رحلت امام خمینی(ره) و انتخاب آیت الله خامنه ای که پست ریاست جمهوری داشتند، به عنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران سه ماه قبل از پایان دوره ریاست جمهوری ایشان باعث شد تا علی اکبر محتشمی پور، وزیر کشور وقت در اطلاعیه ای آغاز زود هنگام ثبت نام داوطلبان ریاست جمهوری را از ۷ تیر ۱۳۶۸ خورشیدی اعلام کنند و به این ترتیب نامزدهای ریاست جمهوری برای پنجمین دوره ثبت نام کردند.
تایید صلاحیت‌ها
در پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ۷۹ تن به عنوان نامزد ثبت نام کردند و یک هفته بعد ۲ نامزد نهایی صلاحیت شان به تأیید شورای نگهبان رسید؛ یعنی حجت الاسلام علی اکبر هاشمی رفسنجانی و عباس شیبانی.
حجت الاسلام علی اکبر هاشمی رفسنجانی
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی در ۱۳۱۳ خورشیدی در روستای بهرمان از توابع رفسنجان از پدری روحانی و در خانواده ای کشاورز متولد شد.
وی تحصیلات خود را در مکتب آغاز کرد و در پاییز ۱۳۲۷ خورشیدی برای تحصیل علوم دینی راهی قم شد. به جهت نزدیکی منزلش با بیت امام(ره)، به تدریج با ایشان آشنا شد. در محرم ۱۳۳۸ خورشیدی به دلیل سخنرانی علیه رژیم پهلوی در همدان دستگیر شد. پس از تبعید امام خمینی در ۲۹ بهمن۱۳۴۳ خورشیدی همراه جمعی از علما و فضلا در اعتراض به تبعید حضرت امام(ره)، نامه ای سرگشاده خطاب به عباس هویدا نخست وزیر منتشر کرد.
هاشمی رفسنجانی در پی انتشار کتاب سرگذشت فلسطین در ۱۲ اسفند ۱۳۴۳ خورشیدی به اتهام اقدام علیه امنیت کشور دستگیر و پنج ماه تحت بازجویی و شکنجه قرار گرفت. مبارزه، دستگیری و زندانی حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی تا پیروزی انقلاب در ۱۳۵۷ خورشیدی ادامه یافت.
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، عضو شورای انقلاب و سرپرست وزارت کشور در دولت موقت شد و همچنین یکی از مؤسسان حزب جمهوری اسلامی بود.
وی در چهارم خرداد ۱۳۵۸ خورشیدی از سوء قصد گروهک فرقان جان سالم به در برد. در انتخابات مرحله اول مجلس به نمایندگی مردم تهران انتخاب شد و در نخستین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری به این مجلس راه یافت. وی در انتخابات دوره دوم مجلس شورای اسلامی نیز با کسب حدود ۸۲ درصد آرا از حوزه انتخابیه تهران به نمایندگی مجلس دوم انتخاب شد و برای بار دوم به ریاست مجلس رسید و در انتخابات مجلس سوم نیز دوباره در مرحله اول به نمایندگی مردم تهران انتخاب و دوباره رییس مجلس شد و در انتخابات پنجمین دوره ریاست جمهوری ثبت نام و تایید صلاحیت شد.
محور برنامه های هاشمی رفسنجانی نیز بر توسعه فعالیت های اقتصادی، کشاورزی و صنعتی استوار بود. مطبوعات نیز در گزارش هایی، خواسته مردم را رفع معضلات اقتصادی معرفی می کردند.
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی، چند ماه بعد از پذیرش قطعنامه ۵۹۸، به طور شفاف سیاست بعد از جنگ خود را چنین بیان کرد که «تمرکز دولتی در حال جنگ یک ضرورت بود و حالا این ضرورت به آن شکل وجود ندارد، بنا داریم آزادی های وسیعی در زمینه تجارت و تولید به مرد بدهیم». او در گفت وگویی با روزنامه رسالت دیدگاه خود را چنین بیان کرد که «تولید مساوی است با استقلال و رونق اقتصادی کلید حل همه مشکلات اقتصادی است، باید بخش خصوصی با اطمینان وارد میدان تولید شود و احساس امنیت کند. اگر تولید بالا برود و امکانات مردم در تولید بیشتر به کار گرفته شود، مشکلی پیش نخواهد آمد».
حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی از چندماه قبل، حتی قبل از رحلت امام(ره) از طرف جناح راست و حتی جناح چپ برای انتخابات ریاست جمهوری در نظر گرفته شده بود و به علت بی طرفی نسبی در برخورد با ۲ جناح، مورد تأیید هر ۲ جریان بود. مهدی کروبی، دبیرکل مجمع روحانیون مبارز (جناح چپ) صریحاً از کاندیداتوری هاشمی رفسنجانی حمایت کرد و از حمایت «مجمع روحانیون مبارز تهران» از او خبر داد.
«جامعه روحانیت مبارز» (جناح راست) با توجه به این که حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی از اعضای برجسته آن به شمار می رفت و قرابت و نزدیکی دیدگاه های او به جناح راست و پذیرش آن نوع اقتصادی که جناح راست آن را همواره مطرح می کرد، از او حمایت کردند.
«جامعه اسلامی مهندسین» نیز حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی را برای انتخابات کاندید و از او حمایت کردند. حبیب الله عسگراولادی، عضو هیات موتلفه نیز مردم را به دادن رأی مثبت به او تشویق کرد. سید رضا زواره ای عضو دیگر موتلفه و از چهره های شاخص راست از هاشمی رفسنجانی حمایت کرد. ۱۸۶ تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی دوره سوم نیز با انتشار نامه ای از هاشمی رفسنجانی حمایت کردند. دفتر تحکیم وحدت، رأی به هاشمی رفسنجانی را، زمینه سازی تشکیل دولتی قدرتمند می دانست که بر اساس اصلاحات به عمل آمده در قانون اساسی قادر خواهد بود، بدون مشکلات گذشته در جهت تعمیم عدالت اجتماعی و رفع محرومیت از توده های مستضعف گام بردارد.
عباس شیبانی
عباس شیبانی در ۱۳۱۰ خورشیدی در تهران به دنیا آمد. پس از اخذ دیپلم وارد دانشگاه شد و در دکتری پزشکی به ادامه تحصیل مشغول شد.
شیبانی فعالیت سیاسی خود را با جبهه ملی آغاز کرد و در شکل گیری فعالیت دانشجویان مذهبی در دانشگاه تهران نقش موثری داشت و در ۱۳۳۵ خورشیدی به اتهام راه اندازی تظاهرات اعتراض‌آمیز دستگیر و از دانشگاه اخراج شد. حمایت آیت الله بروجردی و پی گیری های مردمی به آزادی وی منجر شد. پس از آزادی به مشهد رفت و در کنار محمدتقی شریعتی به فعالیت پرداخت. سال بعد با دستگیری سران نهضت مقاومت ملی روانه زندان قزل قلعه شد. در سال ۱۳۳۹ با شکل گیری جبهه ملی دوم نقش موثری ایفا کرد. پس از آن به همراهی مهدی بازرگان، یدالله سبحانی و سید محمود طالقانی در نهضت آزادی به فعالیت پرداخت و عضو شورای مرکزی و هیات اجرایی آن شد. سال ۱۳۴۱ به جرم عضویت در نهضت آزادی به ۶ سال زندان محکوم شد. سال ۱۳۵۱ به سه سال زندان و پس از آن هم به ۲ سال زندان محکوم شد اما رژیم پهلوی پس از پایان دوران محکومیت، از آزادی وی خودداری کرد.
شیبانی پس از انقلاب به همراه افرادی دیگر حزب جمهوری اسلامی را تأسیس کرد. وی همچنین عضو شورای انقلاب و عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و وزیر کشاورزی بعد از استعفای دولت موقت بود. در انتخابات میان دوره ای مجلس اول، دوم و سوم به نمایندگی مردم تهران انتخاب شد. او به عنوان تنها رقیب حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی در انتخابات پنجمین دوره ریاست جمهوری حضور داشت.
شیبانی مصلحت کشور را آن می دانست که حجت الاسلام هاشمی که طی سه دوره، مجلس را به خوبی اداره کرده اند، همچنان در این سنگر مانده و آن را حفظ کنند. او می گفت، برخی معتقدند که من برای این که انتخابات یک نفر نباشد، کاندیدا شده ام اما این طور نیست. شیبانی وعده می داد، ظرف چند سال آینده قطعی برق نداریم.
برگزاری انتخابات
پنجمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در فضای آرام و بدون جنجال در ششم مرداد ۱۳۶۸ خورشیدی برگزار شد و حدود ۱۶ میلیون و ۴۳۹ هزار و ۲۴۱ رأی داده شد و حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی به عنوان رییس جمهوری منتخب مردم سکان هدایت کشور را بعد از پایان جنگ تحمیلی برای یک دوره سازندگی در دست گرفت. در این دوره میزان رای نامزدها به این ترتیب بود.
۱- حجت الاسلام علی اکبر هاشمی رفسنجانی با ۱۵ میلیون و ۵۳۷ هزار و ۳۹۴ رای
۲- عباس شیبانی با ۶۳۲ هزار و ۲۴۷ رای
۳- آرای باطله مأخوذه ۲۶۹ هزار و ۶۰۰ رای
تنفیذ حکم
آیت الله خامنه ای در ۱۲ مرداد ۱۳۶۸ خورشیدی پس از ۲۸ روز تصدی توأم رهبری و ریاست جمهوری، ضمن استعفا از ریاست قوه مجریه با تنفیذ آرای مردم حجت الاسلام هاشمی رفسنجانی را به این مقام منصوب کردند.
در این حکم آمده بود: «ملت رشید و باوفا، به وصیت امام فقید عظیم الشأن خود عمل کرد و در نخستین امتحان و در همان حال که دشمنان قسم خورده اسلام، نیرنگ ها پرداخته و امیدها بدان بسته بودند، . . با حضور وسیع و سیل آسای خود، بنیان آمال بدخواهانه دشمن را برکند و با شناخت، آگاهی و آزادی کامل و کم نظیر، در انتخاباتی که نقش تبلیغات مرسوم در آن به کمترین حد ممکن رسید، به پای صندوق های رأی رفت ... . و خدا را شکر که اراده و رأی ملت عزیز، بار سنگین امانت و مسوولیت الهی را بر دوش توانای مردی بزرگ از فرزندان اسلام و حواریون امام عظیم الشأن، عالمی مجاهد و فقیهی اسلام شناس و سیاست مداری هوشمند و مدیری درد آشنا و دلسوز قرار داد. شخصیتی که پرونده تلاشش در راه خدا و مجاهدتش برای حاکمیت دین و اعلای کلمه اسلام، حتی بیش از نخستین روزهای شروع نهضت آغاز شده و سرگذشت رنج ها و سختی ها و فعالیت های کم نظیر را در خود گنجانیده است. چهره موجهی که به برکت حرکت در صراط مستقیم انقلاب، همواره امین امام و محبوب امت بوده و ان شاء الله از این پس خواهد بود ... این جانب، به پیروی از ملت عظیم الشان و با معرفت به مقام و مرتبت یاور صمیمی امام و شخصیت برجسته نظام جمهوری اسلامی و بازوی توانا و زبان گویای آن، جناب آقای هاشمی رفسنجانی، رأی ملت را تنفیذ و ایشان را به ریاست جمهوری اسلامی ایران منصوب می کنم ... رییس جمهور محترم و افرادی را که در اداره کشور توفیق همکاری با ایشان را خواهند داشت، به رعایت تقوا و تداوم یاد خدا و حسن سلوک در ارتباط با مردم و به خصوص قشرهای ضعیف و محروم که صاحبان انقلاب و سربازان همیشه در صحنه آن می باشند و رعایت عزت و عظمت اسلام و استقلال سیاسی و اقتصادی و فرهنگی جمهوری اسلامی در تنظیم روابط خارجی توصیه می کنم...».
منابع
فوزی، یحیی؛ تحولات سیاسی و اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۱۳۸۰- ۱۳۵۷، تهران، چاپ و نشر عروج، ۱۳۸۷
دارابی، علی؛ رفتار انتخاباتی در ایران، الگوها و نظریه ها، تهران، سروش، ۱۳۸۸
حاج سیدجوادی، سید فرید؛ روایت انتخابات، بررسی ۸ دوره انتخابات ریاست جمهوری، تهران، تسنیم اندیشه، ۱۳۸۴
صالح، سید محسن؛ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، فعالیت ها از ۱۳۸۴- ۱۳۵۷، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۵
شادلو، عباس؛ تکثرگرایی در جریان اسلامی، ناگفته های تاریخی از علل و پیدایش جریان راست و چپ مذهبی، تهران، وزراء، ۱۳۸۶