شیفتگان مضجع شریف ثامن الحجج علی ابن موسی الرضا (ع) هر سال با حضور در مشهد مقدس و زیارت آن حضرت، بقاع متبرکه امامزادگان را نیز از نظر دور نداشته و برای عرض ارادت و تکریم آن حضرات به این بقاع مشرف می شوند و سفر زیارتی خود به خطه خراسان را کامل می کنند.
خراسان رضوی به سبب وجود بارگاه منور رضوی در طول تاریخ محل حضور بسیاری از امامزادگان بوده است که یا به دست دشمنان اسلام به شهادت رسیده یا در نزدیکی بارگاه امام شیعیان دعوت حق را لبیک گفته اند و ۳۰۴ بقعه متبرکه امامزادگان و صالحان مانند ستارگانی گرداگرد مدفن امام هشتم را گرفته اند که تکریم و احترام آنان جزء تکالیف هر مسلمانی است.
پنجمین روز از دهه کرامت که در تقویم رسمی کشور به عنوان روز بزرگداشت و تجلیل از امامزادگان و بقاع متبرکه نام‌گذاری شده است به منزله ابراز محبت به پیامبر اکرم (ص) و اقدامی ارزنده برای معرفی سیره و شخصیت امامزادگان و تبیین معارف شیعی و تکریم مودت اهل بیت (ع) است.
از این رو تکریم و تجلیل امامزادگان خراسان رضوی که اغلب جزء امامزادگان شاخص کشوری هستند در دهه ای که آغازش با میلاد حضرت معصومه (س) و پایانش با میلاد امام رضا(ع) گره می خورد، اقدامی بزرگ و جزء مراسم خاص این خطه به شمار می رود.
به دلیل شیوع کرونا برگزاری مراسم بزرگداشت امامزادگان در دهه کرامت در سال گذشته با محدودیتهای زیادی مواجه و فقط یک مراسم شاخص استانی در بقعه امامزاده حمزه کاشمر برگزار شد و امسال هم به دلیل تداوم شیوع این ویروس، محدودیتها در برگزاری مراسم مزبور برقرار است اما به شدت سال گذشته نیست و ۵۰ بقعه متبرکه استان در روز پنجم ذی القعده، میزبان برگزاری مراسم گرامیداشت این روز با رعایت کامل پروتکلهای بهداشتی هستند.
جشنهای دهه کرامت از سالروز میلاد حضرت فاطمه معصوم (س) از بقاع متبرکه مزبور خراسان رضوی آغاز شده است و تا سالروز میلاد امام رضا(ع) ادامه دارد که آذین بندی، غبارروبی و جمع آوری نذور، برپایی ایستگاه صلواتی، توزیع بسته های متبرک، برگزاری جشن و مسابقه، به راه انداختن کاروانهای شادی، استفاده از فضای مجازی برای برگزاری مسابقه و جشنواره، تجلیل از خدام بقاع متبرکه، برپایی محافل انس با قرآن کریم، دیدار با خانواده شهدا، برپایی ایستگاه های تبلیغ و ترویج فرهنگ وقف در بقاع متبرکه از جمله این برنامه هاست.
سطح‌بندی بقاع متبرکه براساس ظرفیتها
بقاع متبرکه خراسان رضوی براساس ظرفیتها و قابلیتهایشان سطح بندی شده اند که بر این اساس، ۱۱ بقعه متبرکه در سطح یک و شاخص ملی شناخته شده اند ۲۵ بقعه متبرکه در سطح ۲ قرار دارند و جزء بقاع شاخص استانی هستند و باقی بقاع نیز در سطح سه قرار دارند.
به گفته معاون فرهنگی – اجتماعی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی سطح بندی انجام گرفته در حوزه بقاع متبرکه براساس تعداد زائران، نوع زائران اعم از ایرانی و غیرایرانی، میزان نذورات و عواید حاصل از آن، وجود زائرسراها و امکانات رفاهی و سیاحتی، ظرفیتهای خاص فرهنگی و موقوفات منطبق بر آنها صورت گرفته است.
حجت الاسلام جمال ایزدی افزود: بقاع متبرکه خراسان رضوی فقط محل دفن امامزادگان نیست بلکه محل دفن شخصیتهای علمی، معنوی و جهادی مانند فضل بن شاذان و خواجه اباصلت نیز هست یا این که مانند بقعه "قدمگاه رضوی" در حوالی نیشابور هیچ فردی در آن مدفون نشده است.
وی ادامه داد: برخی از بقاع متبرکه خراسان رضوی نیز جزء میراث فرهنگی به شمار می روند و مدیریت داخلی آنها با اداره کل اوقاف و امور خیریه استان و مسئولیت آنها از نظر حفظ میراث فرهنگی با اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی است.
معاون فرهنگی – اجتماعی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی گفت: بقاع متبرکه محل زیارت، سیاحت و عبرت آموزی است و بقاع متبرکه خراسان رضوی بسته به ظرفیتهای خود این سه موضوع را تامین کرده اند تا آنجا که برخی از بقاع افزون بر زائر، گردشگرانی از گوشه و کنار جهان هم دارند که به عشق دیدن آثار میراث فرهنگی و تاریخی بقعه به این استان سفر می کنند.
ایزدی افزود: بقاع متبرکه استان پیش از شیوع کرونا سالانه پذیرای ۲۰ میلیون زائر و گردشگر بودند اما ۲ سال است که به دلیل شیوع کرونا و محدودیتهای ناشی از آن، زیارت این بقاع به حداقل رسیده است.
وی اضافه کرد: یکی از مهمترین موضوعات در بقاع متبرکه، زیارت و آثار و برکات آن برای زائران است، زیارت به زائر آرامش می دهد و در کنار آن خدماتی نیز در بقعه به زائران داده می شود که می تواند خدمات فرهنگی، رفاهی یا سیاحتی باشد.
معاون فرهنگی – اجتماعی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی گفت:امکانات فرهنگی در بقاع شامل برگزاری مراسم در مناسبتهای خاص، اقامه نماز جماعت و دعا و برپایی غرفه های فرهنگی است، امکانات رفاهی در بقاع شامل زائرسرا، پذیرایی و توزیع غذای نذری و سایر امکانات رفاهی می شود که نوع این امکانات و خدمات رسانی منطبق بر آن بسته به ظرفیتهای هر بقعه متفاوت است.
ایزدی افزود: برخی از بقاع متبرکه علاوه بر موضوع زیارت و ارایه خدمات رفاهی، فرصتهای سیاحتی و تفریحی را نیز برای زائران فراهم کرده اند مانند بقعه امامزاده یحیی بن زید در میامی یا امامزاده عابد در کاخک گناباد که محیط سیاحتی مناسبی برای پذیرایی از زائران دارند.
وی ادامه داد: برخی از بقاع امامزادگان مانند امامزاده یاسر و ناصر طرقبه یا چند بقعه امامزادگان در نیشابور، جاذبه گردشگری دارند و از ابنیه تاریخی برخوردار هستند که گردشگران علاقه مند را به سوی خود جلب می کنند.
بقعه خواجه اباصلت، قطب زیارت و سیاحت
آرامگاه خواجه اباصلت از بقاع متبرکه شاخص خراسان رضوی به شمار می‌رود و مدفن یکی از نزدیک‌ترین یاران امام رضا (ع) است. این بقعه در جاده مشهد به فریمان قرار دارد و بنای اصلی بقعه چهار ضلعی است و از هر سو به وسیله چهار در به بیرون مرتبط می‌شود، تزیینات کاشی هفت رنگ، دو رواق مستطیلی شکل و آینه‌کاری‌های این بنا زیبا و دیدنی هستند.
در کنار آرامگاه، افراد بسیاری نیز مدفون هستند و بسیاری از مجاوران مشهدی به سبب برخورداری امواتشان از برکات همجواری با اباصلت، این آرامگاه را به عنوان محل دفن عزیزان از دست رفته شان برگزیده اند و از این رو بسیاری برای رفتن سر مزار درگذشتگان خود، به زیارت این بقعه نیز می شتابند.
مدیر اجرایی بقعه متبرکه خواجه اباصلت در این باره به خبرنگار ما گفت: تا قبل از شیوع کرونا سالانه سه میلیون زائر به این بقعه وارد می شد که بخشی از آنها زائران و گردشگران کشورهای حاشیه خلیج فارس یا حتی کشورهای اروپایی بودند.
محمود زنجانی افزود: بقعه متبرکه خواجه اباصلت علاوه بر جنبه مذهبی و زیارتی آن جنبه سیاحتی و گردشگری هم دارد و فضای بقعه و طبیعت اطرافش برای گردشگران از جاذبه زیادی برخوردار است.
وی اضافه کرد: بقعه متبرکه خواجه اباصلت زائرسرا ندارد اما از آشپزخانه و رستوران برای پذیرایی از زائران برخوردار است، نذورات مردمی بخشی از هزینه های این بقعه برای خدمت رسانی به زائران را پاسخ می دهد اما در ایام شیوع کرونا نذورات بسیار کاهش یافت.
او از اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی خواست مسوولان بقعه خواجه اباصلت را به دلیل هزینه های بالای نگهداری و وجود زائران و گردشگران بسیار در تامین هزینه ها یاری دهند.
امامزاده یحیی میامی، زائرپذیر شاخص
بقعه متبرکه امامزاده یحیی بن زید (ع) معروف به امامزاده بی سر در ۵۰ کیلومتری شمال شرقی مشهد و ۳۸ کیلومتری شمال شهر رضویه در جوار روستایی قدیمی به نام میامی قرار دارد روستایی که به گفته کارشناسان ۶۱۰ سال قدمت دارد.
بقعه امامزاده یحیی علاوه بر ارزش و احترامی که نزد شیعیان دارند، محل گذر و زیارت خیل زائرانی است که برای زیارت مضجع شریف ثامن الحجج، حضرت علی بن موسی الرضا (ع) عازم مشهد می شوند و از نظر تجهیزات، امکانات و پذیرایی از زائران از شرایط مناسبی برخوردار است.
مدیر اجرایی بقعه متبرکه امامزاده یحیی بن زید در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: سالانه پنج میلیون زائر از مشهد و سراسر کشور و گاه از کشورهای دیگر به این بقعه وارد می شوند و تاکنون این بقعه از ۲۵ کشور جهان زائر داشته است و محوطه داخل بقعه و روستای میامی به دلیل جاذبه های بومگردی و میراث فرهنگی، جزء جاذبه های میراث فرهنگی نیز به شمار می رود.
محمدرضا فعال افزود: محوطه امامزاده یحیی ۱۰۰ هکتار است که ۳۰ هکتار از آن به فضای سبز اختصاص دارد، چشمه ای نیز در کنار این امامزاده واقع شده که خاصیت شفابخشی دارد.
وی ادامه داد: یک زائرسرا با ۲۰۰ اتاق و امکانات رفاهی در داخل بقعه متبرکه امامزاده یحیی وجود دارد و فضای مناسبی در داخل محوطه بقعه و در روستای میامی برای پذیرایی از زائران ایجاد شده است اما راه دسترسی به این بقعه چندان مناسب نیست.
مدیر اجرایی بقعه متبرکه امامزاده یحیی بن زید گفت: چند سال قبل بودجه ای برای ۲ بانده کردن مسیر جاده ای مشهد – میامی اختصاص یافت و قرار است مسیر جدید ترانزیتی سرخس – مشهد از کنار این بقعه بگذرد که با ساخت آن، مسیر فعلی مشهد به سرخس ۷۰ کیلومتر کوتاه می شود و میزان گردشگران و زائران این بقعه به ۲ برابر افزایش می یابد.
فعال با بیان این که محل تامین هزینه های خدمت رسان به زائران در بقعه امامزاده یحیی از محل نذورات و کمکهای خیرین است افزود: شیوع کرونا منجر به یک عقب ماندگی در تامین هزینه های این بقعه شد با این حال پارسال از محل کمکهای خیرین یک میلیارد تومان بسته معیشتی تامین و بین نیازمندان در این بقعه توزیع شد.
بقعه امامزاده حمزه، باغ ملی و باصفای کاشمر
بقعه متبرکه امامزاده حمزه در کاشمر از جمله بقاع زیبای خراسان رضوی به شمار می رود که حدود هشت هکتار مساحت دارد. از این فضا سه هزار و ۵۰۰ مترمربع آن مسقف و باقی آن فضای سبز است. ساختمان آرامگاه دارای گنبدی بلند با کاشی کاری سبز رنگ و ایوان آیینه کاری شده و ۲ گلدسته است.
در باغ این آرامگاه، سروهای کهن برپاست. ساختمان و بارگاه امامزاده سید حمزه بر سکویی مرتفع قرار دارد و تزئینات آن شامل کاشی کاری معرق، آینه کاری و دیگر عناصر تزئینی است که ارزش میراث فرهنگی و گردشگری دارد.
مدیر اجرایی بقعه امامزاده حمزه کاشمر در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: این بقعه به سبب باغ زیبا و آب نمایش، علاوه بر زیارتگاه محل سیاحت زائران کاشمری است و معدود گردشگرانی هم از خارج شهرستان به این بقعه وارد می شوند.
محمد رضا علی نیا افزود: بقعه متبرکه امامزاده حمزه به عنوان یک باغ ملی در آثار میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده و سالانه پذیرای ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار زائر از داخل خراسان رضوی به ویژه شهرستان کاشمر است.
وی اضافه کرد: موقوفه ابن علی الکاسفی از موقوفات معروف خراسان رضوی است که نیت واقف بر هزینه کرد عواید حاصل از موقوفه در بقعه امامزاده حمزه منطبق است و محل تامین بخش عمده هزینه های این بقعه از همین موقوفه است.
او ادامه داد: نذورات مردمی بقعه امامزاده حمزه چندان زیاد نیست و بیشتر از محل حضور مجاورین این آرامگاه تامین می شود اما این بقعه به دلیل حجم خدمات رسانی و فعالیتهای عمرانی زمینه مناسبی برای اشتغال مردم منطقه فراهم کرده است.
نذورات و موقوفات، محل تامین هزینه ها در بقاع
بارگاه منور رضوی به عنوان قبله دلها و گل سرسبد جاذبه‌ها و ظرفیتهای گردشگری در خراسان رضوی شناخته می‌شود که جذب مسلمانان و شیعیان جهان به این قبله موجب تحولی شگرف در عرصه گردشگری استان شده است.
گردش مالی زائران و گردشگران در خراسان رضوی تا پیش از شیوع ویروس کرونا حدود ۱۵۰ هزارمیلیارد ریال برآورد می‌شد و با این حجم از گردش مالی، اختصاص بخشی از آن به رونق بقاع متبرکه می توانست به جذب زائر بیشتر و کمک به اقتصاد استان بسیار اثرگذار باشد.
بودجه زیارت خراسان رضوی نیز هنوز محل تامین مناسبی برای هزینه حوزه گردشگری زیارت در این استان نیست و بقاع امامزادگان استان سهم ناچیزی از این بودجه دارند.
معاون فرهنگی - اجتماعی اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به نحوه هزینه کرد نذورات و عواید حاصل از آن در بقاع متبرکه اشاره و بیان کرد: بقاع متبرکه با نذورات مردمی، کمکهای خیرین یا موقوفات منطبق بر آنها و دریافت مختصر هزینه ها بابت پذیرش زائر در زائرسراها مدیریت می شوند.
ایزدی افزود: اداره کل اوقاف خراسان رضوی برای تامین هزینه های بقاع متبرکه هیچ ردیف اعتباری دولتی ندارد و این هزینه ها صرفا از محل نذورات و کمکهای خیرین و درآمدهای خود بقعه تامین می شود که به سه بخش شامل هزینه جاری و تامین حقوق نیروی انسانی، فعالیتهای فرهنگی و عملیات عمرانی در بقعه با بررسی کارشناسی هیات امنا و تایید پیشنهاد آنها توسط این اداره کل اختصاص می یابد.
وی اضافه کرد: اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی فقط از محل عواید موقوفات و نیات واقفان عمل می کند و در صورتی که نیت واقفان، تامین هزینه های بقاع باشد عواید حاصله از آن موقوفه به بقعه متبرکه مورد نظر اختصاص می یابد که چنین مواردی در این استان وجود دارد.
اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی نیز به عنوان متولی صنعت گردشگری استان می تواند تامین کننده بخشی از هزینه های توسعه بخشهای گردشگری بقاع متبرکه امامزادگان استان به سبب سهم بالای آنها در پذیرایی از زائر و گردشگر باشد.
معاون سرمایه گذاری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: محل هزینه کرد در بقاع متبرکه، نذورات مردمی و موقوفات منطبق بر آنهاست و جزء اولویتهای این سازمان قرار ندارد و اولویت این اداره، هزینه کرد اعتبارات در حوزه زیرساختی و گردشگری است.
احمد دیناری افزود: با این حال اداره کل میراث فرهنگی بخشی از اعتبارات خود را به اجرای فعالیتهای عمرانی در بقاع متبرکه خراسان رضوی اختصاص داده و هم اینک برخی از این فعالیتها در بعضی از بقاع متبرکه از جمله آرامگاه خواجه اباصلت در حال انجام است.
وی اضافه کرد: بودجه ای که در اختیار اداره کل میراث فرهنگی خراسان رضوی گذاشته می شود، بیشتر صرف ساخت و تجهیز سرویس های بهداشتی و بین راهی، ایجاد پایگاه های اطلاع رسانی، راه دسترسی به روستاهای هدف گردشگری یا کمپینگهای گردشگری می شود.
او تاکید کرد: با توجه به سهم قابل توجه بقاع متبرکه در پذیرایی از گردشگران خراسان رضوی لازم است ردیف اعتباری خاصی در بودجه زیارت به این بقاع اختصاص یابد.