در نیمه های دهه ۷۰ خورشیدی فضای کشور کم کم انتخاباتی می‌شد و همه برای هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری آماده می‌شدند. به همین دلیل هم وزارت کشور چهارم اردیبهشت ۱۳۷۶ خورشیدی را به عنوان روز آغاز ثبت نام از داوطلبان ریاست جمهوری اعلام کرد.
تایید صلاحیت‌ها
برای هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ۲۳۸ داوطلب ثبت نام کردند. شرایط به گونه ای بود که انتظار برگزاری انتخابات پر شور وجود نداشت اما در ۲۳ دی ۱۳۷۵ خورشیدی مجمع روحانیون مبارز نام حجت الاسلام سید محمد خاتمی وزیر ارشاد دولت سازندگی را به عنوان کاندیدای خود اعلام کرد و در ۱۳ بهمن این حضور با اعلام رسمی قطعیت پیدا کرد. در چنین شرایطی بسیاری از مردم و به‌خصوص طرفداران خاتمی بر این باور بودند که وی شاید برنده این انتخابات نباشد اما حضورش در عرصه انتخابات تنور آن را داغ خواهد کرد و شور و هیجان به آن خواهد بخشید.
شورای نگهبان از میان افراد ثبت نام کرده، نام «محمد محمدی ری شهری، سیدمحمد خاتمی، سیدرضا زواره‌ای و علی اکبر ناطق نوری» را به عنوان نامزدهای نهایی تایید صلاحیت کرد و چهره های سرشناسی همچون «عزت الله سحابی، علی اکبر معین فر و ابراهیم یزدی» رد صلاحیت شدند.
حجت الاسلام سید محمد خاتمی
سیدمحمد خاتمی در ۱۳۲۲ خورشیدی در اردکان یزد متولد شد. او فرزند سوم مرحوم آیت الله سیدروح الله خاتمی است. پدرش امام جمعه شهرستان یزد و از روحانیون سرشناس و خوشنام آن دیار بود که مدرسه علمیه اردکان را تاسیس کرد.
خاتمی در ۱۳۴۰ خورشیدی قبل از دریافت دیپلم برای تحصیل علوم دینی راهی قم شد و در همان سال ها دیپلم متوسطه را نیز دریافت کرد. وی در سال های ۱۳۴۱ و ۱۳۴۲ خورشیدی علاوه بر حضور در مبارزات سیاسی علیه رژیم پهلوی تحصیلات حوزوی را ادامه داد و در مدت چهار سال تحصیل در حوزه علمیه قم، توانست «مقدمات» و «سطح» را فراگرفته و پس از آن در ۱۳۴۴ خورشیدی با هدف تحصیلات دانشگاهی راهی دانشکده ادبیات اصفهان شد و در همان دوران سطوح عالیه علوم حوزوی را نیز در حوزه علمیه اصفهان فراگرفت.
وی در ۱۳۴۸ خورشیدی مدرک کارشناسی فلسفه غرب را از دانشگاه اصفهان دریافت کرد و در همان دانشگاه عضو هیات مدیره انجمن اسلامی بود. پس از آن در ۱۳۴۹ خورشیدی تحصیلاتش را در دانشگاه تهران و در رشته علوم تربیتی تا سطح کارشناسی ارشد ادامه داد. او در فاصله سال های ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹ خورشیدی با تایید آیت الله سید محمد بهشتی عهده دار امامت مرکز اسلامی هامبورگ شد.
رییس دولت اصلاحات بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در انتخابات مجلس شورای اسلامی شرکت کرد و به عنوان نماینده مردم اردکان و میبد راهی مجلس شد. او به فرمان امام خمینی(ره) در ۱۳۶۰ خورشیدی سرپرست موسسه مطبوعاتی کیهان شد و سال بعد از آن به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد انتخاب شد و در دولت آیت الله هاشمی رفسنجانی هم در همین مسوولیت ایفای نقش کرد تا اینکه در ۱۳۷۰ خورشیدی استعفا داد و پس از کناره‌گیری از وزارت فرهنگ به ریاست کتابخانه ملی منصوب شد.
او در هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ثبت نام کرد و توسط شورای نگهبان تایید صلاحیت شد. اعلام نامزدی خاتمی مورد استقبال جریان ها و گروه های منتسب به جناح چپ قرار گرفت. کارگزاران سازندگی که این بار نیز ناامید از بزرگان راست سنتی، امکان ائتلاف با این جناح را برای کسب کرسی ریاست جمهوری منتفی دیدند در نیمه دوم فروردین ۱۳۷۶ خورشیدی با انتشار بیانیه ای رسما از نامزدی سیدمحمد خاتمی اعلام حمایت کردند.
جریان چپ مذهبی با محوریت خط امام، مجمع روحانیون مبارز، دفتر تحکیم وحدت، کارگزاران سازندگی، اقلیت ۹۰ نفره مجلس پنجم، انجمن اسلامی معلمان، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی و مجمع نیروهای پیرو خط امام (ره) نیز از خاتمی حمایت کردند.
با گذشت زمان، وی در سطح جامعه به عنوان نماد تغییر وضع موجود، مقابل ناطق نوری به عنوان نماد حفظ وضع موجود مطرح شد و روزبه روز اقبال بیشتری را کسب کرد. در لایه های مختلف جامعه، شهروندان برای او تبلیغ می کردند. سخنرانی هایش با استقبال وسیع اقشار مختلف جامعه روبه رو شد. مواضع خاتمی از یک طرف مورد حمایت گروه های کم درآمد و ناراضیان اقتصادی قرار گرفت و از طرفی دیگر مورد توجه جوانان پرشوری واقع شد که سطح دیگری از زندگی را می خواستند.
ستاد وی در ابتکاری هوشمندانه با زنان و جوانان ارتباط ویژه و مستقلی برقرار کرد؛ به گونه ای که اکثریت جوانانی که اصطلاحاً رای اولی بودند، جذب کارزار انتخاباتی خاتمی شدند. با رشد محبوبیت وی در نظرسنجی ها، فعالیت های منفی و تخریبی افزایش محسوسی یافت.
در پی ورود خاتمی در صحنه انتخابات شور و نشاط فراوانی جامعه را فراگرفت و رقبای دیگر نیز فعالیت انتخاباتی خود را با جدیت آغاز کردند. سیدمحمد خاتمی با شعار جامعه مدنی، قانون‌گرایی، توسعه سیاسی و نهادینه کردن آزادی وارد انتخابات شد.
آیت الله محمد محمدی ری شهری
آیت اللّه محمّد محمّدی ری شهری در آبان ۱۳۲۵ خورشیدی در شهر ری به دنیا آمد. وی پس از پایان تحصیلات ابتدایی در ۱۳۳۹ خورشیدی وارد حوزه علمیه شهر ری (مدرسه برهان) شد و در ۱۳۴۰ خورشیدی برای ادامه تحصیل به قم رفت و تا پیروزی انقلاب اسلامی گذراندن مدارج تحصیلی و تدریس در حوزه علمیه قم اشتغال داشت.
ری شهری پس از سال ها حضور در دروس خارجِ فقه و اصول به درجه اجتهاد نایل آمد. وی همچنین به دریافت اجازه روایت حدیث از برخی علما و محدّثان بزرگ جهان اسلام از جمله آیت‌اللّه حاج آقا رضا بهاء الدینی، توفیق یافت.
آیت‌اللّه ری شهری از ابتدای نهضت اسلامی بویژه در جریانات ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ خورشیدی با اهداف و دیدگاه‌های امام(ره) آشنا شد و مدتی بعد توسط ساواک مشهد دستگیر و به زندان محکوم شد و در سال های بعد هم همین روند مبارزه را ادامه داد.
آیت الله ری شهری پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان حاکم شرع دادگاه های انقلاب اسلامی دزفول، بهبهان، گچساران، بروجرد، رشت و گنبد کاووس خدمت کرد، در اواسط ۱۳۵۸ خورشیدی به ریاست دادگاه انقلاب ارتش منصوب شد و بعد به عنوان نخستین وزیر اطلاعات خدمت کرد.
وی سابقه دادستانی کل کشور، دادستان ویژه روحانیت، عضو مجلس خبرگان رهبری، نماینده مقام معظم رهبری و سرپرست حجاج و مسوولیت های دیگر در کارنامه خود دارد.
آیت الله ری شهری در هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری به عنوان یکی از نامزدهای ثبت نام کرد که به وسیله شورای نگهبان تایید صلاحیت شد تا با افرادی همچون خاتمی، زواره ای و ناطق نوری رقابت کند.
سیدرضا زواره ای
سیدرضا زواره ای متولد ۱۳۱۷ خورشیدی بود که سوابقی چون معلم، وکیل دادگستری، دادستانی دادسرای انقلاب اسلامی، سرپرستی شهرداری تهران، رییس ستاد امنیت کشور و معاونت وزیر کشور در کابینه شهید رجایی، نماینده مجلس شورای اسلامی، معاونت قوه قضاییه و رییس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، عضویت در شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی، عضویت در شورای مرکزی جمعیت مؤتلفه اسلامی و قائم‌مقام دبیر شورای نگهبان را در کارنامه سیاسی خود داشت.
زواره ای برای بار دوم به عنوان نامزد انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری توسط شورای نگهبان تایید صلاحیت شد.
حجت الاسلام علی اکبر ناطق نوری
علی اکبر ناطق نوری متولد ۱۳۲۲ خورشیدی در روستای اوزکلا از توابع مازندران است که در دهه ۳۰ خورشیدی به تهران نقل مکان کرد و از اوایل دهه ۴۰ خورشیدی به صف مخالفان رژیم پهلوی پیوست و چندین نوبت بازداشت و زندانی شد.
حجت الاسلام ناطق نوری بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان نماینده امام خمینی(ره) در جهاد کشاورزی انتخاب شد. در دولت سوم نیز اداره وزارت کشور را بر عهده داشت. در انتخابات مجلس اول، سوم، چهارم و پنجم به عنوان منتخب مردم به مجلس راه یافت و در ۲ دوره آخر، ریاست مجلس را نیز برعهده داشت و از ابتکارات وی در این ایام، بنیان نهادن اجلاسیه بین المجالس کشورهای اسلامی است.
ناطق نوری در انتخابات هفتمین دوره ریاست جمهوری نامزد جناح راست بود و قرار بود، ادامه دهنده سیاست ها و روش آیت الله هاشمی باشد و این در شعارهایشان هم آمده بود. روزنامه رسالت یک روز پیش از انتخابات، پیروزی ناطق را صددرصدی دانست. نامزدی او در ادامه راه ریاست‌جمهوری آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی و محور شعارها و وعده‌هایش نیز در همان چارچوب سیاست‌های دولت سازندگی بود.
وی در وعده‌های خود که بر پوسترهای انتخاباتی‌اش نقش بسته بودند به‌طور مشخص بر چهار محور «تداوم توسعه، تأمین اشتغال جوانان، مهار تورم و رفع محرومیت و تبعیض» تأکید می کرد. در شعارهای او برخلاف سیدمحمد خاتمی ردی از ایده‌ها و برنامه‌های توسعه سیاسی در کشور دیده نمی‌شد.
نتیجه انتخابات
هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در دوم خرداد ۱۳۷۶ خورشیدی برگزار شد و ۲۹ میلیون و ۷۶ هزار و ۷۰ تن در آن شرکت کردند. نتایج نهایی ساعت ۱۴ روز شنبه، سوم خرداد در حالی از طرف ستاد انتخابات وزارت کشور اعلام شد که علی اکبر ناطق نوری رقیب اصلی خاتمی، ساعتی پیش از آن در پیامی، پیروزی خاتمی را در انتخابات تبریک گفته بود. نتایج انتخابات بر اساس رأی مردم به این شرح اعلام شد.
۱- سید محمد خاتمی با ۲۰ میلیون و ۷۸۰ هزار و ۱۷۸ رای
۲- علی اکبر ناطق نوری با ۷ میلیون و ۲۴۲ هزار و ۸۵۹ رای
۳- رضا زواره ای با ۷۷۱ هزار و ۴۶۰ رای
۴- محمد محمدی ری‌شهری با ۷۴۴ هزار و ۲۰۵ رای
۵- آراء باطله ۲۴۰ هزار و ۹۶۶ رای
تنفیذ حکم ریاست جمهوری
آیت الله خامنه ای حکم تنفیذ حجت الاسلام خاتمی را در ۱۲ مرداد ۱۳۷۶ خورشیدی صادر کردند. در بخشی از آن آمده است: «اکنون بار دیگر مسؤولیت بزرگ ریاست جمهوری با اکثریتی قاطع بر دوش مردی روحانی، کارآزموده، انقلابی، اهل دانش و معرفت قرار یافته و یکی از تربیت‌شدگان حوزه معرفت دینی قدرت اجرایی را در کشوری به دست گرفته است که به برکت ایمان و دین‌باوری عمیق مردمش، پرچمدار نظام دینی و مفتخر به اجرای احکام اسلامی است. این رویکرد، همچنان که نشان اعتماد ملت ایران به روحانیت متعهد است، مژده‌رسان این نیز هست که در حرکت سازندگی ملت ایران - که بحمداللَّه سال‌هاست با همکاری ملت و مسؤولان برجسته آغاز گشته است - همواره توجه به ارزش های اصیل معنوی و پایبندی به دین و اخلاق و معنویت، رکن اساسی بوده و خواهد بود. این‌جانب ضمن تبریک به ملت عزیز و با معرفت به شایستگی و برجستگی دانشمند متفکر، جناب حجت الاسلام آقای حاج سید محمّد خاتمی، رأی ملت را تنفیذ و ایشان را به ریاست جمهوری اسلامی ایران منصوب می کنم. بدیهی است که تنفیذ این‌جانب همانند رأی ملت، تا زمانی است که ایشان به تعهد خود و صراط مستقیمی که تاکنون در پیش داشته‌اند».
منابع:
فوزی، یحیی؛ تحولات سیاسی و اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران، ۱۳۸۰- ۱۳۵۷، تهران، چاپ و نشر عروج، ۱۳۸۷
دارابی، علی؛ رفتار انتخاباتی در ایران، الگوها و نظریه ها، تهران، سروش، ۱۳۸۸
حاج سیدجوادی، سید فرید؛ روایت انتخابات، بررسی ۸ دوره انتخابات ریاست جمهوری، تهران، تسنیم اندیشه، ۱۳۸۴
صالح، سید محسن؛ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، فعالیت ها از ۱۳۸۴- ۱۳۵۷، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۵
شادلو، عباس؛ تکثرگرایی در جریان اسلامی، ناگفته های تاریخی از علل و پیدایش جریان راست و چپ مذهبی، تهران، وزراء، ۱۳۸۶