شرایط کشور برای برگزاری چهارمین دوره انتخابات ویژه بود؛ جنگ تحمیلی، بمباران شهرها، تبلیغات رسانه های غربی در جهت ایجاد شکاف در جامعه، به ویژه بین مناطق مرزی با دولت و ... سبب شد تا انتخابات در فضای خاصی برگزار شود. با توجه به چنین شرایطی افرادی خود را برای حضور در انتخابات آماده و در این کارزار ثبت نام کردند.
تایید صلاحیت‌ها
از ۲۶ تیر تا ۳۰ تیر ۱۳۶۴ خورشیدی حدود ۵۰ داوطلب برای چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ثبت نام کردند. از مهم ترین موانع حضور چهره های سرشناس در انتخابات آن دوره، لزوم کناره‌گیری از مناصب عالی دولتی برای شرکت در انتخابات بود.
سرانجام از میان افراد ثبت نام کرده، شورای نگهبان لیست نهایی تایید صلاحیت شده ها شامل آیت الله سیدعلی خامنه ای، سیدمحمود کاشانی و حبیب الله عسگراولادی مسلمان را اعلام کرد. از چهره های مطرح رد صلاحیت شده در این دوره مهندس مهدی بازرگان بود.
آیت الله امامی کاشانی عضو هیات رییسه مرکزی نظارت بر انتخابات و عضو شورای نگهبان در خصوص تعیین صلاحیت بازرگان چنین گفت: «شورای نگهبان تمام نقاط مثبت و منفی آقای بازرگان را رسیدگی کرد و پس از جمع بندی در شورا با توجه به سابقه و مطلب، ایشان رأی نیاورد».
آیت الله سیدعلی خامنه ای
آیت الله خامنه ای که قبل از انتخابات دوره سوم ریاست جمهوری در مسجد ابوذر تهران مورد سوء قصد قرار گرفته و از ناحیه دست و سینه به شدت مجروح شده بودند در انتخابات دوره سوم ریاست جمهوری نامزد و با اخذ رای بالا به ریاست جمهوری انتخاب شده بودند.
ایشان با توجه به تجربه چهارساله، ابهام در اختیارات رییس جمهوری و عدم ضمانت کافی برای اجرای خواسته های وی را از مهم ترین مسایل دوره بعد معرفی کردند.
نظر آیت الله خامنه ای در خصوص مشکلات اقتصادی، واگذاری فعالیت ها به مردم و کاهش تصدی گری دولت بود. ایشان می گفتند: «تجربه اقتصادی گذشته ما در این چهار سال اخیر در این زمینه تجربه موفقی نبوده است. در هر کار اقتصادی که آنها را خودمان در دست گرفتیم و مسوولیت صد در صد آن را دولت در دست گرفت، ضرر کرد.»
همچنین ایشان در شعارهای انتخاباتی خودشان به افزایش تحرک دیپلماسی کشور توجه داشتند و می گفتند: «مسأله دیگری که در آینده حتما انجام گیرد، افزایش فعالیت و حضور در صحنه های بین المللی است».
بیشتر احزاب و گروه های فعال از ریاست جمهوری آیت الله خامنه ای حمایت کردند. ایشان مورد حمایت اکثر گروه ها و جناح های سیاسی داخل و خارج حزب جمهوری بودند. جامعه روحانیت مبارز ایشان را به عنوان فرد اصلح برای احراز این مقام و مسوولیت معرفی کرد. جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز اعلام کرد: «با توجه به برخوردهای صریح و قاطع آقای خامنه ای نسبت به مسایل داخلی و سیاست های خارجی کشور و نشان دادن علاقه و ایمان به ولایت فقیه و اسلام فقاهتی و لیاقت و مدیریت، بار دیگر به ایشان رأی می دهند».
سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی نیز، تثبیت انقلاب در صحنه بین المللی، سامان یافتن امور اجرایی کشور، پیروزی های چشم گیر در جنگ تحمیلی و دوام اقتصادی کشور را دلایل حمایت مجدد از ریاست جمهوری آیت الله خامنه ای برشمارد.
سید محمود کاشانی
سید محمود کاشانی فرزند آیت الله کاشانی از رهبران ملی صنعت نفت، متولد ۱۳۲۱ خورشیدی در تهران بود. کاشانی عضو شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی، استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی و رییس گروه داوران ایرانی در دادگاه بین المللی لاهه (سال های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۳) در بررسی دعاوی ایران نسبت به امریکا بود که پس از اختلاف با دولت وقت از این مسوولیت برکنار و به ایران فراخوانده شد.
کاشانی به عنوان یکی از نامزدهای چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری بود. او از مواردی چون بیکاری، عدم رشد سرمایه گذاری، مشکلات دستگاه قضایی، بلاتکلیفی بخش خصوصی و توقف تولید انتقاد می کرد.
وی مشکلات و نارسایی هایی را که بیشتر ناشی از شرایط جنگی بود، نشان دهنده نقایص جدی در کارآیی مسوولان اداره کشور اعلام می کرد و تاکید داشت که اصلی بودن مسأله جنگ نباید موجب تأخیر در سازندگی شود و به جریان افتادن سرمایه های تولیدی در فعالیت های کاذب را ناشی از بلاتکلیفی بخش خصوصی می دانست. شعارهای انتخاباتی کاشانی اجرای کامل قانون اساسی، برقراری حکومت قانون، ایجاد مطبوعات آزاد و سالم، برقراری امنیت قضایی، بهبود وضعیت دانشگاه ها و آموزش و پرورش، ایجاد اقتصاد سالم و حل نارسایی های اجتماعی بود.
کاشانی که زبان انتقاد و اعتراض را برای حضور در صحنه انتخاب کرده بود، سردی فضای انتخابات را مورد توجه قرار داد و اظهار داشت: «علی رغم این که ۱۹ روز از آغاز تبلیغات انتخابات می گذرد، ولی هنوز کوچک ترین بیوگرافی از سه کاندیداها در روزنامه ها منعکس نشده است. شاید این یک تجربه ناخوشایند برای نظام جمهوری اسلامی ایران باشد».
حبیب الله عسگراولادی مسلمان
حبیب الله عسگراولادی مسلمان متولد ۱۳۱۱ خورشیدی در تهران بود. او دروس رایج را تا دیپلم و علوم حوزوی را تا مقطع سطح فرا گرفته بود.
او به عنوان یکی از اعضای حزب موتلفه اسلامی در دوره دوم انتخابات ریاست جمهوری نیز ثبت نام کرده بود اما نتوانست آراء لازم را به دست آورد. عسگراولادی در چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری هم ثبت نام کرد که صلاحیت او تایید شد.
عسگراولادی در نطق انتخاباتی خود که در صدا و سیما و جراید انعکاس یافت، دست به انتقاد زد و گفت: «برخی از مشکلات مردم بر اثر عدم مشورت و عدم انسجام هاست، ضعف در برخی از مدیریت هاست».
او از دولتی شدن روز افزون کارهای مردم انتقاد کرد و گفت: «این که وابستگی ها به بیگانگان به توسط دولتی کردن تجارت از بین می رود، باید دید که در کشورهایی که تجارت خارجی آنها دولتی است، آیا وابستگی شان جدی تر نیست؟ دولتی بودن تجارت خارجی را تنها در بلوک شرقی می توان یافت. کدام یک از اینها مستقل هستند ... جایی که ضرورت دارد دولت باید نظارت داشته باشد ولی جایی که ضرورت ندارد، دولت نباید نظارت داشته باشد. خانواده دولت را گسترده کردن برای کاری که مردم می توانند انجام دهند، باعث ضرر خواهد بود ... از مردان سه قوه استدعا کردم که در یک نشست ملموس برای مردم به سرمایه گذاری مردم در بخش های تولیدی ضروری، کشاورزی و دامداری تأمین بدهید و عرض کردم که اگر این تأمین از جانب روسای سه قوه نباشد، مردم جرأت سرمایه گذاری پیدا نمی کنند».
عسگراولادی، عدم اجرای قانون اساسی در قوا را مورد توجه قرار داده بود و مسوولیت تنظیم روابط میان قوا را صدر وظایف دوره بعدی ریاست جمهوری برمی شمرد.
برگزاری انتخابات
چهارمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در ۲۵ مرداد ۱۳۶۴ خورشیدی برگزار شد و نتایج انتخابات در ۱۱ شهریور اعلام شد و براساس شماره آیت الله خامنه ای بار دیگر به عنوان رییس جمهوری مورد تایید مردم انتخاب شدند. در این دوره ۱۴ میلیون و ۲۴۴ هزار و ۲۹۷ تن شرکت کردند که شمارش آراء در این دوره از انتخابات به این ترتیب بود:
۱- آیت الله سید علی خامنه ای با ۱۲ میلیون و ۲۰۳ هزار و ۸۷۰ رای
۲-سید محمود کاشانی با ۱ میلیون و ۴۰۲ هزار و ۴۱۶ رای
۳- حبیب الله عسگر اولادی ۲۸۳ هزار و ۲۹۷ رای
۴_ آراء باطله مأخوذه ۳۵۵ هزار و ۴۷ رای
حکم تنفیذ
با توجه به اعلان نتایج انتخابات در ۱۱ شهریور ۱۳۶۴ خورشیدی، ۲ روز بعد یعنی در ۱۳ شهریور امام خمینی(ره) حکم ریاست جمهوری آیت الله خامنه ای را تنفیذ کردند.
در این حکم آمده بود: «همه دست اندرکاران به ویژه ریس جمهور باید از چاپلوسان دغل باز و زبان بازان حیله گر برحذر باشند و مشاوران خود را از اشخاص سابقه دار که تعهدشان قبل از انقلاب مشهود بوده است، انتخاب کنند. بسا که منحرفان و منافقان، خود را با ظاهری آراسته به تقوا جا بزنند و با دست ما به اسلام و کشور اسلامی صدمه زنند ... شما ای رییس جمهور محترم و دیگر متصدیان امور کشور می دانید که قدرتمندان شرق و غرب، خصوصا آمریکای بازیگر، مارهای زخم برداشته از جمهوری اسلامی هستند که از اول انقلاب به هر حیله ممکن دست زدند ... اکنون از چنین مارهای زخم خورده ای نباید غافل بود. چه بسا با نفوذ عمال سرسپرده داخلی در ارگان های دولتی و مقامات ویژه، به تدریج قدم به قدم کار خود را انجام دهند و انسان مستقیم را منحرف کنند و متعهدان را وابسته نمایند. غفلت از این امر، فاجعه انگیز است و همه مقامات، خصوصا مقامات بالا چون رؤسای قوای سه گانه بیشتر مورد نظر و هدف هستند ... البته رأی ملت و تنفیذ اینجانب، تا وقتی است که ایشان به تعهد خود و راه مستقیمی که در پیش داشته اند، باقی باشند و به اسلام و احکام نورانی آن پایبند و طرفدار مظلومان، مستضعفان و محرومان و مخالف ظالمان، ستمگران و مستکبران باشند و با هیچ ظالم و مستکبری راه سازش باز نکنند که نمی کنند ...».
منابع
خوش‌زاد، اکبر؛ مجلس شورای اسلامی دوره اول، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۶،
عظیمی دولت آبادی، امیر؛ منازعات نخبگان سیاسی و ثبات سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۷،
عیوضی، محمدرحیم؛ مشارکت سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۵،
محمودی، عبدالحسین؛ موج بیداری، بازخوانی گفتمان انقلاب و دولت‌ها پس از انقلاب اسلامی، تهران، موج اندیشه، ۱۳۸۸،