به گزارش ایرنا، نوزدهم اردیبهشت امسال بود که کمیسیون ماده پنج شهر تهران با طرح راهبردی احیا و بهسازی محدوده تاریخی چشمه علی شهرری موافقت کرد؛ این محدوده تاریخی در منطقه ۲۰ شهرداری تهران در شهر ری واقع شده است.
این محدوده به لحاظ مختصات جغرافیایی از شرق در مسیل سرخه حصار و بزرگراه امام علی(ع)، از شمال در مسیر بلوار بسیج، از غرب در مسیر خیابان غیوری و از جنوب در قلمرو برج طغرل و آرامستان ابن بابویه قرار دارد.
این طرح راهبردی مساحتی بالغ بر ۱۴۰ هکتار، شامل محوطه باستانی چشمه علی، محوطه باستانی دژ اشکان، محوطه تاریخی ارگ سلجوقی، آرامستان ابن بابویه، برج طغرل، باروی ری، کارخانه سیمان ری و همچنین بخش های با ارزشی از ری برین (دوران پیش از اسلام)، باغ صفائیه و باغ طغرل را در بر می گیرد.
آنگونه که «علی اشراقی» رئیس دبیرخانه کمیسیون ماده پنج شهرداری تهران توضیح داده، با توجه به وجود آثار طبیعی و تاریخی از جمله چشمه علی که به عنوان مهمترین عنصر طبیعی موجود هفت هزار سال مایه حیات و زایندگی در این منطقه است، اهتمام شهرداری بر آن بوده که طرح مذکور رویکردی جامع و یکپارچه را در برگیرد، به طوری که منجر به ارتقاء نظام سکونت در این منطقه گردد.
وی اظهار داشت: طرح راهبردی احیا و بهسازی محدوده تاریخی چشمه علی شهر ری پس از بررسی های مبسوط کارشناسی در کارگروه فنی با تاکید بر حفظ بافت طبیعی و تاریخی پیرامون چشمه علی مورد موافقت قرار گرفته و قرار بر این است که هر گونه دخل و تصرف در این محدوده با نظر میراث فرهنگی انجام شود.
در این ارتباط عبدالرضا گلپایگانی معاون معماری و شهرسازی شهرداری تهران در صفحه شخصی خود در فضای مجازی نوشت: با تصوب طرح احیا و بهسازی محدوده تاریخی چشمه علی شهرری گام دیگری برای باز زنده سازی ارزش های تاریخی ری در کمیسیون ماده پنج پایتخت برداشته شد.
وی افزود: یادگاری های چند هزار ساله ری جزو دارایی های پایتخت است و ریشه هشت هزار ساله پایتخت ایران بر زمین ری دوخته شده است؛ محوطه های تاریخی چشمه علی، باغ صفاییه، گورستان ابن بابویه، دژ رشکان دوره اشکانیان، ارگ سلجوقی، دیوار دوره ساسانی، سنگ نوشته های قاجاری، برج طغرل و کارخانه سیمان ری هر کدام بخشی از کتاب کهن فرهنگ ایرانی است.
پیشینه چشمه‌علی به حدود هشت هزار سال پیش بر می‌گردد، زمانی که نخستین افراد در کنار چشمه‌ای دایمی بر بالای تپه‌ای گرد آمدند؛ این اثر پیش از تاریخ، در سال ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی کشور قرار گرفت.
باروی ری، کتیبه فتحعلی شاه، چشمه هشت هزار ساله که با اعتقادات مردم عجین شده و همگی جزو محوطه ای تاریخی و یکی از مناطق نمونه گردشگری تهران هستند که نام باستانی چشمه اش (سورینی) و احتمالا منسوب به دودمانی بزرگ در دوره اشکانیان و ساسانیان بوده، اما بعدها به یاد امام علی (ع) به چشمه علی معروف شد.
چشمه علی اسفند ماه پارسال این بار در فهرست میراث طبیعی کشور به ثبت رسید تا علاوه بر اهمیت تاریخی، اهمیت طبیعی خود را نیز تثبیت کند؛ با این وجود اردیبهشت ماه گذشته برخی با افشانه های رنگ اقدام به تخریب کتیبه قاجاری وافع در این محدوده کردند که نشان داد با وجود اهمیت میراثی آن، از منظر حفاظت همچنان نیاز به توجه بیشتر دارد.
اگرچه چشمه علی ری از منظر فرهنگی و طبیعی جایگاه بارزی در میراث پایتخت دارد اما باید توجه داشت که این اثر میراثی، از جنبه میراث ناملموس نیز جایگاه خود را در بین ساکنان ری حفظ کرده و سبب شکل گیری سنت هایی در منطقه شده است که نمونه بارز آن قالی شویی در این چشمه است.
از این رو کارشناسان میراث فرهنگی بر این باورند که در کنار اهمیت موضوع حفظ انسجام و یکپارچگی میراث ری در طرح احیای چشمه علی، نباید از جنبه های مردمشناسی آن نیز غافل شد و نباید اجازه داد طرح احیا خرده فرهنگ ها و رفتارهای شکل گرفته را از بین ببرد.
«احمد ابوحمزه» ری شناس و استاد دانشگاه فرهنگیان درباره جزئیات این طرح به ایرنا می گوید: پس از اعلام تصویب طرح احیای چشمه علی در شهرداری تهران، دوستداران و کارشناسان حوزه ری شناسی پیگیر جزئیات این طرح از میراث فرهنگی استان تهران شدند اما هنوز اطلاعاتی در این زمینه به میراث فرهنگی ارایه نشده است.
وی با تاکید بر اینکه هرگونه کار کارشناسی و تحقیقاتی در حوزه ری باید با اطلاع و نظر کارشناسان و مسئولان میراث فرهنگی باشد، اظهار داشت: در سال‌های گذشته طرح های مختلفی به منظور ساماندهی محدوده های تاریخی ری انجام اما بیش از آنکه به حفظ آن کمک کند، سبب تخریب هویت تاریخی محدوده شد.
ابوحمزه برای مثال به احداث پارک در مجاورت برج طغرل اشاره کرد و گفت: احداث این پارک هیچ کمکی به حفظ این برج نکرد و حتی به ضد خود تبدیل شد.
وی در ادامه احداث بزرگراه کمربندی پیرامون ری در سال های گذشته را مثال زد که سبب انقطاع بخشی از تاریخ ری از آن شد و ارتباط ابن بابویه و چشمه علی را قطع کرد.
این ری شناس تاکید کرد: دوستداران میراث فرهنگی این نگرانی را دارند که مبادا در جریان اجرای طرح احیا که جزئیات آن هنوز مشخص نیست، میزان تخریب ها به این محدوده تاریخی بیشتر و عمیق تر شود.
وی خواستار آن شد که طرح مطالعاتی و تحقیقاتی انجام شده برای طرح احیای چشمه علی در اختیار کارشناسان و ری شناسان قرار گیرد تا جوانب فرهنگی و میراثی کار نیز سنجیده و بررسی شود.
ابوحمزه با بیان اینکه به نظر می رسد که شهرداری بیشتر قصد ساماندهی عبور و مرور شهری در این محدوده را دارد، ابراز امیدواری کرد که در اجرای طرح های شهری تپه باستانی هفت هزار ساله این منطقه با اقداماتی چون سنگفرش کردن مسیرها آسیب نبیند.
وی یادآور شد: برخی طرح ها با اهدافی چون ساماندهی یا تسهیل امور مردم ارایه می شوند اما چون پشتوانه فرهنگی ندارند، به ضد خود تبدیل می شوند؛ مانند آنچه در بحث ساماندهی قبول ابن بابویه بوجود آمد و نه تنها سنگ مزارهایی با قدمت چند هزار سال در این طرح ازبین رفت بلکه هویت ابن باویه نیز به چالش کشیده شد.
استاد دانشگاه فرهنگیان تاکید کرد: به جای اجرای طرح های پرهزینه و بی حاصلی چون همسان سازی و بهسازی که جزئیات آن مشخص نیست، باید برای حفاظت از بناهای تاریخی همت گماشت.
وی افزود: برای نمونه محدوده چشمه علی دوربین نظارتی ندارد و با اینکه ایستگاه پلیس در این محدوده وجود دارد، می بینیم عده ای تاریخ ستیز اقدام به رنگ پاشی و تخریب آن می کنند و برخوردی هم نمی شود.
ابوحمزه با بیان اینکه باید محدوده چشمه علی ری به عنوان یک محدوده به هم پیوسته دیده شود، اظهار داشت: برخی تصور می کنند که چشمه علی فقط یک چشمه و دیوارنگاره نزدیک آن است در حالی که این محدوده بناهای تاریخی دیگری هم چون خانقاه و آب انبار هم در خود جای داده است که نباید از آنها غافل شد.
وی با تاکید بر جلب رضایت و همراهی مردم در اجرای طرح احیا افزود: مردم محلی بخش مهمی از اجرای طرح های احیا به شمار می روند و بنابراین هر اقدامی که انجام می شود باید با رضایت و همراهی مردم باشد تا زندگی مردم نیز به مشکل برخورد نکند.
این ری شناس در ادامه به آداب و سنت های شکل گرفته پیرامون چشمه علی اشاره کرد و گفت: در کنار هویت تاریخی چشمه علی، فرهنگ و سنت آن نیز اهمیت ویژه دارد مثل سنت پاک کنندگی و شستن فرش و حتی شنای تابستانه کودکان در این چشمه که اگر آنها را حفط کنیم، بخشی از تاریخ این منطقه آسیب می بیند.
وی تاکید کرد: اجرای طرح های احیا نه تنها نباید به اجرای این سنت ها آسیب بزند بلکه باید به تقویت آن کمک کند.
این استاد دانشگاه فرهنگیان با بیان اینکه گفته شده ۷۰۰ میلیارد تومان هزینه ساماندهی این محدوده می شود، خواستار آن شد کسانی دست اندرکارآن باشند که حداقل یک مقاله درباره چشمه علی نوشته و یا حتی خوانده باشند.
ابوحمزه اظهار داشت: به نظر می رسد در طرح ساماندهی و احیا قرار است از طریق پیاده راه ها بناهای تاریخی همچون چشمه علی، دژ رشکا و ابن بابویه به یکدیگر متصل شوند.
در این ارتباط ابوالفتح شادمهری مدیر بافت تاریخی شهرداری تهران به ایرنا توضیح داد: قرارداد بهسازی این طرح در سال ۱۳ ۹۰منعقد شد ولی با توجه به رفت و برگشت های اداری به سرانجام نرسید.
وی افزود: با تصویب طرح احیای چشمه علی در کمیسیون ماده پنج شهرداری تهران محدوده ۱۴۴ هکتار چشمه علی مورد توجه قرار خواهد گرفت و برای اجرای آن، قراردادی بین معاونت معماری و شهرسازی و مشاور بسته شده تا طرح راهبردی و تفضیلی آن را به اهداف نهایی برسانند.
وی خاطرنشان کرد: اقدامات مطالعاتی این طرح در بازه ۶ ماهه به انجام رسیده است تا بتوانیم ۶ اثر ثبت ملی و تاریخی شامل کارخانه تولید گلیسیرن، چشمه علی (محوطه و میراث طبیعی چشمه علی)، برج طغرل، کارخانه سیمان، گورستان ابن بابویه و تپه رشکان را احیا کنیم.
به گفته شادمهری، در این طرح معاونت معماری و شهرسازی، میراث فرهنگی استان تهران و اداره بافت تاریخی همکاری سه جانبه ای در راستای توسعه پایدار ارزش های فرهنگی و برنامه های توسعه راهبردی بلند مدت و کوتاه مدت خواهد داشت.
مدیر بافت تاریخی شهرداری تهران بیان کرد: هدف از این طرح نیز سوای رسیدگی به مشکلات ساکنان بافت، رسیدگی به موضوع حفظ و احیا این آثار و گردشگری است.