از اسفند سال ۹۹ که جهان درگیر ویروس کرونا شد، سبک زندگی مردم تغییر کرد و کسب و کارها نیز با مشکلات فراوانی روبرو شد به گونه ای که بسیاری از افراد شغل خود را از دست دادند و برخی نیز به کسب و کارهای دیگر مانند فضای مجازی رو آوردند تا شاید بتوانند بخشی از خسارت های وارده را جبران کنند. در این میان مشاغل فرهنگی و هنری آسیب هایی فراوانی دیدند و موسسات قرآنی مردمی که بیشترین درآمدشان از برگزاری کلاس های آموزشی بود نیز با رکود و بحران روبرو شدند به گونه ای که فعالیت برخی از این موسسات تعطیل شد و به گفته برخی کارشناسان امید چندانی هم به فعالیت دوباره آنها نیست.
تاکنون بیش از ۳ هزار موسسه قرآنی در سطح کشور به ثبت رسیده و از سال گذشته قرار شد فعالیت تمام موسسات قرآنی زیر نظر اتحادیه کشوری موسسات و تشکل های قرآن و عترت انسجام یابد ولی پیامدهای شیوع ویروس کرونا همچنان دامنگیر این موسسات است و برخی معتقدند اگر تغییری در فعالیت ها رخ ندهد و فکری برای این موسسات نشود، به زودی شاهد کاهش تعداد موسسات قرآنی خواهیم بود.
محمد انجم شعاع مدیرعامل اتحادیه کشوری موسسات و تشکل‌های قرآن و عترت اواخر اردیبهشت در نخستین نشست خبری این اتحادیه از به تعلیق درآمدن و تعطیلی ۶۶۰ موسسه قرآنی خبر داد و گفت: انحلال این موسسات پس از شیوع ویروس کرونا و طی حدود یک سال گذشته اعلام شده است.
وی دلیل تعطیلی این موسسات را تامین نکردن هزینه ها دانست و گفت: در گذشته مشکلی به عنوان اسکان موسسات را نداشتیم ولی اکنون تجهیزات موسسات قرآنی در انبارها نگهداری می شود، به امید روزی که فعالیت این موسسات دوباره از سر گرفته شود. مشکل دیگر این‌که موسسات، توانمندی کافی برای تولید مطالب چندرسانه‌ای و حضور در فضای مجازی را در دوران شیوع ویروس کرونا نداشته و ما نیز پلتفرم‌های آموزشی نداشتیم، ۱۰ ماه طول کشید تا دستگاه های متولی بتوانند کارهایی را در این زمینه ارائه دهند.
انجم شعاع اضافه کرد: در دوره یک سال گذشته ۵۰ درصد از ظرفیت مردمی موسسات ضربه جدی خورد و باید وضعیت موسسات را بازسازی کنیم. به همین منظور با مراجع تقنینی همچون شورای توسعه فرهنگ قرآنی و شورای عالی انقلاب فرهنگی هماهنگ هایی صورت گرفت و این مراجع مساعدت کردند و کمک خوبی برای احیای اولیه صورت گرفت.
پس از انتشار این خبر برخی رسانه ها تعطیلی و خاموش شدن فعالیت های موسسات قرآنی را معلول بودجه و پول و نهادهایی همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان تبلیغات اسلامی را یکی از دلایل بروز این مشکلات برشمردند. چون مجوز موسسات قرآنی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا سازمان دارالقرآن الکریم وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی صادر می شود. البته به نظر برخی صاحبنظران، فلسفه ایجاد موسسات قرآنی مردمی فعالیت در سایه کمک های مردم و خیرین است و این موسسات باید بتوانند با برنامه ریزی روی پای خود بایستند و نباید انتظار زیادی از نهادهای دولتی و حکومتی داشته باشند.
حسین بهبودی مدیر کل توسعه مشارکت‌های مردمی سازمان دارالقرآن الکریم روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار معارف ایرنا آمار ارائه شده مبنی بر تعطیلی ۶۶۰ موسسه قرآنی موثق ندانست و گفت: در سال گذشته سازمان دارالقرآن الکریم اطلاعات همه موسسات قرآنی تحت نظارت خود یعنی دو هزار و ۱۰۰ موسسه را به صورت خوداظهاری و میدانی رصد کرد و مشخص شد کدام موسسات فعال هستند و کدام موسسات فعالیتی ندارند.
وی افزود: تعدادی موسسات قرآنی مانند بسیاری شاخه‌های شغلی دیگر ممکن است در این موقعیت کرونایی متاثر شده باشند و فعالیت های حضوری آنها ماه هاست متوقف شده و بسیاری موسسات نیز نتوانستند خود را با وضعیت موجود سازگار کنند و لذا فعالیت هایشان کمرنگ شد و فعالیت برخی موسسات نیز به طور کلی متوقف شد.
وضعیت موسسات قرآنی در کرونا
بهبودی وضعیت موسسات قرآنی را به سه گروه تقسیم کرد و گفت: طی یک سال گذشته تعدادی موسسات غیرفعال شدند و به هر دلیلی امکان و اراده‌ای که در پساکرونا برگردند، وجود ندارد. بسیاری موسسات قرآنی که مستاجر بودند، به دلیل تداوم شیوع کرونا ناگزیر شدند ملک استیجاری را پس بدهند. تعدادی از این موسسات تصور می کنند امکان تهیه تجهیزات را ندارند، عطایش را به لقایش بخشیدند و انگیزه خود را نیز از دست داده و فعالیت های خود را متوقف کردند. به استان ها ابلاغ کردیم تعداد این نوع موسسات را مشخص کرده و آنها را راهنمایی کنند تا از گردونه موسسات خارج شوند.
به گفته این مقام مسئول فعالیت تعدادی دیگر از موسسات قرآنی، به هر دلیلی متوقف شده و اکنون نیز مکانی برای فعالیت ندارند ولی اراده ای بر انحلال و توقف موسسه را ندارند و نمی دانند آیا پس از کرونا می توانند فعالیت های خود را ادامه دهند یا نه. گروه سوم نیز شامل موسساتی است که فعالیت هایشان متوقف شده و مکان هم ندارند ولی در فضای مجازی فعالیت های خود را ادامه می دهند. در واقع این دسته از موسسات توانسته اند خود را سازگار با محیط کنند. برخی از این موسسات یا صاحب ملک بودند یا ملکی در اختیارشان گذاشته بودند. مانند موسساتی که در حسینیه ها و برخی ساختمان های همجوار مساجد فعال بودند و همچنان به فعالیت خود ادامه می دهند.
این موسسات به مرور زمان فضای مجازی را تقویت کرده و همگام با زیرساخت های تدارک دیده شده از سوی سازمان دارالقرآن به بسترسازی فعالیت های خود ادامه می دهند. آنها چه در دوران کرونا و چه در پساکرونا به فعالیت های خود ادامه خواهند داد و فضای مجازی را کنار نخواهند گذاشت.
بهبودی با ارائه آماری گفت: بر اساس رصدی که انجام شده از دو هزار و ۱۰۰ موسسه سازمان دارالقرآن الکریم حدود هزار و ۷۰۰ موسسه فعال است که بخشی در فضای حقیقی و برخی در فضای مجازی فعالیت می کنند و در حدود ۳۰۰ موسسه فعالیت حضوری ندارند که جزو یکی از این سه گروه هستند. یعنی فعالیت بیشتر این موسسات در پساکرونا تجدید خواهد شد یا در فضای مجازی فعال هستند.
به هر حال یکی از مهمترین مسائل موسسات قرآنی را اعتبارات و هزینه های آن تشکیل می دهد که نهادهایی همچون شورای توسعه فرهنگ قرآنی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه کمک هایی را ارائه کرده اند.
عبدالهادی فقهی‌زاده معاون قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اواخر دی سال گذشته از کمک ۳ میلیارد تومانی کمیسیون توسعه فعالیت های تبلیغی و ترویجی قرآن کریم به صورت بلاعوض به موسسات قرآنی وابسته به معاونت قرآن و عترت آسیب دیده از کرونا خبر داد و گفت: البته بودجه مورد نیاز برای حمایت واقعی خیلی بیش از این مبلغ است ولی یک میلیارد و چهار صد میلیون تومان دیگر نیز به فاصله ۲ ماه به موسسات قرآنی اختصاص داده شد.
وی افزود: تمام موسسات قرآنی زیرمجموعه سازمان تبلیغات اسلامی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در قالب دریافت ۲ نوع تسهیلات حمایت شدند. یکی پرداخت ۲۰ میلیاد تومان با کارمزد ۴ درصد و دیگری تسهیلاتی به مبلغ ۷۰ میلیارد تومان با کارمزد ۱۲ درصد بود که متقاضیان می‌توانستند با ثبت نام در سامانه کارا دریافت کنند ولی استقبال از تسهیلات نوع دوم خوب نبود.
حسین بهبودی این میزان از کمک های دولتی را کافی ندانست و گفت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جمعا اعتبار ۲۰ میلیارد تومانی برای اصحاب قرآن قرار داده که وام با بهره ۴ درصد است. اگر بخواهیم این مبلغ را میان ۱۵ هزار تشکل قرآنی زیر نظر سازمان دارالقرآن شامل خانه قرآنی، جلسه قرآنی و موسسات قرآنی تقسیم کنیم، به هر موسسه و خانه یک میلیون تومان هم نمی رسد. مثلا اجاره یکی از موسسات حدود ۱۰ میلیون تومان به غیر از سایر هزینه های جاری و حقوق و بیمه است.
دشواری معیشت فعالان و پیشکسوتان قرآنی
وی افزود: شورای توسعه فرهنگ قرآنی در سال گذشته از محل اعتبارات سال ۹۸ مبلغ سه میلیارد تومان میان تشکل های قرآنی کل کشور به صورت بلاعوض توزیع کرد. کم بودن این مبلغ باعث شد برخی موسسات از گرفتن این پول خودداری کنند. چون هزینه های آنها بیش از ۱۵ میلیون تومان در ماه می شود. بسیاری مربیان و مدرسان قرآنی بیکار شده اند. یعنی فقط تشکل های قرآنی نیستند بلکه برخی داوران و مربیان و سایر فعالان قرآنی از این مسیر ارتزاق می کنند که معیشت و زندگی بسیاری از آنان با مشکل روبرو شده است. حتی مدرس پیشکسوت قرآنی به مسافرکشی روی آورده تا بتواند زندگی خود را اداره کند.
این فعال قرآنی با اشاره به آیه ۳۰ سوره فرقان گفت: اگر این آیه را باور داریم که پیامبر اکرم (ص) در روز قیامت از مردم شکایت می کند که چرا قرآن را رها کردند، باید بگویم همه انسان ها در همه اعصار نسبت به قرآن کوتاهی کرده اند و همه مسئولان و نهادها این کوتاهی را دارند و کسی نمی تواند منکر آن شود؛ اگر چه موسسات قرآنی به عنوان مجموعه‌های فرهنگی دیده شدند، نسبت به سایر رسته ها کمتر از آنها حمایت شد.
بهبودی ادامه داد: فراکسیون قرآن و عترت در مجلس شورای اسلامی وجود دارد و در مجلس یازدهم هم فعال است. ولی اگر فعالیت آنها را رصد کنیم متوجه می شویم نه تنها در یک سال گذشته که در دوره‌های قبلی نیز که فراکسیون قرآن و عترت مشخص و تخصصی ذیل کمیسیون فرهنگی وارد حوزه قرآن و عترت شده بود، برای نشر معارف قرآن کریم به عنوان یکی از وظایف حاکمیت کاری نکرد.
اگر این فرایند ادامه پیدا کند دور از انتظار نیست که آمار اعلامی مدیرعامل اتحادیه کشوری موسسات و تشکل‌های قرآن و عترت مبنی بر تعطیلی ۶۶۰ موسسه قرآنی تحقق پیدا کند و چه بسا بخش اعظمی از تشکل های قرآنی از بین برود.
بهبودی با مقایسه فعالیت‌های موسسات قرآنی و موسسات تجاری گفت: اگر یک هتل یا رستوارن یا تالار پذیرایی در این دوران آسیب ببیند، طبیعی است در پساکرونا جبران مافات می کند. چون این موسسات به عنوان بخش تجاری هستند و فعالیت های خود را احیا می کنند ولی بسیاری موسسات قرآنی که پس از سال ها توانسته اند سرمایه ای کسب کنند، در این ایام کرونایی مجبور شدند تجهیزات و وسایل خود را به قیمت ارزان بفروشند، چون نمی توانستند اجاره مکان موسسه را بپردازد یا اگر مجموعه غیرانتفاعی باشند، اموال خود را طبق اساسنامه هدیه می دهند.
وی پیش بینی کرد: موسسات قرآنی در پساکرونا نمی توانند فعالیت کنند. یعنی صد میلیون تومان دوران کرونا را نمی توان با یک میلیارد تومان پس از کرونا تامین کرد. چون نه موسسات قرآنی چنین پول هایی دارند و نه تجاری هستند که بتوانند وام بگیرند و اقساط آن را با درآمدهای بعدی پرداخت کنند. این لطمه و آسیبی که موسسات قرآنی به صورت زیرپوستی با آن مواجه هستند، در دوران پساکرونا خود را نشان خواهد داد و مجموعه هایی که تعطیل شده اند، به راحتی نمی توانند فعالیت های خود را از سر گیرند. و خسارت های وارده را جبران کنند.