکینسون چندان وضعیت بدی ندارد اما افرادی که این بیماری دارند باید از خود در برابر ویروس کرونا مراقبت کنند و از خانه خارج نشوند و اگر به کرونا مبتلا شدند نباید داروهای پارکینسون را قطع کنند زیرا باعث کندی حرکاتشان می‌شده و علائم بیماری را تشدید می‌کند.
وی تاکید کرد: در بحران کرونا بیماران مغز و اعصاب باید بیشتر از سایرین موازین بهداشتی، فاصله‌گذاری اجتماعی و ماسک زدن را رعایت کنند و در صورت امکان از منزل خارج نشوند.
وی ادامه داد: افرادی که با این بیماری سروکار دارند نیز بهتر است در صورت داشتن کوچکترین علامتی از بیماری کرونا از تماس با افراد دارای بیماریهای زمینه‌ای خودداری کنند چون شاید همین علائم ساده که برای دیگران مشکلی ایجاد نمی کند به قیمت جان برخی بیماران دیگر تمام شود.
کووید و اثر آن بر حافظه
مهتاب رحیمی کارشناس ارشد روانشناسی بالینی در میزگرد ایرنا گفت: تحقیقات نشان می دهد ابتلا به کووید-۱۹ عواقب ماندگاری بر روی مغز دارد و احتمال تغییرات در اتصالات بین نورون های مغز، پس از ابتلا به کووید وجود دارد و تایید اثرات پایدار آن بر حافظه بر اساس مشاهداتی است که از سایر بیماری ها به دست آمده است.
وی افزود: این تغییرات می تواند از طریق آسیب دایمی در اتصالات نورون‌ها و یا از طریق تغییرات در عملکرد نورون ها ایجاد شود.
رحیمی افزود مغز انسان به نحوی تکامل یافته که در نتیجه مواجه با بیماری تغییر کند تا بتواند خطرات را بهتر خنثی کند و احتمال دارد کویید هم می‌تواند موجب تغییرات در مغز شود ولی ممکن است سال‌ها طول بکشد تا متوجه شویم که آیا عفونت ناشی از کووید باعث افزایش خطر کاهش شناختی، حافظه و یا بیماری آلزایمر شود.
وی تاکید کرد: مبتلایان به کووید می‌تواند پس از درمان با انجام "تست های حافظه" زیر نظر پزشک متخصص تغییرات حافظه خود را رصد و از بروز آلزایمر پیشگیری کنند.
کارشناس ارشد روانشناسی بالینی ادامه داد: امروزه ثابت شده است که التهاب خفیف، از جمله استرس مزمن، به عنوان عوامل خطرزا برای ابتلا به زوال عقل و کاهش شناختی در دوران پیری شناخته شده اند که زمینه ساز بروز آلزایمر است.
وی تاکید کرد: تحقیقات جدید نشان می‌دهد که واکسن‌های متداول از جمله واکسن های آنفلوآنزا و ذات الریه می‌توانند خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش دهند و این می‌تواند نوید بخش پیشگیری و درمان اختلال ناشی از کووید بر حافظه باشد.