حجت الاسلام محمدعلی رضایی اصفهانی به مناسبت سی و دومین سالگرد ارتحال بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در گفت و گو با خبرنگار معارف ایرنا اظهار داشت: سید جمال الدین اسدآبادی در حدود ۱۵۰ سال پیش موضوع بازگشت به قرآن را مطرح کرد و گفت که راه نجات مسلمانان بازگشت به قرآن است و باید قرآن را بر همه عرصه های زندگی حاکم کرد ولی موفق نشد و در مصر بحث تفسیر اجتماعی نیز به راه افتاد اما امام خمینی (ره) را باید از پیشکسوتان بازگشت قرآن به جامعه دانست و پس از ایشان رهبر معظم انقلاب این مسیر را ادامه دادند.
وی افزود: امام خمینی (ره) در همین راستا شورای نگهبان را برای قانون اساسی و قوانین عادی تشکیل دادند تا هر قانونی که مخالف قرآن و سنت پیامبر و اهل بیت است، کنار گذاشته شود. البته در دوره مشروطه نیز یک شورای نگهبان پیش بینی شد ولی هیچگاه این شورا اجرایی نشد.
نویسنده تفسیر قرآن مهر با اشاره به عامل بودن امام خمینی (ره) به قرآن در زندگی فردی و اجتماعی گفت: حضرت امام هم خود عامل به قرآن بود و هم جامعه را به قرآن دعوت می کرد. امام خمینی (ره) در ماه مبارک رمضان چند بار ختم قرآن می کرد در حالی که هم رهبر بود و هم مرجع تقلید و همواره مقید به انجام مستحبات و ترک مکروهات بود که همه اینها ریشه در قرآن و سنت پیامبر و اهل بیت دارد.
خدمات علمی امام خمینی (ره) به قرآن
رضایی اصفهانی گفت: هر چند امام خمینی (ره) یک فقیه، فیلسوف، عارف و اهل سیاست بود ولی خدمات علمی ایشان به قرآن در چند محور قابل بررسی است. حضرت امام در زمینه تفسییر قرآن روشی داشتند که در تفسیر سوره حمد به خوبی دیده می شود و آن یک روش تفسیر جامع اجتهادی بود.
وی ادامه داد: امام خمینی (ره) در همین رابطه از روش های قرآن به قرآن، روایی، عقلی، علمی و روش تفسیر اشاری و باطنی استفاده می کردند و از روش تفسیر به رای به شدت پرهیز داشتند. البته نظر خاصی درباره تفسیر به رای داشتند که آن را درمورد آیات الاحکام جاری می دانستند.
مدیر مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث جامعةالمصطفی(ص) افزود: اولین مباحث تفسیری بعد از پیروزی انقلاب که در رادیو و تلویزیون مطرح شد، از سوی مرحوم آیت الله سید محمود طالقانی بود که در شب های جمعه به صورت پرسش و پاسخ پخش می شد. بعد از وفات وی به امام خمینی پیشنهاد دادند که قرآن را تفسیر کنند و امام تفسیر سوره حمد را شروع کردند که کتاب آن نیز منتشر شده است.
چرخش بزرگ در مباحث تفسیری
نویسنده کتاب درسنامه روش ها و گرایش های تفسیری قرآن گفت: روش تفسیری امام را در دو جهت باید شناخت؛ یکی تفسیر سوره حمد و دیگر در آثار فقهی و اخلاقی که نکات تفسیری را مطرح می کردند و نکته مهمتر این که امام خمینی بعد از انقلاب یک رویکرد جدید اجتماعی تفسیری داشتند.
وی اضافه کرد: گرایش تفسیر عرفانی که امام در سوره حمد مطرح کردند، به گونه ای است که گویی با یک عارف در سطح عالی روبرو هستیم و امام در این تفسیر نکات عرفانی سوره حمد را بیان می کنند. گرایش اجتماعی و سیاسی در صحبت های امام بعد از انقلاب دیده می شود. به عبارت دیگر چرخش بزرگی در مباحث تفسیری بعد از انقلاب پیدا شد که گرایش اجتماعی و سیاسی بود که از سوی امام مطرح می شد.
طرح مسائل راهبردی در نماز جمعه
رضایی اصفهانی به تفسیر امام خمینی از نماز جمعه اشاره کرد و گفت: قبل از انقلاب در برخی مناطق نماز جمعه برگزار می شد. مثلا مرحوم آیت الله العظمی اراکی در قم نماز جمعه محدودی را برپا می کرد و در اصفهان نیز مرحوم حاج آقا رحیم ارباب نماز جمعه را اقامه می کرد و حتی معتقد بود که خطبه های نماز جمعه را باید به زبان عربی خواند. این نگاه به نماز جمعه به عنوان عبادت و ادای تکلیف مطرح بود اما نگاه امام به نماز جمعه یک نماز عبادی سیاسی بود.
وی افزود: همین دیدگاه باعث شد تا در خطبه های نماز جمعه بحث های سیاسی به همراه بصیرت بخشی و جهت دهی مطرح شود و شاهد بحث های راهبردی جامعه باشیم و عموم مردم نیز در آن شرکت کنند. در واقع امام یک جنبش اجتماعی هفتگی ایجاد کرد که مواضع انقلاب و شخص امام در آن منعکس می شد.
این پژوهشگر مذهبی ادامه داد: نگاه امام خمینی به آیه نهم سوره جمعه یک نگاه سیاسی و اجتماعی بود. در واقع امام یک تفسیر سیاسی و اجتماعی از این آیه داشتند. البته امام درباره سوره جمعه تفسیری ننوشتند ولی این بحث را به عنوان یک موضوع سیاسی و اجتماعی مطرح کردند.
توجه امام خمینی به جنبه سیاسی و بین المللی حج
وی همچنین به دیدگاه امام خمینی درباره مناسک حج پرداخت و گفت: قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بسیاری از مردم که مستطیع می شدند، به سفر حج می رفتند و به عنوان یک عبادت آن را انجام می دادند ولی امام بعد از پیروزی انقلاب یک نگاه و رویکرد اجتماعی سیاسی به حج داشتند و حج را یک کنگره بزرگی می دانستند که باید مظهر وحدت مسلمانان باشد و در مقابل آمریکا موضع بگیرند و بحث برائت از مشرکان را نیز احیا کردند.
رضایی اصفهانی افزود: امام در مباحث مربوط به جهاد، نفاق و سایر مفاهیم قرآنی رویکرد سیاسی و اجتماعی ارائه دادند و در واقع یک تحول رویکردی به آیات قرآن داشتند.
وی درباره خدمات امام خمینی به علوم قرآنی گفت: بیش از ۸۰ وجه از اعجاز قرآن تاکنون مطرح شده که دو وجه آن مربوط به امام است. حضرت امام در اعجاز قرآن دو نظریه مهم را مطرح کردند که یکی اعجاز عرفانی و دیگری اعجاز در متون قرآن بود. البته قبل از امام، اسماعیل حقی بروسوی در قرون گذشته اشاره ای به اعجاز عرفانی کرده ولی امام خمینی می فرماید معانی عالی عرفانی که در قرآن مطرح است در هیچ یک از کتاب های قبلی در آثار افلاطون و ارسطو نبوده و قبل از قرآن سابقه نداشته و قرآن نسبت به آن تحدی کرده (هماوردجویی) است.
این استاد حوزه افزود: امام خمینی بحثی درباره بطون قرآن دارد. قرآن کتابی است که هفت بطن و بنا به روایاتی ۷۰ یا ۷۰۰ بطن دارد و هر چه پیش می رویم باطن های جدیدی کشف می شود که از وجوه اعجاز قرآن است و امام خمینی معتقد است که حقیقت قرآن همان بطن قرآن است.
وی افزود: آیت الله محمدهادی معرفت معتقد بود که بطن قرآن ناظر به آیاتی است که قواعد کلی قرآن از آن استخراج می شود، علامه محمدحسین طباطبایی معتقد بود معانی ژرف آیه در ذیل هر آیه از بطون قرآن است و محمدحسین ذهبی مصری از علمای الازهر، اهداف قرآن را جزو بطون می دانست ولی امام می گوید بطن قرآن حقیقت قرآن است.
رضایی اصفهانی ادامه داد: سیر نزول قرآن از جانب خدا در لوح محفوظ به جبرییل و از جبرییل به پیامبر منتقل شد تا آن را به مردم برساند و طبق نظر امام خمینی اگر کسی بخواهد به بطن قرآن برسد باید سیر صعودی را طی کند تا به لوح محفوظ برسد و طبق آیه ۷۹ سوره واقعه که می فرماید لایمسه الا المطهرون باید انسانی معصوم یا در حد عصمت باشد تا بتواند به جایگاه پیامبری و جبرییل یا لوح محفوظ وصل شود.
امام خمینی چگونه قرآن را از مهجوریت خارج کرد
وی از خدمات عملی امام خمینی (ره) به قرآن یاد کرد و با اشاره به آیه ۳۰ سوره فرقان گفت: مهجوریت قرآن در جامعه ابعادی دارد. گاهی از نظر علمی یا لفظی و گاهی نیز عملی است. از نظر عملی حضرت امام نسبت به قرآن و دفع این مهجوریت که به نقل از رسول خدا (ص) در قرآن آمده، اقداماتی کردند و زمینه مهجوریت زدایی قرآن را فراهم کردند.
در آیه ۳۱ سوره فرقان می خوانیم «پیامبر گفت: پروردگارا! قوم من این قرآن را رها کردند و از آن فاصله گرفتند.»
رضایی اصفهانی افزود: یکی از خدمات عملی امام به قرآن که موجب مهجوریت زدایی شد این بود که قرائت قرآن را گسترش دادند. قبل از انقلاب مسابقات قرآن بسیار محدود بود و افراد معدودی به عنوان قاریان ایرانی به مسابقات بین المللی می رفتند. البته قرائت قرآن در خانه ها به صورت سنتی وجود داشت ولی بعد از انقلاب گسترش یافت و امروز شاهد برگزاری مسابقات فراوانی در رشته های گوناگون قرآنی هستیم.
وی افزود: بارها قاریان و حافظان ایرانی در سطح بین المللی رتبه های درخشانی را کسب کرده اند که همه این ها به برکت توجه امام خمینی و انقلاب اسلامی ایران به قرآن بود و اگر آمار مسابقات قبل و بعد از انقلاب را مقایسه کنیم به خوبی متوجه این تفاوت خواهیم شد.
این پژوهشگر قرآنی با اشاره به گسترش موضوع حفظ قرآن گفت: قبل از انقلاب افرادی مثل کربلایی کاظم ساروقی که به صورت کرامت آمیزی حافظ قرآن شد، بسیار محدود بود و تعداد حافظان قرآن کریم شاید به ۱۰ نفر هم نمی رسید اما امروز حفظ قرآن به گونه ای گسترش پیدا کرده که رهبر انقلاب سخن از تربیت ۱۰ میلیون حافظ را مطرح می کنند و موسسات تخصصی حفظ قرآن در سطح کشور به راه افتاده است.
وی افزود: امروز در حدود ۱۰۰ حافظ قرآن در مجتمع قرآن وحدیث جامعه المصطفی وجود دارد که حدود هزار و ۲۰۰ طلبه دارد و ۱۰۰ نفر نیز مشغول حفظ قرآن در این مرکز هستند و هزاران نفر در سطح کشور موفق به حفظ قرآن شده اند و این موضوع نیز گامی در مهجوریت زدایی از قرآن کریم بود.
تفاسیر قرآن کریم بعد از پیروزی انقلاب اوج گرفت
رضایی اصفهانی گفت: تعداد ترجمه های قرآن قبل از انقلاب به زبان فارسی ۴۵ ترجمه بود ولی بعد از انقلاب به حدود ۱۰۰ ترجمه رسیده است. تفاسیری که از شیعه داریم بعد از انقلاب به شدت رشد کرده است. تفسیر تسنیم آیت الله عبدالله جوادی آملی، تفسیر منشور جاوید سبحانی، تفسیر نور حجت الاسلام محسن قرائتی و تفسیر کوثر یعقوب جعفری نمونه ای از این تفاسیر است و گاهی تک نگاری یا تفسیر موضوعی افزایش یافته است. تفسیر نمونه نیز بعد از انقلاب تکمیل شد و در یک جمله می توان گفت تفاسیر قرآن بعد از پیروزی انقلاب اوج گرفت.
وی افزود: مراکز آموزشی تخصصی تفسیر قرآن نیز بعد از انقلاب تاسیس شد. امروز در حوزه علمیه قم چندین مرکز تخصصی تفسیر وجود دارد و در بسیاری مراکز مانند جامعه القرآن مجتمع آموزش عالی قرآن مباحث تفسیری آموزش داده می شود.
تاسیس دانشگاه قرآن پس از پیروزی انقلاب
این کارشناس مذهبی اضافه کرد: بعد از انقلاب دانشگاه قرآن تاسیس شد. مراکز پژوهشی قرآنی قبل از انقلاب وجود نداشت و نگاه و توجه امام خمینی و رهبر انقلاب باعث شده تا مراکز تخصصی پژوهشی متعددی مانند مرکز فرهنگ قرآن دفتر تبلیغات اسلامی تاسیس شود.
وی به ایجاد رشته ها و گرایش های تفسیری اشاره کرد و گفت: قبل از انقلاب حتی یک رشته قرآنی در دانشگاه ها و حوزه ها نداشتیم. البته برخی مطالعات و درس های تفسیری برگزار می شد ولی رشته تخصصی وجود نداشت. بعد از انقلاب اولین رشته قرآن و حدیث در دانشگاه به راه افتاد به گونه ای که امروز ۵۰ رشته و گرایش قرآنی در جامعه المصطفی و ۳۵ رشته در حوزه های علمیه داریم که در جامعه الصطفی ۲۰ رشته اجرا می شود و حتی رشته تفسیر تطبیقی در برخی دانشگاه ها تدریس می شود.
رضایی اصفهانی تاکید کرد: ایجاد رشته ها و گرایش های تفسیری یک نهضتی بود که به برکت امام و انقلاب ایجاد شد. اولین مجله قرآنی بعد از انقلاب به نام بینات منتشر شد و امروز بیش از ۲۰ مجله علمی پژوهشی و علمی ترویجی وجود دارد.
آغاز تحول در علوم انسانی بر اساس قرآن
وی افزود: سیاست و تربیت ما باید بر اساس قرآن باشد. یعنی حقوق باید ریشه قرآنی داشته باشد و قرار نیست حقوق سکولار در جامعه تدریس شود. همین مطلب از سوی رهبر انقلاب نیز مورد تاکید قرار گرفته و امروز شاهد ایجاد رشته های میان رشته ای هستیم که در حوزه و دانشگاه تدریس می شود مانند. قرآن و علوم، قرآن و سیاست، قرآن و تربیت، قرآن و روان شناسی، قرآن و جامعه شناسی و قرآن و تاریخ. یکی از خدمات امام به قرآن فضاگشایی بود که انجام شد و رشد این مسائل با توصیه های رهبر انقلاب ادامه دارد.