با توجه به پیشرفت‌های روزافزون تکنولوژی فاصله اطلاعاتی بین والدین و فرزندان که از آن به شکاف دیجیتالی یاد می‌شود، بسیار شده است به گونه ای که در برخی موارد کنترل و نظارت کافی بر روی عملکرد فرزندان در زمان کار با رایانه و بخصوص اینترنت وجود نداشته و این امر آسیب هایی برای فرزندان به ارمغان آورده است.
همان طور که گفته شد؛ کنترل بر فرزندان از دنیای فیزیکی به دنیای مجازی سوق یافته، اگر پیش از این رفت و آمد فرزندان خود را در بیرون از منزل کنترل کرده و نسبت به روابط آنها در گروه همسالان حساسیت داشتید امروز با توسعه اینترنت نظارت بر فرزندان بیش از گذشته احساس می شود و تنها راه موجود همراهی با آنها است.
فرزندان توسط والدین خصوصا در شبکه‌های اجتماعی برای نظارت، حفاظت و ایمنی فرزندان لازم است چرا که تا زمانی که ندانید فرزندتان کجا می رود یا ندانید با چه کسی رفت وآمد می کند یا برنامه اش در خارج از منزل چیست و چه موقع به منزل برمی‌گردد؛ اجازه نمی‌دهید از منزل خارج شود آیا با وجود توسعه فضای مجازی، منطقی است که نظارت در فضای آنلاین کمتر از دنیای واقعی باشد؟
البته از سوی دیگر استفاده درست از فضای مجازی برای خانواده ها دغدغه مهمی محسوب می‌شود که این دغدغه نیز منوط به چگونگی استفاده والدین از فضای مجازی است، بنابراین باید به صورت درست و منطقی از این فضا استفاده کنیم، به فرزندانمان آموزش اعتماد نکردن به افراد غریبه در فضای مجازی را گوشزد کرده و به استفاده از محتوای مناسب سن و سال آن ها توجه داشته باشیم.
در شرایط فعلی و با وجود ویروس کرونا، شبکه های اجتماعی به عنوان بخشی از روش های یادگیری کودکان و نوجوانان تبدیل شده است براین اساس اینکه فرزندان در فضای مجازی چه می کنند، مساله ی بسیار مهمی است، زیرا اثری که حضور در این فضا می تواند روی شخصیت فرزندانمان داشته باشد بیشتر از آثاری است که معلمان و مدارس بروی آن ها دارند.
تصور کنید یک گروه از نوجوانان برای تفریح، باهم بودن، دیدن مناطق جدید و به اشتراک گذاشتن تجربیاتشان قصد یک سفر زمینی داشته باشند، آن هم بدون نظارت بزرگسالان. اگر فرزندتان راننده متبحری است و همراهانش دوستان قابل اطمینانی هستند، شما به عنوان والدین کمکی نمی توانید، انجام دهید اما می توانید در مورد اتفاقاتی که ممکن است در دنیای خارج روی دهد نگران باشید.
شبکه های اجتماعی امروزه تبدیل به یکی از مرسوم ترین راه هایی شده اند که کودکان و نوجوانان با دوستانشان در تماس باشند، دوستی هایشان را گسترش دهند و مهارت های اجتماعی شان را توسعه دهند. متاسفانه، فضای مجازی برای مجرمان سایبری، دزدان اطلاعات و سایر سوء استفاده کنندگان از این محیط، فضای مناسبی را فراهم آورده است که این کلاهبرداران معمولا با سوء استفاده از سادگی و احساسات پاک کودکان و نوجوانان سعی در به دام انداختن یا آزار رساندن به آن ها یا خانواده هایشان می کنند. به علاوه این فناوری باعث شده است که احساسات افراد به یکدیگر کاهش یابد و از طرفی تماس های چهره به چهره میان مردم بیش از پیش کاسته شود، از طرف دیگر احتمال فاش شدن عکس ها و اطلاعات خصوصی ما در این فضا افزایش یافته است.
نقش والدین در استفاده درست از فضای مجازی
همان طور که گفته شد، شبکه های اجتماعی می توانند مکان خطرناکی برای بازی فرزندانمان باشند که البته با نظارت درست بر فعالیت های فرزندانمان در این گونه شبکه ها می توانیم آن ها را از اینگونه خطرات آگاه کنیم. کارشناسان علوم تربیتی معتقد هستند که والدین باید مراحل نظارت و کنترل بر فرزندان را آموزش ببینند چرا که در کنار این آموزش، والدین باید زمان استفاده از اینترنت توسط فرزندان را مدیریت و محدود کنند، به صحبت های فرزندان خود گوش دهند و نحوه استفاده از این فضا را به فرزندان آموزش دهند.
در این راستا ضرورت دارد تا والدین نحوه کار با اینترنت را بیاموزند و چنانچه نحوه کار با این فناوری نوین را آموزش ندیده اند، آموزش های لازم را در این زمینه کسب کنند در سایه آموزش های لازم باید راه‌های پیشگیری در وقوع حوادث ناگوار و انحراف در فضای مجازی را آموزش ببینند.
والدین باید ضمن آموزش به فرزندان خود گوشزد کنند که نباید اطلاعات و عکس های شخصی خود را در فضای مجازی منتشر یا در اختیار دیگران قرار دهند. نام کاربری و رمز عبور باید محرمانه بماند و در اختیار کسی قرار نگیرد. از نرم افزار های امنیتی مانند فایروال ها و آنتی ویروس ها استفاده شود.
کاربران به هیچ عنوان با افرادی که در اینترنت با آنها آشنا می شوند، ملاقات حضوری نداشته باشند. آدرس و شماره تلفن خود را به نمایش نگذارند.
کارشناسان پلیس فتا براین باورند که برای مدیریت صحیح محیط سایبر توسط والدین باید زمان استفاده از اینترنت را محدود کرده، نسبت به نصب و بروزرسانی نرم افزار های امنیتی و مرورگرها و انتی ویروس ها به صورت دوره ای اقدام کنند.
همچنین در انتشار اطلاعات مرتبط با خود در اینترنت دقت کرده و همیشه ارتباط دوستانه خود با فرزندانتان را حفظ کنید تا آنها بدانند شما همیشه آماد صحبت با آن ها در رابطه با هر مشکل یا مسأله ای که برای آنها در فضای مجازی رخ می دهد، هستید.
البته از مهمترین مواردی که جنبه پیشگیرانه دارد و می‌توان به والدین پیشنهاد داد، نصب و راه‌اندازی رایانه در محلی است که قابلیت کنترل فیزیکی و چشمی توسط والدین بر عملکرد فرزندان میسر باشد. همچنین والدین می توانند از نرم افزارهای کنترل والدین که دربازار موجود است برای نظارت برعملکرد فرزندانشان در فضای مجازی کمک بگیرند.
با توجه به اینکه فضای مجازی همانند فضای عمومی جامعه محل حضور افراد ناباب و ناشناس بوده، لازم است خانواده‌ها در برقراری ارتباطات اینترنتی فرزندان خود نظارت کافی داشته و آنها را از برقراری ارتباط با افراد ناشناس برحذر دارند.
به گفته کارشناسان علوم تربینی و فضای مجازی باید والدین با اعضای خانواده خود همان‌گونه که در مورد مسائل روزمره و عادی صحبت می‌کنند در زمینه فضای مجازی و اینترنت نیز صحبت کرده و آن ها را راهنمایی کنند و از ایجاد محدودیت و قوانین برای فرزندان و نوجوانان در فضای مجازی هراس نداشته باشند.
همچنین والدین باید سعی کنند از فناوری‌های جدید که فرزندانتان استفاده می‌کنند، شما نیز برای تفریح خود استفاده کنید. شما می‌توانید از فرزندانتان بخواهید که در ایجاد یک صفحه در شبکه اجتماعی به شما کمک کند یا با هم برخی بازی‌های مربوط به کنسول‌های بازی‌های رایانه‌ای را انجام دهید. با دوستان، اقوام و دیگر والدین در مورد حفظ امنیت فرزندان در فضای مجازی صحبت کنید و از تجربیات آنها نیز استفاده کنید.
از همه مهم تر باید نحوه استفاده از نرم‌افزارهای کنترل والدین بر روی ابزارهای رایانه‌ای و همچنین استفاده از گزینه حفظ حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی را آموزش دیده و از امکانات و گزینه‌های امنیتی Google و سایر موتورهای جستجو استفاده کنید.
والدین باید اطمینان کنند که فرزندن آن ها، آگاهی و اطلاعات اولیه و پایه در مورد ایمنی در فضای مجازی را دارند برای مثال بر روی لینک داخل ایمیل‌های دریافتی از سوی اشخاص ناشناس کلیک نمی‌کنند، کلمات عبور سخت انتخاب می‌کنند و آنتی ویروس و فایروال سیستم خود را غیر فعال نمی‌کنند. از سوی دیگر باید به صورت منظم و مستمر با فرزند خود در مورد زندگی و همچنین مسائل مرتبط با فضای مجازی صحبت کنند.
راه های حفظ امنیت فرزندان در فضای مجازی
با گسترش نفوذ اینترنت دسترسی افراد به خدمات مختلف ارائه شده در فضای مجازی افزایش یافته است. کودکان نیز از این امر مستثنی نبوده و نسل به نسل شاهد بلوغ توانایی‌هایی آنها در استفاده از فناوری‌های مختلف و استفاده از اینترنت هستیم. با این پیشرفت‌ها، تهدیدهای مختلف و متنوع موجود در فضاهای مجازی مختلف در شبکه‌های اجتماعی که مشخصه اصلی آنها تعامل و ارتباط با سایر کاربران است، نگرانی‌ها در مورد امنیت کودکان و نوجوانان را بسیار افزایش داده است.
یکی از دلایل اهمیت این موضوع، آسیب‌پذیری بیشتر کودکان در فهم حریم خصوصی و آگاهی از مسائل پیرامون آن است؛ برای مثال در ساده‌ترین شکل این آسیب‌پذیری، ممکن است سیاست‌های حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی به زبانی غیر از زبان مادری به کودکان و نوجوانان نمایش داده شود که مسلما توسط کودک به خوبی درک نمی‌شوند. در این جا به نکات اساسی که کارشناسان پلیس فتا برای حفظ امنیت فرزندان در فضای مجازی تاکید دارند، اشاره می شود:
۱- مراقب باشید کودکان کم سن بدون نظارت از فضای مجازی استفاده نکنند
۲ - تنظیمات امنیت و حریم خصوصی دستگاه را به طور مرتب بررسی کنید
۳ - تنظیمات حریم خصوصی حساب های کاربری را به صورت مرتب بررسی کنید
۴ - از نرم افزارهای فیلترینگ و مانیتورینگ استفاده کنید
۵- برای استفاده ازشبکه های اجتماعی و دستگاه ها قانون بگذارید
۶ - سعی کنید عادت های کودکان و نوجوانان خود را بشناسید
۷ - الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشید
۸ - در مورد فناوری های جدید به روز باشید
۹ - مراقب تصاویر و مطالبی که فرزندانتان در شبکه های اجتماعی ارسال می کنند، باشید
۱۰ - اتصال اینترنت برای فرزندان در اتاق خصوصی ممنوع است
راه های کنترل فرزندان در فضای مجازی
پلیس فتا برای اطمینان والدین از اینکه کودکان به چه مطالبی در فضای سایبری دسترسی دارند، توصیه ها و راهکارهای دیگری ارائه کرده اند که بر برخی از آنها در ادامه اشاره می شود:
۱ - استفاده از موتورهای جستجو بومی، می‌تواند از دسترسی اتفاقی کودکان به محتوای غیراخلاقی و مطالب هرزه‌نگاری جلوگیری کند که البته موتورهای جستجو متعددی در کشور راه‌اندازی شده است که والدین می‌توانند از آنها برای دسترسی کودکان به اینترنت استفاده کنند.
۲ - فعال سازی قابلیت جستجوی ایمن، امکانی است که بسیاری از موتورهای جستجو خارجی برای محدودکردن و جلوگیری از نمایش مطالب و تصاویر غیراخلاقی استفاده می‌کنند و والدین می‌توانند با فعال کردن این گزینه در موتور های جستجو با آسایش خاطر بیشتری آن را در اختیار نوجوانان قرار دهند.
۳ - والدین برای پیشگیری از آسیب های مربوط بازی های رایانه ای باید از نظام ملی رده بندی سنی بازی‌های رایانه‌ای(ESRA) استفاده کنند و در هنگام خرید یا دانلود بازی های رایانه‌ای به نماد رده‌بندی سنی بازی توجه کنند و تنها بازی هایی را برای کودکان خود تهیه کنند که از نظر سنی مناسب آنها و مورد تایید بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای باشد.
۴ - با نصب نرم افزارهای کنترلی، بر روی گوشی تلفن همراه یا کامپیوتر شخصی کودک علاوه بر نظارت بر فعالیت وی، می توان محدودیت‌های را نیز در میزان ساعات استفاده از بازی‌های رایانه‌ای تعیین کرد که از اعتیاد کودک به بازی و سایر آسیب های احتمالی پیشگیری خواهد کرد.
با فرزندان خود در فضای مجازی همراه شوید
سرهنگ دوم علی محمد رجبی، رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا ناجا بابیان اینکه والدگری در فضای مجازی چیزی جز تعامل و ارتباط صمیمانه با فرزندان نیست، گفت: والدگری در فضای مجازی مهارت‌هایی است که والدین با استفاده از آنها می‌توانند فرزندان خود را برای دنیای دیجیتال پیش رو آماده کنند. متاسفانه در برخی از خانواده‌ها شاهد هستیم که شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی، کارکرد پرستار بچه را دارد و آنها برای سرگرم کردن کودک او را در این فضا رها می‌کنند و این بدان معناست که دنیای مجازی به‌سادگی شیوه فرزند پروری و والدگری ما را تغییر داده است.
وی افزود: والدگری در فضای مجازی نوعی تعامل و ارتباط است و باید یک نگاه گفت وگو محور میان والدین و فرزندان اتفاق بیفتد، نگاهی مبتنی بر احساس اعتماد متقابل بین والدین و فرزندان به‌گونه‌ای که آنها نوعی همراهی و همگامی را در کنار هم احساس کنند. والدگری در زمینه مواجهه فرزندان با فضای مجازی، وقتی با شاخص‌های هدایت و همراهی، نظارت هوشمندانه، کنترل غیرمستقیم، برخورد عادلانه، رفتار صمیمی و اطلاعات کافی والدین در مقوله بحث توأم باشد، موفقیت‌آمیز خواهد بود.
این مقام انتظامی بابیان اینکه فعالیت بدون کنترل فرزندان در فضای مجازی یک تهدید و آسیب جدی است، یادآور شد: والدین برای پیشگیری از هر اتفاقی در فضای مجازی نقش کلیدی به عهده دارند، والدین باید بتوانند گزینه‌های مثبت و سالم‌تر فضای مجازی را برای تربیت و آموزش فرزندان انتخاب کرده و از آن استفاده بهینه کنند و گزینه‌های ناسالم و تهدیدها و آسیب‌های این فضا را هم شناسایی کرده و کودکان خود را از آنها دور کنند.
وی با بیان اینکه والدگری در فضای مجازی چیزی جز نوعی تعامل، ارتباط صمیمانه و همدلانه میان والدین و فرزندان نیست، گفت: هرگونه اصلاح رفتار فرزندان در فضای مجازی را باید از خودمان آغاز کنیم؛ والدینی که دوست دارند رفتار سایبری یا هر نوع رفتار اجتماعی فرزندان خود را اصلاح کنند ابتدا باید آن را در خود اصلاح کرده باشند. دریافت محتواهای نامناسب یکی از مهمترین تهدیدات این فضای برای کودک و نوجوانان است، حضور در فضای مجازی باعث شده تا دامنه اطلاعات فرزندان ما بسیار افزایش یابد و حتی گاه از والدین پیشی بگیرند و این امر باعث می شود کودکان در دنیای مجازی بسیار زودتر از دنیای کودکی‌شان خداحافظی کنند.
رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا گفت: ارتباط دوسویه میان والدین و فرزندان مهم است و داشتن ارتباط مثبت با فرزندان موجب می‌شود که اگر فرزند در فضای مجازی اتفاقی را تجربه کردند این اتفاق را برای والدین بازگو کنند. عدم سرزنش والدین، پرهیز از نصیحت و مقایسه نوجوان با همسالان در تربیت سایبری بسیار با اهمیت است. فضای مجازی والدین را وادار به مقایسه فرزندانشان با همسالان خود می‌کند؛ نمایش موفقیت‌های همسالان در فضای مجازی مانند قبولی در مدارس خاص، توانایی حفظ الفبا در سنین کم و صحبت کردن به زبانی غیر از زبان مادری، از جمله این نمایش‌هاست که اغلب موجب مقایسه ناصحیح کودک با سایر همسالان می‌شود، این یک نبرد مخفی میان ارتباط والدین و کودکان است که با بمباران اطلاعات نمایشی بر شیوه فرزند پروری اثر می‌گذارد.
سرهنگ رجبی ادامه داد: برخی والدین نیز شیوه والدگری خود را با سایر والدین مقایسه می‌کنند و به نوعی حس شکست و استرس در آنها به وجود می آورند؛ اغلب آنچه در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شود، تصویری است مطلوب از درخشان ترین روزهای زندگی، نه آنچه که در حقیقت و دائم در حال رخ دادن است.
رئیس مرکز تشخیص و پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا ناجا کاهش ارتباط کلامی میان والدین و فرزندان، جابه‌جایی گروه‌های مرجع، کاهش الگوپذیری فرزندان از والدین، فردی شدن تجربه‌ها، خستگی و بی‌حوصلگی ناشی از حضور بی وقفه در فضای مجازی، کاهش گردهمایی و دورهمی‌ها، نداشتن رسم و عادت بیرون رفتن خانوادگی و مجازی شدن ارتباطات میان‌فردی والدین و فرزندان از جمله معضلات والدین در عصر حاضر دانست و گفت: وقت گذاشتن برای بچه‌ها باعث می‌شود که آنها نسبت به خواسته‌های ما پذیراتر باشند و گفت‌وگو و تعامل قطعاً به درک متقابل منجر می‌شود.
این کارشناس سایبری افزود: توصیه کارشناسان امر این است که بچه‌ها را تنها در فضا مجازی رها نکنید، همان‌طور که در فضای واقعی آنها را تنها نمی‌گذارید، در این فضا نباید به لحاظ فیزیکی و روانی فرزندان را تنها گذاشت. کودکان با ورود به سرزمین ناشناخته فضای مجازی گم یا گرفتار دام‌های خطرناکی می‌شوند که رها شدن از آنها به‌راحتی ممکن نیست. بر این اساس والدین نقش اساسی و اصلی در حفظ امنیت کودکان در برابر آسیب‌ها و تهدیدات فضای مجازی بر عهده‌دارند بنابراین والدین باید دست در دست فرزندان خود نهاده و این سرزمین ناشناخته را با یکدیگر و با امنیت خاطر عبور کنند.
رجبی افزود: همان‌طور که اعتقاد داریم باید در فضای واقعی از فرزندانمان در برابر افراد غریبه مراقبت کرده و به آنها گوشزد کنیم که با افراد غریبه صحبت نکرده و حتی در خانه را به روی افراد غریبه باز نکنند، فضای مجازی هم ادامه همین فضای واقعی است؛ بنابراین همه این مراقبت‌ها قطعاً باید در فضا مجازی نیز به فرزندان گوشزد شود. والدین باید به فرزندان یاد بدهند تا هر آنچه در فضای مجازی مشاهده می‌کنند، برای دوستان، آشنایان و اقوام ارسال نکنند و مسئولیت اجتماعی در قبال بازنشر پیام‌ها داشته باشند، مطلبی را که باعث ناراحتی ما می‌شود، لزومی ندارند، برای دیگران ارسال کنیم و هر چیزی را که می‌بینیم، می‌شنویم و می‌خوانیم، اگر به صلاح نیست، لزومی ندارد، بلافاصله برای دیگران بازنشر کنیم. کاربران می‌توانند در صورت مواجهه با هرگونه موارد مجرمانه و مشکوک در فضای مجازی، آن را از طریق وب‌سایت پلیس فتا به نشانی cyberpolice.ir بخش مرکز فوریت‌های سایبری، گزارش کنند.
از: معصومه نیکنام