به گزارش روز شنبه گروه فرهنگی ایرنا از ستاد امر به معروف و نهی از منکر حجت الاسلام محمدعلی معلی در نشست هم اندیشی مباحث امر به معروف و نهی از منکر گفت: همه فکر می کنند که امر به معروف و نهی از منکر دارای معنای بدیهی و روشن و بی نیاز از تحقیق و پژوهش است، در حالی که به نظر من مثل بسیاری از واژگان، تبادر ذهنی امر به معروف و نهی از منکر با آن چیزی که در قرآن است بسیار فاصله دارد.
وی افزود: اصل بحث در تعریف معروف و منکر و تعریف امر و نهی است. در همه بحث های علوم اسلامی تعریف موضوع بسیار مهم است. امروز ما با موضوعات جدیدی مواجه هستیم که اگر فقیه این موضوعات را متوجه نشود، نمی تواند راجع به آنها فتوا داشته باشد و فهم موضوعات گاهی مستلزم تخصص در یکی از علوم انسانی است. کار، بسیار مشکل اما در عین حال شیرین و راهگشاست؛ به شرطی که این علوم انسانی به دین عرضه شود. برخی از علوم خیلی با مفاهیمی که ما در اسلام داریم منطبق است.
قرآن را مصادره به مطلوب نکنیم
مدیر سابق پژوهشکده امر به معروف و نهی از منکر افزود: تبادر ذهنی ما از بعضی واجبات بهم ریخته است. مثلا در دوره طاغوت تبادر ذهنی از صبر این بود که کاری نکنید و تحمل کنید در حالی که معنای واژه صبر این نیست. واژه صبر یعنی اینکه مبارزه کن و هزینه مبارزه را تحمل کن و از مبارزه منصرف نشو و راهت را ادامه بده. مقام صابرین از مجاهدین بالاتر است؛ یعنی مجاهدی که حین شدت جهاد صبر می کند و از اعتقاد خود باز نمی گردد این مقام صابر دارد. اما آن وقت تبادر ذهنی از صبر چیز دیگری بود و بنابراین ما نو به نو باید به قرآن مراجعه کنیم و قرآن را مصادره به مطلوب نکنیم.
وی ادامه داد: یهود در صدر اسلام واژگان را تحریف می کردند و مسئله فقط تحریف قرآن نبود. ما حق نداریم واژگان را تحریف کنیم و اگر قرار است امر به معروف و نهی از منکر داشته باشیم، باید رعایت این واژگان را بکنیم. مراجع تقلید هم همانگونه که نگاهبانی مرزهای جغرافیایی کشور اسلامی را واجب می دانند، باید برای واژگان هم نگهبان بگذارند، آن هم نه فقط واژگان وحیانی بلکه کل واژه ها.
معلی افزود: در آیه ۱۱۳ سوره آل عمران می خوانیم که اهل کتاب امر به معروف و نهی از منکر می کنند. این امر به معروف را نمی توانیم بگوییم که امر به واجبات است، چون همه اهل کتاب مسلمان نیستند که با واجبات ما آشنا باشند. اگر هم واجباتی هست غیر از واجبات اسلامی است که البته ممکن است منطبق باشد اما از پیامبر ما نگرفته اند. پس این واجبات چیست؟ این واجب واجب فطری و عقلی و عقلانی به معنای عقل جمعی است؛ واجبی که با حسن و قبح ذاتی افعال مناسبت دارد.
وی اضافه کرد: ما باید فطرت را معنا کنیم تا هر کس مشهورات زمانه خود را به عنوان فطرت القا نکند. فطرت باید با موازین منطبق باشد؛ یعنی همانطور که برای احادیث در اصول فقه موازینی تعیین شده است، برای استنباط از فطرت هم باید موازینی باشد. در این آیات از قرآن معلوم می شود که معروف و منکر باید یک معنای جهانی داشته باشد و بنابراین نمی تواند فطری نباشد. معنای معروف بسیار گسترده تر از سایر احکام و واجبات است و منظور هم این نیست که واجبات دیگر معروف نیستند. یکی از شرایط معروف این است که باید فعل باشد تا بتوان به آن امر کرد و این فعل در جامعه معروف باشد. البته معروف با مشهور فرق می کند.
این کارشناس مذهبی افزود: فطرت یعنی نهاد انسانی؛ آنچه که بین همه انسانها مشترک است. البته تفاوت هایی هم هست و اگر ما روی آن تفاوت ها تاکید کنیم، تفرقه پیدا می شود. وقتی می گوییم معروف، فطری است یعنی باید برویم روی مشترکات و وقتی برویم سراغ مشترکات، جامعه دچار تفرقه نمی شود. البته گاهی جامعه هم یک عادت ثانویه پیدا می کند، مثلا در قوم لوط یک عادت بدی جانشین فطرتشان شد. ما به آن عادت معروف نمی گوییم. چون جزء ذات انسان نیست.
اجرای برخی معروفات جز با افراد برگزیده ممکن نیست
وی با استناد به آیات ۱۰۲ تا ۱۰۵ سوره آل عمران اظهار داشت: آیات قرآن مقدمه دارند و امر به معروف و نهی از منکر در این آیه به یک سطح بالاتری از اجرا اشاره دارد. بالاترین سطح امر به معروف و نهی از منکر در این آیه مطرح شده است. اگر کسی فکر کند که همه آیات یک سطح از امر و نهی و معروف و منکر را در نظر دارند، این اشتباه است. اجرای بعضی معروف ها جز با افراد برگزیده و اهل فکر و پژوهش ممکن نیست. از طرفی امر به معروف و نهی از منکر نباید مخالف وحدت باشد و هر آنچه باعث انسجام جامعه شود، معروف است.
این پژوهشگر مذهبی افزود: در صدر این آیه مومنان را خطاب می کند و می فرماید که تقوا پیشه کنید. استاد شهید مرتضی مطهری معتقد است که پرهیز برای تقوا معنای درستی نیست و در گذشته کسی تقوا را به پرهیز معنا نمی کرد. تقوا یعنی نگاهبانی خویشتن یا خویشتنبانی. اگر ما می خواهیم از خویشتن نگهبانی کنیم، باید قبول کنیم که چیز با ارزشی هست.
امر به معروف را با قیام حسینی بشناسیم
وی ادامه داد: از آیه ۱۰۲ سوره آل عمران معلوم می شود که هر جا تفرقه هست ما باید توقف کنیم. امر به معروف و نهی از منکر باید موجب جمعیت شود نه تفرقه. شکی نیست که تفرقه منکر است و با وحدت است که کار جلو می رود. اگر یک امر به معروفی این وحدت را شکست نتیجه همان می شود که ما باید وحدت را حفظ کنیم. اقدام به امر به معروف با اجتناب از انشقاق راه حل دارد و ما باید راه آن را پیدا کنیم. امام حسین (ع) مدینه ای را رها کرد که به روایت تاریخ از هر چند خانه یکی صدای ساز و آواز و فحشا بیرون می آمد. سیدالشهدا اینها را رها کرد و علیه حکومت یزید قیام کرد و ما باید با آن قیام امام حسین امر به معروف را بشناسیم.
جذب مردم یکی از شئون حفظ نظام است
معلی ادامه داد: زمانی که رهبر انقلاب اولین بار بحث امر به معروف و نهی از منکر را مطرح کردند، عده ای در خیابان ها راه افتادند و امر به معروف حجاب می کردند و به روی مردم تیغ می کشیدند و بلافاصله رهبر انقلاب روحانیون تهران را جمع کرده و گفتند که من کی گفتم یک گروه خاص راجع به یک موضوع خاص در یک نقطه خاص امر به معروف و نهی از منکر را خراب کنند؟ ما بارها از طرف ستاد خدمت مقام معظم رهبری رفتیم و ایشان فرمودند که کار شما باید عمق داشته باشد. عمق کار شما باید بیشتر از ورودی ها باشد و مثال زدند که وقتی به فروشگاهی می رویم عرض ویترین آن با عرض کل فروشگاه برابر است، اما وقتی می خواهیم وارد خانه شویم درگاه کوچکی دارد که عمق آن را نشان می دهد. شما باید مثل خانه باشید نه فروشگاه. یکی از شئون حفظ نظام این است که مردم را جذب کنیم، اگر درگیر شویم که نظام حفظ نمی شود.
وی افزود: قوانین جمهوری اسلامی معروف هستند، اما باید ببنیم عوامل تصویب کننده توجه داشته اند که باید مطابق معیارهای معروف قانون تصویب کنند یا خیر. شورای نگهبان فقط اعلام می کند که قوانین مطابق شرع هست یا خیر، اما یکی از نکات این است که معروف باید در اجتماع هم به عنوان معروف پذیرفته شود.