شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در حالی از دیروز هفدهم خرداد نشست فصلی خود را با حضور ۳۵ کشور عضو این شورا آغاز کرد که موضوع ایران و برجام در کانون توجه این نشست قرار دارد. خبرگزاری «رویترز» روز جمعه چهاردهم خرداد در گزارشی به نقل از چند دیپلمات غربی در باره این نشست، نوشت: سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه به همراه آمریکا در نظر ندارند قطعنامه‌ای علیه تهران در نشست هفته آینده شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ارائه دهند؛ چرا که این اقدام می‌تواند مذاکرات هسته‌ای را با چالش مواجه سازد.
گزارش اخیر آژانس و تکاپوی غرب برای صدور قطعنامه
موضوع طرح قطعنامه در شورای حکام به ارایه گزارش چند روز پیش «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی به این شورا برمی گردد. در بخشی از این گزارش آمده که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران به ۱۶ برابر سقف مجاز در توافق بین تهران و قدرت های جهانی رسیده است. همچنین آژانس تخمین زده که این ذخایر، بالغ بر سه هزار و ۲۴۱ کیلوگرم است اما نمی‌تواند رقم دقیق را اعلام کند. لازم به ذکر است که سقف تعیین شده برای اورانیوم غنی شده ایران ۲۰۲ کیلوگرم است.
گزارش گروسی با واکنش «علی اکبر صالحی» رییس سازمان انرژی اتمی و نیز «کاظم غریب‌آبادی» نماینده دایم ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی مواجه شد. غریب آبادی، افزایش فعالیت های هسته ای ایران را در راستای اجرای قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها و صیانت از حقوق ملت» دانست و رییس سازمان انرژی اتمی ایران نیز تاکید کرد که «ایران تاکنون بیشترین تلاشش را برای همکاری واقعی با آژانس انجام داده و شفاف سازی‌ها و پاسخ های لازم را ارائه کرده و برای همکاری بیشتر آمادگی دارد».
در پیوند با همکاری نزدیک ایران با آژانس، حدود دو ماه پیش خبرگزاری «بلومبرگ» مدعی شد به نسخه ای ۱۱۳ صفحه ای از یک گزارش آژانس که برای دیپلمات‌ها فرستاده شده، دست یافته است؛ نسخه ای که اعلام می کند بازرسی‌های سرزده در این سال به طور متوسط ماهانه سه بار صورت گرفته است. همچنین بر اساس این گزارش، آژانس تعداد بازرسان فعال در ایران را با ۶ درصد افزایش در آن سال به ۲۸۵ ناظر رساند.
بر پایه این گزارش، «این بازرسی‌ها بر اساس ویژگی‌هایی چون انتخاب تصادفی، غیرقابل پیش‌بینی بودن و دسترسی سریع، صورت می‌گیرد که تاثیر بازدارنده‌شان را در کشورهای محل انجام بازرسی‌ها تقویت می‌کند.» مهرماه پارسال نیز گروسی در مصاحبه با نشریه «اشپیگل» آلمان گفت: این نهاد در سال گذشته میلادی (۲۰۱۸) بیش از ۴۰۰ بازرسی در ایران انجام داده است.
صرف‌نظر از صحت یا کذب بودن گزارش بلومبرگ، همکاری بسیار نزدیک ایران با آژانس در این مدت بر کسی پوشیده نیست. در دوره «یوکیا آمانو» مدیرکل قبلی آژانس نیز وی ۱۷ گزارش مثبت از همکاری های تهران و آژانس منتشر کرد که حاکی از تعهدپذیری جمهوری اسلامی ایران بود. تا اینکه خروج آمریکا از برجام و ناتوانی کشورهای اروپایی از اجرای وظایف خود، بتدریج باعث شد تا تهران برای متوازن سازی تعهدات به کاهش آن اقدام کند.
چرایی عقب نشینی غربی ها در سال گذشته
این نخستین باری نیست که شاهد عقب نشینی تروئیکای اروپا در شورای حکام هستیم. اسفند پارسال نیز اقدامی مشابه از سوی سران بروکسل انجام گرفت و سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس چهاردهم اسفندماه در نشست شورای حکام آژانس از ارایه طرح ضدایرانی خودداری کردند.
پیشتر، برخی رسانه ها خبر داده بودند که اعضای اروپایی برجام قصد دارند در این نشست شورای حکام در وین، قطعنامه‌ای را علیه تصمیم ایران به تعلیق برخی بازرسی‌های هسته‌ای و خروج از پروتکل الحاقی تصویب کنند.
هشدارهای جدی ایران و اجرایی سازی وعده هایی که تهران تا کنون داده، بر عقب نشینی غربی ها بی تاثیر نبود. در پی انتشار خبر تکاپوی تروئیکا برای صدور قطعنامه علیه ایران، رییس سازمان انرژی اتمی تهدید کرد: در صورتی که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نسبت به اقدام ایران مبنی بر توقف پروتکل الحاقی قطعنامه‌ای را علیه کشورمان صادر کند، ایران واکنش مناسبی را خواهد داشت و در این راستا نامه‌ای هم ارسال شده است.
افزون بر آن، در آن برهه شاهد چند هشدار جدی از سوی دستگاه وزارت امور خارجه بودیم و «محمدجواد ظریف» وزیر خارجه در آستانه اجلاس شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هشدار داد که «پیگیری قطعنامه علیه ایران در شورای حکام باعث بهم‌ریختگی شرایط کنونی می‌شود». «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه نیز با تاکید براینکه اتهام زنی و تهدید علیه ایران جواب نمی‌دهد، تاکید کرد «اقدام مثبت را با اقدام مثبت پاسخ می‌دهیم و اگر عمل متفاوت مشاهده کنیم، پاسخ متناسب خواهیم داد.»
جدا از تهدیدات و هشدارهای جدی ایران، اعضای اروپایی برجام از نزدیک شکست های مکرر تیم ترامپ را در شورای امنیت دیده اند. وقتی شورای امنیت سازمان ملل برای رسیدگی به قطعنامه پیشنهادی وزیر خارجه ترامپ با هدف تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران تشکیل جلسه داد، ۱۱ نماینده حاضر در نشست به این قطعنامه رای موافق ندادند و تنها جمهوری دومینیکن در کنار آمریکا ایستاد. مهمتر این که دو کشور چین و روسیه قطعنامه مذکور را وتو کردند.
امروز نیز حمایت ستون شرقی برجام از توافق در مقابل محور اروپا و آمریکا محتمل است. بنابر این، همسویی و یکصدایی علیه ایران در شورای حکام آژانس و شورای امنیت سازمان ملل دور از ذهن به نظر می رسد. ضمن اینکه در صورت طرح قطعنامه علیه ایران، مذاکرات هسته ای جاری در وین با مشکل مواجه خواهد شد؛ مذاکراتی که دور پنجم آن روز چهارشنبه ۱۲ خرداد پایان یافت و اینک همه طرف ها آماده برگزاری ششمین دور هستند؛ مذاکراتی که به باور ناظران می تواند آخرین دور از گفت وگوهای هسته ای باشد که در آستانه انتخابات ایران به احیای برجام منجر می شود.