ابن ابی الحدید معتزلی در حالی که بسیاری از مورخان سیدابوالرضا حسنی راوندی را نخستین شارح نهج البلاغه دانسته‌اند، قطب راوندی را نخستین شارح نهج البلاغه معرفی می‌کند.
کتاب منهاج البراعه فی شرح نهج‌البلاغه قطب راوندی که حاوی نکات بسیار ارزشمند ادبی (صرفی، نحوی، بلاغی، لغوی)، قرانی، روایی، فقهی، تاریخی و مبین جامعیت شخصیت علمی اوست از همان آغاز تاکنون مورد توجه اندیشمندان اسلامی قرارگرفته و حتی شارح بزرگی همچون ابن ابی الحدید در شرح خود از آن بسیار استفاده کرده است.
شهرستان کاشان از ۲۱ مهر امسال به مدت ۲ سال به عنوان نخستین پایتخت نهج‌البلاغه کشور نام‌گذاری شده است؛ افزون بر ۵۰ نفر حافظ نهج‌البلاغه، یک هزار و ۲۰۰ نفر حافظ بخش‌هایی از این کتاب ارزشمند، ۲۰۰ نفر حافظ کل قرآن مجید و ۱۵ نفر حافظ کل صحیفه سجادیه در شهرستان کاشان آموزش دیده‌اند.
پژوهشگر تاریخ اسلام در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با بیان اینکه چهاردهم شوال ۵۷۳ هجری قمری روزی است که یکی از ستارگان بزرگ عرصه فقاهت، تفسیر و حدیث به نام سعیدبن هبه‌الله بن الحسن معروف به الشیخ الامام ابوالحسن قطب راوندی وفات یافته است، گفت: محل دفن علامه بزرگوار قطب الدین راوندی در کنار بارگاه ملکوتی بی بی ۲ سرا حضرت فاطمه معصومه (س) داخل صحن اصلی و قدیمی با سنگ قبر برجسته است.
مجید زجاجی با یادآوری اینکه تاریخ رحلت قطب راوندی روی سنگ قبر سال ۵۴۸ هجری قمری نوشته شده است، افزود: بنا بر تحقیق‌های انجام شده و بیان مرحوم محدث قمی در کتاب فوائد الرضویه، این تاریخ صحیح نیست و تاریخ درگذشت این عالم همان سال ۵۷۳ صحیح است.
تبحر و تخصص عالی قطب راوندی در علوم مختلف
مبلغ دینی با تاکید بر اینکه قطب راوندی در علوم متعددی از جمله علم تفسیر، تاریخ، حدیث، کلام، علوم قرآنی و بسیاری از علوم دیگر تبحر و تخصص عالی داشته و کتاب‌های بسیاری را به رشته تحریر در آورده است اظهارداشت: این کتاب‌ها امروزه چشم و چراغ راه روشن مومنان و عالمان به ویژه محققان است.
زجاجی با اشاره به اینکه قطب الدین راوندی اهل راوند کاشان است هرچند که برای مدتی در ری زندگی می کرده و در قم وفات یافته است تصریح کرد: اما تولد و مسقط‌الراس (زادگاه و منشا و مبدا) این عالم گرانمایه در راوند کاشان بوده است.
استاد تاریخ اسلام با بیان اینکه اطلاع چندانی از نحوه ولادت و زندگی قطب راوندی در دسترس نیست اما از لابه‌لای گفته‌های عالمان و نوع کتاب‌هایش می‌توان به شمه‌ای از احوالات این عالم فرزانه دست پیدا کرد اضافه کرد: کسیکه این همه کتاب بنویسد و به قول معروف این کتاب‌ها در تاریخ برایش نقل شود نشانگر شخصیت بزرگوار، تخصص بسیار بالا و مهارت علمی این عالم بزرگ شیعی در زمینه علوم مختلف است تا جاییکه رجال‌نویسان شیعه و سنی از وی به عظمت یاد کردند حتی صاحب کتاب ریاض از او به عنوان نخستین شارح نهج‌البلاغه یاد کرده است.
زجاجی پیشینه غنی فرهنگی و علمی کاشان با وجود عالمان و شارحان این کتاب ارزشمند نهج‌البلاغه را بویژه اکنون که کاشان پایتخت نهج‌البلاغه کشور نیز شناخته شده است تاکید کرد و گفت: گرفتن این عنوان افتخارآمیز ریشه در توجه عالمان، فقیهان و بزرگان کاشانی عصرهای گذشته به سخنان گهربار امیرالمومنین(ع) از جمله تلاش‌های قطب الدین راوندی در نوشتن شرح نهج‌البلاغه است اگر چه در مورد نخستین شارحان بحث‌هایی است که برخی بزرگان مثل محدث نوری قایل است ابوالحسن بیهقی نخستین شرح را زده اما در کتاب‌های دیگر مثل همین صاحب ریاض به قطب الدین راوندی نسبت داده که در عصر ما بسیار حائز اهمیت است.
زوایای شخصیت علمی قطب راوندی ناشناخته مانده است
وی با تاکید بر اینکه هنوز زوایای شخصیت علمی قطب راوندی برای جامعه علمی ما شناسانده نشده و حتی نکات بسیار مهم و مورد بازگو برای جامعه از زندگینامه این بزرگوار مورد غفلت واقع شده است گفت: تشکیل یک گروه کارشناسی زیر نظر بزرگان حوزه و اهل علم برای بررسی کتاب‌های قطبالدین راوندی ضروری است تا روش و الگویی که وی آنرا در تالیف‌های خود از جمله در رابطه با تفسیر قرآن، تاریخ، ادبیات، حدیث و علم فلسفه به کار برده است امروز به جامعه ارایه شود.
استادان و مشایخ قطب راوندی
مولف و پژوهشگر تاریخ اسلام، شیخ ابو علی طبرسی، ابوالقاسم طبری، سید مرتضی و برادرش سید مجتبی رازی، سید ناصح‌الدین ابوالبرکات مشهدی، السید ابوالفتح عبدالواحد بن محمد تمیمی آمِدی ملقب به سید ناصح‌الدین و صاحب کتاب غررالحکم و پدر خواجه نصیر طوسی را از استادان و مشایخ علمی قطب راوندی برشمرد و افزود: ابن شهر آشوب مازندرانی و منتجب الدین رازی مشهورترین شاگردان قطب هستند و معروفترین اثر وی نیز کتاب الخرائج و الجرائح در بیان معجزات پیامبر(ص) و امامان شیعه است.
زجاجی در خصوص خانواده قطب راوندی نسبت دادن و ثبت‌نام سه فرزند در تاریخ برایش به‌نام‌های عمادالدین ابوالفرج علی شخصی فقیه و ثقه (حتی شیخ حر عاملی از نام این فرزند به همین عنوان و حتی به شهادت رساندن وی یاد کرده است اما من جایی ندیدم)، فرزند دومش ظهیرالدین ابالفضل محمد به عنوان شخصیتی عالم و فقیه و نصیرالدین ابوعبدالله حسین فرزند سومش نیز که شخصی عالم و صالح بوده است.
وی با تاکید بر بیان اصلاحی در مورد نصیرالدین ابوعبدالله حسین فرزند سوم قطب راوندی نیز که به شهادت او اشاره شده است ادامه داد: شناسایی و معرفی شخصیت علمی و بزرگوار قطب راوندی به جامعه علمی که تاکنون نزدیک به بیش از ۹ قرن از وفاتش می‌گذرد ضروری است و نباید به گفتن عالم بودن و شخصیت والای وی اکتفا شود بلکه امروز جامعه ما نیاز دارد که فرهیختگان و پژوهشگران علمی بودن هر یک از کتاب‌های در دسترس قطب را بیان کنند و افزون بر بیان نکات، موارد اختلافی و اتفاقی تالیف‌های وی با سایر عالمان چراغ راهی برای پژوهش و هدایت بزرگان دین روشن کنند.
لزوم برگزاری کنگره قطب راوندی
زجاجی حتی لزوم برگزاری یک کنگره بسیار بزرگ برای معرفی هر چه بهتر و بیشتر قطب راوندی را به‌صورت ملی و بین‌المللی خاطرنشان کرد و افزود: منطقه فرهنگی کاشان مهد ولایت و پرورش عالمان بزرگ در زمینه‌های مختلف از عصر صدور اسلام تاکنون بوده و منحصر به قرن پنجم به بعد نشده است بلکه عالمان زبانزد آن که از همان اوایل اسلام جزو صحابه خدمت‌گذار امام صادق، امام جواد و امام هادی علیهم السلام اجمعین بودند نیاز به معرفی و شناسایی ویژه در عرصه ملی و جهانی دارند.
وی درباره اهمیت و ادعای ذکر نام بزرگان کاشان به‌عنوان صحابه ایمه با اشاره به اینکه تاریخ از شخصی به‌نام احمد بارکرسی از اصحاب امام جواد و امام هادی (ع) یاد کرده است اضافه کرد: در سلسله اسناد مناجات الهیه که به امیرالمومنین(ع) نسبت می‌دهند از شخصیت احمد بارکرسی اهل منطقه باریکرسف در مشهد اردهال نام بردند یا حتی افرادی از خانواده «وثاب» نام بردندکه در کتاب‌های تاریخی نام آنها آورده شده است.
راوندِ کاشان مهد پرورش عالمان جهان اسلام
به گفته زجاجی منطقه فرهنگی کاشان از جمله راوند به‌عنوان یکی از این منطقه‌های آن با وجود مردمانی بسیار خونگرم و بزرگوار که به روش و سبک زندگی اهل بیت(ع) زندگی می‌کنند زمینه رشد چنین عالمان بزرگی از جمله علامه قطب راوندی و علامه سید فضل‌الله راوندی از محدثان، فقیهان و مفسران بزرگوار را داشته است.
وی درباره علامه سید فضل‌الله راوندی عالم، فقیه، مفسر و محدث بزرگ از خطه راوند کاشان صاحب دیوان راوندی که با ۱۵ واسطه به امام حسن مجتبی(ع) می‌رسد افزود: قبر این عالم خطه راوند در کتابخانه‌ای به نام وی در مرکز کاشان نزدیک مسجد جامع یا زیارت پنجه‌‍‌شاه است و کتاب‌های وی نیز وجود دارد. این عالم حمله سلجوقیان و پناه بردن مردم کاشان به حرم مطهر سلطان علی ابن باقر(ع) و گزارش از دیگر منطقه‌های کاشان را در کتاب خود بیان کرده است.
به گفته وی البته منطقه کاشان در بعضی از کتاب‌ها به نام چهل حصاران نیز نام برده شده است که به یک تعبیر و نگاه منظور از هر حصار یک منطقه از جمله منطقه راوند است.
زجاجی، راوند و کاشان را با هم و در کنار یکدیگر و مردمان آنرا یک روح در ۲ جسم دانست و گفت: اکنون این منطقه وصل به کاشان فرهنگی با ارتباط‌های بالا است که افزون بر پرورش علامه قطبالدین راوندی و سید فضل‌الله راوندی و فرزندانشان عالمان دیگری منسوب به این منطقه در تاریخ وجود دارد.
تداوم پرورش سلسله عالمان ربانی و فقیهان سترگ در کاشان
وی با تاکید بر اینکه کاشان فرهنگی منطقه شیعی با رشد و تربیت عالمان، ادیبان، فقیهان، شاعران، هنرمندان و بزرگان بسیاری است ابراز داشت: وجود تشیع و رگه تشیع برای کاشان از ابتدا تاکنون ثابت شده‌است همانطور که رهبر معظم انقلاب در سفر به کاشان فرمودند«کاشان از جمله منطقه‌های معدودی است که مردم آن در همان دوران اموی، عباسی و تلاطم‌های سیاسی و اعتقادی راه خود را شناخته و بهترین راه را با پیروی از حضرات معصومین علیهم صلوات الله اجمعین انتخاب کردند.»
زجاجی وجود و پرورش سلسله عالمان ربانی و فقیهان سترگ از جمله فیض کاشانی، بابا افضل الدین مرقی، ملا حبیب‌الله و فتح‌الله شریف کاشانی و بسیاری دیگر از بزرگان خطه کاشان در این منطقه ولایی و فرهنگی را که قطع نشده است یادآورشد و گفت: اگر چه آیین‌ها و کنگره‌هایی برای عالمان کاشانی از جمله قطب راوندی در گذشته در کاشان برگزار شده است اما نسبت به عظمت شخصیت این بزرگواران تلاش و کنکاش بیشتر از جمله توجه به مواضع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و علمی این نام‌آوران ضروری است.
علامه قطب راوندی تحصیلات ابتدایی را نزد پدر خویش فرا گرفت و پس از آن در محضر درس شیخ ابو علی طبرسی، عماد الدین طبری و سید مرتضی رازی حاضر و سپس برای بهره مندی از علمای شهر قم رهسپار آن دیار شد به طوری که در مدت کوتاهی از چهره‌های سرشناس شیعه شد.
قطب الدین راوندی ذوق شاعری و سرودن منظومه‌هایی به زبان عربی و بیشتر رشته‌های علوم اسلامی تبحر و تخصص داشت آنچنان که آثاری چون کتاب الخرائج و الجرائح، قصص الانبیاء، شرح النهایه در ۱۰ جلد، نهیه النهایه، بیان الانفرادات، تهافت الفلاسفه، زهر المباحثه را از خود برجای گذاشته است.
ابوعلی فضل بن حسن بن فضل طبرسی، معروف به «امین الدین» از بزرگترین دانشمندان و مفسران شیعی در قرن ششم هجری استاد بزرگ علامه قطب راوندی است.
قطب راوندی شاگرد ممتاز شیخ طبرسی بوده و این امتیاز و شایستگی شاگرد، به حدی رسیده است که قطب را با نام او و او را با قطب می‌شناسند.
محمد بن علی معروف به «ابن شهر آشوب» از ستارگان درخشان تشیع نیز در کتاب «معالم العلماء» خویش با یادی از قطب الدین از وی به عنوان استاد خود نام برده و چند کتاب علامه را ثبت کرده است.
علامه قطب راوندی عشق وافر به قرآن و تلاش بی دریغ در راه نشر معارف از جمله تالیف کتاب‌های ارزشمند فقه القرآن، شرح آیات الأحکام، إحکام الأحکام، الاختلاف بین المفید و المرتضی فی بعض المسائل الکلامیه، اسباب النزول، الاغراب فی الإعراب، القاب الرسول و فاطمة و الأئمه علیهم‌السلام، الإنجاز فی شرح الإیجاز فی الفرائض، تهافت الفلاسفه، جواهر الکلام فی شرح مقدمه الکلام داشته است.
بیش از ۴۰ جلد از کتاب های علامه قطب راوندی از جمله «آیات الاحکام» و «خلاصه التفاسیر» درباره دین و فقه است.
اثر نبوغ و استعداد ذاتی قطب راوندی در تألیفات وی به آسانی مشهود است به طوریکه در نوشته‌هایش به تحقیقاتی عمیق پرداخته و بر نکاتی جالب توجه، زیبا و مخفی مانده از بسیاری دانشمندان و بزرگان دست یافته‌است.
قطب راوندی عالمی بود که موضوعات متنوعی از علوم و معارف اسلامی را در آثار و مباحثش به کار می گرفت و با بررسی تمام جوانب موضوع در نوشته‌هایش به نگاهی گذرا اکتفا نمی‌کرد تا بتواند دیدگاه‌های موافق و مخالف دیگران را مانند انسانی که حق را برای حق می‌خواهد به درستی نقل کند.
کتاب «الخرایج و الجرایح» معروفترین اثر قطب در بیان مسائل کلامی و عقاید و در برگیرنده هفت کتاب پیرامون مسأله معجزه و شیوه زندگی رسول خدا (ص) است.
رساله فی صحه احادیث اصحابنا که موضوع آن بیان صحت احادیثی است که علمای شیعه نقل کرده‌اند، شرح الکلمات المائه شامل شرح صد کلمه از سخنان حضرت علی (ع)، ضیاء الشهاب که شرحی بر کتاب شهاب الاخبار قاضی سلامه مصر است، لباب الاخبار، لب اللباب شامل اخبار و احادیثی در موضوع اخلاق، مزار که کتابی بزرگ در موضوع زیارتنامه‌ها محسوب می‌شود، المجالس فی الحدیث و دعوات معروف به سلوه الحزین که موضوع این کتاب ارزشمند مربوط به آداب دعاها و تأثیر آنها است که در چهار باب تدوین گشته است اجمله تالیف‌های علامه قطب راوندی است.
جنی الجنتین در تاریخ اولاد امام هادی (ع) و امام عسکری (ع)، قصص الانبیاء که در آن تاریخ و شرح زندگی پیامبران از زبان روایات بیان شده است، المستقصی کتابی در علم اصول فقه که شرحی بر «الذریعه» سید مرتضی در علم اصول است، التغریب فی التعریب، الاغراب فی الاعراب، شرح العوامل المأئه شامل ۱۰۰ عامل در علم نحو، غریب النهایه در شرح لغت‌های مشکل فقهی کتاب نهایه شیخ طوسی و نفثه المصدور که دیوان اشعار قطب راوندی است از دیگر تالیفات گران سنگ این عالم بزرگ محسوب می‌شود.
علامه قطب راوندی روز چهاردهم ماه شوال سال ۵۷۳ هجری در شهر قم دیده از جهان فرو بست و در صحن بزرگ حضرت فاطمه معصومه(علیها السلام) به خاک سپرده شد که آرامگاه او هنوز هم زیارتگاه خاص و عام است.
آیت‌الله مرعشی نجفی (ره) مرجع بزرگ دینی به پاس خدمات این عالم سنگ قبری بلند و به یاد ماندنی را بر فراز قبرش به یادگار نهاد تا زائران حرم فاطمه معصومه (علیها السلام) در ابتدای ورود و خروج از صحن مبارکش چشمانشان به قبر این فرزانه بزرگ روشن شود.