به گزارش روز چهارشنبه ایرنا، سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور در سالی که گذشت، چهره‌ای متفاوت‌تر ازقبل به خود گرفت که البته این اتفاق با تزریق تفکری تازه به تیم مدیریت جدید همراه بود؛ همچنان‌که بنابر آمار و گفته‌ها با ورود محمدمهدی حاج‌محمدی به این سازمان پرسروصدا، حواشی حول زندان‌ها هم وجهی آرام‌تر به خود گرفت و هم در عمل توانست سویه بهتری به وضعیت مددجویان داده شود.
در سال اخیر و در پی شیوع کرونا در کشور، عملکرد این سازمان نیز بی‌تاثیر از این ویروس همه‌گیر نبود با این‌حال اتخاذ اقدامات و کارنامه عملکردی این سازمان نیز متناسب با این فضا پیش رفت.
البته این دستگاه هنوز هم به عدد و رقم‌های موردانتظار در برنامه‌های پیش‌بینی‌شده‌اش مثل اشتغال، سوادآموزی، غربالگری‌ها و جز آن نرسیده و شاید همراهی نهادهای دیگر بتواند تسهیل‌گر تحقق این برنامه‌ها باشد.
سازمان زندان‌ها نه‌تنها برنامه‌ریزی‌های خود را حول مددجویان متمرکز کرده بلکه در این بین خانواده زندانیان نیز رها نشده و در قالب پویش‌ها و ایده‌های جدیدی مشمول حمایت قرار گرفتند همچنان که این روزها شاهد طرح‌های ابداعی مثل سرکشی‌های مکرر از خانواده مددجویان و نیز راه‌اندازی «سامانه حمایت» از خانواده زندانیان هستیم؛ طرحی که به زعم مدیران زیرمجموعه این سازمان، قرار است در سال جاری حداقل ۵۰ هزار خانوار را تحت پوشش حمایتی-مالی قرار دهد.
۱۸۰۰ بازدید و سرکشی از زندان‌ها
محمدمهدی حاج‌محمدی رئیس سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور پس از یک سال کاری، درصدد ایجاد تغییراتی بنیادی بوده تا در حد توان با برخی اقدامات ابتکاری خاصه در دوران کرونا بتواند کمک‌حالی برای «زندان»، «مددجویان» و نیز «خانواده زندانیان» باشد.
میزان سرکشی و بازدیدهای استانی مدیران سازمان ازجمله حاج‌محمدی در مدیریت یک ساله خود، به شکلی بوده که زندان‌های تابعه هر استان حداقل شاهد حضور یک‌باره او و البته بازدیدهای غیرمنتظره تیم مدیریت سازمان بوده و به خاطر همین نظارت‌ها، بیش از گذشته، کمبودها جبران شده است.
سفرهای استانی از سال ۹۹ تاکنون هم به منظور رصد زندان‌ها، وضعیت مددجویان، نحوه خدمات‌دهی و در نهایت اصلاح و تربیت آنان با سرعت بیشتری درحال انجام است به‌نحوی که مدیران سازمان زندان‌ها در این بازه زمانی ۱۸۰۰ بازدید و سرکشی از زندان‌ها ترتیب داده‌اند.
سرکشی‌های مداوم با بسته‌های معیشتی
این بازدیدها نه فقط در مراکز تابعه بلکه بر خانواده زندانیان به شکلی جالب‌توجه ادامه دارد؛ در بازه زمانی اخیر و در ماه رمضان، مدیران زندان‌ها به همراه مقامات قضایی بالغ بر ۳۵۰۰ بازدید و سرکشی از ۲ هزار خانواده زندانی داشته‌اند. حضور در میان پرسنل زندان‌ها و سرکشی از خانواده کارکنان نیز از دیگر اقدامات مشابه است.
اهدای بسته‌های معیشتی در کنار این بازدیدها، به شکل همه‌گیری در دستور کار مدیران استان‌هاست و در این رابطه مبلغ ۲۰ میلیارد تومانی در راستای حمایت از خانوده زندانیان و برای تأمین بسته‌های معیشتی فوق‌الذکر تخصیص و اجرایی شد. همچنین بنابر دستور ریاست این سازمان، مدیران تابعه موظف شده‌اند هر هفته از خانواده زندانیان خصوصا افراد در معرض آسیب سرکشی داشته و مشکلات آنان را پیگیری کنند.
پشتیبانی از خانواده مددجویان با ایده‌ای جدید
سازمان زندان‌ها در کنار اقدامات موقت معیشتی، به تازگی با راه‌اندازی طرح «سامانه حمایت» تلاش دارد حمایت از خانواده‌های زندانیان را منسجم و دائمی کند. در اجرای این طرح که مربوط به دوره جدید مدیریت سازمان زندان‌هاست، قرار است با تشکیل بانک اطلاعاتی خانواده مددجویان، هم دسترسی آسان آنان برای اعلام نیاز مهیا شود و هم منجر به تعیین سطح نیازشان و استانداردسازی خدمات و ارائه خدمت‌دهی مستمر بدون تعیین سقف عددی از متقاضیان باشد.
جعفر رئیسیان‌زاده، مدیرکل دفتر اقدامات حمایتی سازمان زندان‌ها می‌گوید: با توجه به تعهد ما به خانواده زندانیان و نیز سیّال بودن جمعیت آنان، خدمت‌رسانی در «سامانه حمایت از خانواده زندانیان» به‌نحو مستمر انجام می‌شود. آمارها منطبق با داده‌های مددکاران، چیزی بین ۵۰ تا ۶۰ هزار خانواده زندانی نیازمند را نشان می‌دهد.
وی اعلام می‌کند؛ متأسفانه پیش از این، تنها نزدیک به ۳۰ هزار خانواده مددجوی نیازمند در سامانه‌های اطلاعاتی گزارش شده‌اند بنابراین بخش زیادی از این جمعیت از دسترس ما برای اقدامات حمایتی خارج بوده‌اند.
در این سامانه تاکنون بالغ بر ۲۳ هزار خانواده مددجویان ثبت نام و اطلاعات خودشان را بارگذاری کرده‌اند. پیش‌بینی شده در سال حدود ۵۰ هزار خانواده متقاضی این حمایت‌ها باشند همچنین با تشکیل اطلاعات و اعلام نیازسنجی آنان، کمک‌رسانی‌ها بلافاصله آغاز می‌شود.
جهادی‌های متخصص در زندان‌ها
از دیگر طرح‌های خاص زندان‌های کشور، حضور گروه‌های جهادی در زندان‌هاست که شکل هدفمندتری به خود گرفته و در همه زندان‌های تابعه امری منظم و رویه‌ای دائمی یافته است. در این ارتباط حشمت الله حیات‌الغیب، مدیرکل زندان‌های استان تهران می‌گوید: در سال ۹۹ بالغ بر ۱۴۹ گروه جهادی جهت کمک به آزادی زندانیان واجد شرایط در زندان‌ها حضور یافته‌اند. همچنین گروهی از دندانپزشکان و پزشکان عمومی جهادی رایگان مددجویان را تحت ویزیت و اقدامات درمانی قرار داده‌اند.
به گفته حیات‌الغیب؛ علاوه بر تمام اقدامات درمانی، ایجاد قرارگاه شهید لاجوردی از برنامه‌های ابلاغی جدید ریاست سازمان زندان‌ها بود که ابتدا در ندامتگاه قزلحصار احداث شد. در این قرارگاه، گروه‌های جهادی در قالب وکیل و مشاوران قضایی، فرهنگی تربیتی و تحصیلی حضور دارند و خانواده‌های ملاقات‌کننده می‌توانند از خدمات رایگان بهره‌مند شوند.
البته نه فقط در تهران بلکه تیم‌های متخصص جهادی در سایر استان‌های دیگر نیز فعال شده‌اند به عنوان نمونه استان کردستان شاهد فعالیت ۲۲ گروه جهادی بوده و در مدت اخیر بیش از ۲۳۰۰ خدمت پزشکی و غیره به زندانیان و خانواده‌های آنان انجام داده‌اند.
احسانی، مدیرکل زندان‌های ایلام نیز درباره نحوه فعالیت این گروه‌ها در این منطقه توضیح می‌دهد: طی مدت گذشته مددجویان استان ایلام ذیل همکاری ۸ گروه جهادی توانسته‌اند در بیش از ۲۸۰ پرونده مورد حمایت قضایی کانون وکلا و بسیج حقوقدانان قرار گیرند. همچنین ۲۵۸۹ نفر از مددجویان از خدمات فرهنگی گروهای جهادی بهره‌مند شده و یا اینکه ۵۴۳ نفر از مددجویان از خدمات بهداشتی گروهای جهادی دانشگاه علوم پزشکی و سپاه استان استفاده کرده‌اند.
اداره زندان‌ها به سبک متفاوت در دوران کرونا
سازمان زندان‌ها با وجود بی‌توجهی‌های وزارت بهداشت نسبت به درخواست واکسیناسیون ساکنین زندان‌ها تلاش داشت با اعطای مرخصی‌ها و پیگیری آزادی‌های مشروط شرایط بهتری را برای برقراری پروتکل‌ها مهیا کند.
درعین حال درکنار تدارک تجهیزات لازم غربالگری، سالن و اتاق‌های قرنطینه، مرخصی‌های طولانی‌مدت، شارژ دارویی، تدارک مداوم اقلام بهداشتی، تشکیل کارگروه‌ها، همکاری با مراکز درمانی، بیماریابی مستمرمددجویان و غیره، بیش از هفت میلیون و ۳۷۰ هزار ویزیت و نیز ۱۸۵ هزار تست کرونا از زندانیان گرفته شده است.
نکته جالب‌توجه فعالیت برخی از زندان‌ها در تأمین لوازم موردنیاز در دوران کرونا ازجمله ماسک و حتی ارائه آن به بازار مصرف عموم است به نحوی‌که حیدری، مدیرکل زندان‌های چهارمحال و بختیاری می‌گوید: سال گذشته طرح‌های مبتکرانه زیادی در بخش‌های فرهنگی و آموزشی زندان‌ها روی داد که در روحیه مددجویان بی‌تاثیر نبود. حتی کرونا برای ما فرصت شغلی ایجاد کرد. کارگاه‌های زندان مرکزی و اردوگاه تعداد بالایی ماسک پارچه‌ای تهیه کردند که نه‌فقط ازسوی مددجویان استقبال شد بلکه بخشی نیز به بازار عرضه می‌شود.
در این دوران میزان سرکشی‌های استانی و داخلی از زندان‌ها و نیز پیگیری مشکلات خانواده مددجویان افزایش یافت و ضمن پیگیری تحولاتی همچون ورزش‌های حرفه‌ای همانند تأسیس گودهای زورخانه‌ای در زندان‌ها و دیگر برنامه‌ریزی‌های جالب غیرمتعارف برای تحرک درمیان زندانیان، در حیطه اقدامات قضایی نیز تصیماتی گرفته شد که می‌توان به افعالی همچون شکلگیری دادرسی‌های الکترونیک و غیرحضوری و در عین حال تغییر شیوه نگهداری از برخی زندانیان واجد شرایط به شکل پابندهای الکترونیک اشاره کرد که گفته می‌شود تا پایان ۱۴۰۰ به ۲۰ هزار عدد هم خواهد رسید.
خسروی، سرپرست اداره‌کل زندان‌های سیستان‌وبلوچستان از مناطق محروم کشور می‌گوید: در سال ۹۹ شاهد راه‌اندازی ۱۳ شعبه دادرسی الکترونیک و برقراری تعداد ۲۲۴۴ مورد دادرسی الکترونیک در استان بودیم. با مرکز مراقبت الکترونیک گام موثری برای کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها برداشته شد و در طول این مدت ۹۴ نفر از زندانیان از خدمات پابند الکترونیک استفاده کردند. از مهمترین اقدامات دیگر نیز استقرار شعبات اجرای احکام کیفری و انقلاب در زندان مرکزی زاهدان است.
خیریه‌های جریان‌ساز
«نذر هشتم» و «پنجره فولاد» به همراه جذب خیران و برقراری سیاست حبس‌زدایی و کاهش دوران حبس محکومان از دیگر اقدامات صورت‌گرفته ماه‌های اخیر در زندان‌هاست تا در کنار کمک به مددجویان، خانواده آنان را نیز از نظر مالی تحت پوشش بگذارد.
در طرح «پنجره فولاد» شاهد مشارکت هشت هزار تومانی ماهیانه داوطلبان هستیم که تاکنون مورد اقبال قرار گرفته و حتی در یک سال گذشته میزان کمک‌های مردمی برای آزادی زندانیان علی‌رغم مشکلات اقتصادی در کشور، ۲.۵ برابر شده است.
گرجی، مدیرکل زندان‌های خراسان شمالی در این راستا به خبرنگار ما اعلام می‌کند؛ از زمان اجرای طرح «نذر هشتم» موجبات آزادی بسیاری از زندانیان نادم فراهم شده به نحوی‌که در پروسه چهار ماهه و برای اولین بار توانستیم آزادی ۹۰ زندانی را با مساعدت خیرین استان فراهم کنیم.
همچنین حسینی، مدیرکل زندان‌های استان کرمان در گفتگو با خبرنگار ما اشاره می‌کند؛ یکی از اقدامات و ابتکارات ریاست محترم سازمان را اجرای پویش «نذر هشتم» می‌دانم که در سه ماهه اخیر و در سطح استان، به ۵۴۹ خانواده زندانیان مساعدت‌های متعدد همانند تهیه جهیزیه، دریافت تبلت دانش‌آموزی، کمک هزینه درمان، مستمری ماهیانه، بهسازی منزل، سبد کالا و غیره پرداخت شده است. در زمینه آزادسازی زندانیان نیز ۷۹ نفر از طریق خیرین، هیئات مذهبی، ستاد دیه، واحد مددکاری زندان‌های استان و با جلب رضایت شاکی و اولیاء دم آزاد شده‌اند.
بنابراین در دوره جدید مدیریت سازمان زندان‌ها، هدفگذاری صرفا بر ادامه نگهداری زندانیان در زندان‌ها نیست بلکه جذب کمک‌های مالی به طرق مختلف در مسیر بازپروری مددجویان، هدایت آنان به سوی جامعه بیرون از زندان و البته کاهش آسیب‌های حول خانواده زندانیان و مراقبت از آنان در نبود سرپرست خانوارهاست.
گامی بلند در اشتغال‌زایی زندانیان
سازمان زندان‌ها در رویکردی اصلاحی و تربیتی بخصوص در دوره جدید، یکی از اولویت‌های جدی‌اش را بر «توانمندسازی شغلی زندانیان فاقد مهارت» گمارده تا زمینه‌ساز حرفه‌آموزی ۸۰ درصدی محکومان واجدالشرایط تا پایان سال جاری باشد البته نیمی از استان‌ها باید این عدد را تا پایان شهریور محقق کنند. جدیت بر سر حرفه‌آموزی و اشتغال زندانیان از این بابت است که می‌تواند مانع از ناهنجاری‌های بعدی و حمایتی مجدد از خانواده زندانیان قرار گیرد.
احمد راهروخواجه، مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی اشتغال و حرفه‌آموزی سازمان زندان‌ها می‌گوید: هدفگذاری سازمان زندان‌ها در سال ۱۴۰۰ این است که برای ۶۰ درصد محکومان با میانگین ۱۵۰ ساعت آموزش برای هر مددجو، حرفه‌آموزی داشته باشیم که جمعیتی بالغ بر ۱۰۰ هزار زندانی را دربرمی‌گیرد.
وی بر تحقق ۵۴ درصدی اشتغال در سال گذشته نیز خبر می‌دهد و می‌افزاید: در دو ماه قبل استان‌ها توقعات ما را در امر حرفه‌آموزی برآورده کرده‌اند و حتی با وجود تعطیلات نوروز ۶هزار و ۵۵۶ نفر تحت آموزش مشاغل قرار گرفتند.
گفتنی است؛ اشتغال مددجویان متناسب با بازار کار جامعه است به‌طوری‌که دوره‌های آموزشی، هرساله نیازسنجی شده و در آن آمایش سرزمینی ملاک قرار می‌گیرد تا مبتنی بر شرایط زیست بوم استان‌ها، نیازهای شغلی احصا و سپس انجام دوره‌های آموزش فنی و حرفه‌ای ابلاغ شود.
رفع برنامه معلق و ازکارافتاده ۱۰ ساله
از مهمترین اقدامات به تکلیف‌رسیده، فعلیت «قانون تسری» بر پرسنل این دستگاه قضایی است که بعد از ۱۰ سال از ابلاغ بالاخره به سرانجام رسید تا نیمه‌جانی به نیروهای سازمان داده شود.
این قانون از طرح‌های مغفول‌مانده‌ای بود که پس از حدود ۱۰ سال از ابلاغ قانونی اما به دلیل همراهی دولت‌های مختلف و عدم اختصاص بودجه لازم، به مرحله اجرا نرسید با این‌حال پس از یک دهه به اجرا درآمد؛ اقدامی که قطعا می‌تواند رضایتمندی پرسنل این سازمان را در پی داشته و تغییر نگرشی در وضعیت فعالیت و حتی امنیت پایدار مراکز تابعه ایجاد کند.
اجرای این قانون از این حیث اهمیت دارد که کارکنان زندان‌ها سال‌هاست به دلیل شرایط خاص مکانی، وضعیتی سخت و پراسترس را در این مراکز متحمل می‌شوند و خانواده آنان نیز بالتبع به دور از فشارهای جسمی و روحی آنان نیستند. بنابراین تزریق چنین حمایت‌های مالی ولو به شکل اندک، شاید بتواند مرهمی بر سختی کار آنان باشد.
طرح پایش و غربالگری زندانیان
در سال گذشته طرح «پایش و غربالگری زندانیان» در راستای اجرای سیاست‌های کلی قضایی مبنی بر اتخاذ تدابیر لازم، در استفاده از مجازات وضع‌شده با رویکرد حبس‌زدایی، در دستور انجام گرفت تا زمینه استفاده مددجویان از تسهیلات قضایی خصوصا آزادی افراد واجدالشرایط سهل‌تر و سریع‌تر شود.
هدف از اجرای این ایده، کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها است تا با نزول جمعیت این دسته و نهایتا اعمال مجازات‌های جایگزین حبس، شاهد تحولی در سیستم قضائی و زندانبانی باشیم. گفتنی است طی یک سال اخیر ۱۸ هزار زندانی مورد عفو قرار گرفته‌اند.
جمیاری، مدیرکل زندان‌های البرز می‌گوید: «پایش و غربالگری زندانیان» از طرح‌های ساختاری و تحولی مناسب رخ‌داده در زندان‌هاست که در سطح استان ما نیز با حضور قضات، ۲۳۳۷ مورد تقاضای زندانیان بررسی و ۵۳۵ نفر با استفاده از این طرح آزاد و با تخفیف مجازات ۱۲۹ نفر موافقت شد. این اقدامات را منحصر به فرد و ماندگار می‌دانم که بواسطه روحیه جهادی مدیران سازمان شکل گرفته و منجر به آزادی بسیاری از زندانیان خواهد شد.
از طرفی چنین طرحی در همه استان‌ها درحال اجرا بوده و نتایج جالبی را نیز رقم زده است. محمدی‌اصل، مدیرکل زندان‌های گیلان می‌گوید: در طرح پایش زندانیان پرونده‌های ۲۲۵۶ نفر از زندانیان مورد پایش قرار گرفت که منجر به آزادی ۴۲۴ نفر از آنان شد و تعداد ۲۳۱۶ نفر به مرخصی پایان حبس یعنی منجر به آزادی اعزام شدند همچنین به ۶۵۰۰ نفر از زندانیان بیش از ۳۰ هزار مرتبه مرخصی اعطا و یا مرخصی آنان تمدید شد.
غربالگری سلامت
زندان‌ها از اماکن حساسی هستند که به دلیل جمعیت متراکم خود ناخواسته می‌توانند محل همه‌گیری و شیوع بیشتر بیماری‌ها باشند که حساسیت این موضوع خاصه در دوران کرونا باعث شده تا سازمان زندان‌ها نیز به شکل جدی‌تری امر سلامت را مدنظر قرار داده و طرح «غربالگری سلامت» را با محوریت پالایش سلامت، بهداشت و درمان زندانیان درحال انجام بگذارد.
در این راستا حاج‌محمدی، رئیس سازمان زندان‌ها اخیرا با تاکید مجدد بر اجرای دقیق غربالگری سلامت در زندان‌ها گفته است؛ ما نسبت به سلامت جسمی زندانیان تاکید فراوان داریم و آن را جزو تکالیف قانونی و انسانی و در اولویت کاری خودمان می‌دانیم. این طرح به‌طور مستمر طبق دستورالعمل‌های بهداشتی و درمانی پایش خواهد شد.
سازمان زندان‌ها برای اجرای «غربالگری سلامت» دستورالعملی را تدارک دیده تا اجرا، نظارت و پالایش آن به شکل سراسری توسط ادارات کل زندان‌های استانی پیگیری شود.
تحولات مدیریتی ادامه دارد
تمایل مدیریت سازمان زندان‌ها به سمت برنامه‌های حمایتی از خانواده‌های مددجویان، زمینه‌سازی برای اشتغال زندانیان، طرح‌های تازه و ایجابی فرهنگی و مذهبی، اقدامات جهادی و غیره در سایر زندان‌ها، درحال حرکت است.
بازرسی‌های متعدد و مکرر از استان‌ها و زندان‌ها ادامه دارد و به شکل فزونی‌تری درصدد انجام است بلکه این اقدامات منتج به خروجی اصلاح، تربیت و بازپروری زندانیان و تغییر در شیوه مدیریتی زندان‌ها شود.
با این‌حال نباید فراموش کرد که زندان‌ها خود نیز یکی از اماکن جرم‌خیز محسوب می‌شوند که نه فقط محل نگهداری زندانیان بلکه بر اصلاح و تربیت و در نهایت بازپروری این جامعه انسانی هم تمرکز دارد.
تعدد برنامه‌ها و اهداف لازم برای رسیدن به مقصد نهایی که «آموزشگاه نیکی‌ها» باشد، نیازمند آینده‌نگری و سعه‌صدر در مدیریت است که سازمان زندان‌ها نیز به تنهایی از انجام آن برنخواهد آمد و لازمه احقاق چنین اهدافی، پشتیبانی و حمایت‌ها در قالب تصمیمات کلان و همراهی دستگاه‌های دیگر نیز هست.