سخنش تمام شد، با همه رزمندگان خداحافظی و دیده بوسی و به همه سنگرها سرکشی کرد و در خط مقدم در نزدیک‌ترین نقطه به دشمن، پشت خاکریزی ایستاد و به رزمندگان تأکید کرد که از این نقطه که او هست، دیگر کسی جلوتر نرود، چون دشمن به خوبی با چشم غیرمسلح دیده می شد و مطمئناً دشمن هم آنها را دیده بود. آتش خمپاره که از اولین ساعات بامداد شروع شده بود و علاوه بر رستمی، قربانی های دیگری نیز گرفته بود، باریدن گرفت و مصطفی چمران دستور داد، رزمندگان به سرعت از کنارش متفرق شوند و از هم فاصله بگیرند. یارانش از او فاصله گرفتند و هر یک در گودالی مات و مبهوت در انتظار حادثه‌ای جانکاه بودند که خمپاره‌ها در اطراف او به زمین خورد و با اصابت یکی از خمپاره ها، یکی از نمونه های کامل انسانی از دیار ما رخت بربست و در ۳۱ خرداد ۱۳۶۰ خورشیدی به ملکوت اعلی پیوست.
تحصیلات و زندگی سیاسی و اجتماعی قبل از انقلاب
چمران دانشجوی دانشکده فنی دانشگاه تهران بود که برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و در رشته الکترونیک و فیزیک پلاسما فارغ از تحصیل شد. وقتی به آمریکا رفت، یک انجمن دانشجویان ایران بود که توسط سفارت ایران و ساواک هدایت می شد اما با حضور و انتخاب شدنش به عنوان رییس این انجمن، آن را از دست سفارت ایران و اردشیر زاهدی درآورد. او این انجمن دانشجویی را تبدیل به انجمن اسلامی دانشجویان کرد و بعدها انجمن دانشجویان مسلمانان جهان را هم تشکیل داد. در آن سال ها هفته ای یک سخنرانی مذهبی و دعوت به اسلام انجام می داد.
او در حوزه های اجتماعی و سیاسی فعال بود به گونه ای که از نخستین اعضاء انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران بود. در مبارزات سیاسی دوران دکتر مصدق از مجلس چهاردهم تا ملی شدن صنعت نفت شرکت داشت و از عناصر پرتلاش در پاسداری از نهضت ملی ایران در کشمکش های مرگ و حیات این دوره بود. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ خورشیدی به نهضت مقاومت ملی ایران پیوست و در امریکا با همکاری برخی از دوستانش، برای نخستین بار انجمن اسلامی دانشجویان امریکا را پایه ریزی کرد و از مؤسسین انجمن دانشجویان ایرانی در کالیفرنیا و از فعالان انجمن دانشجویان ایرانی در امریکا بود. دوره های چریکی و جنگ های پارتیزانی را در مصر دید و در دوره جمال عبدالناصر یکی از افراد فعال در آنجا بود.
چمران در لبنان پایگاه چریکی ایجاد کرد و از قلب بیروت سوخته تا قله های بلند کوه های جبل عامل و در مرزهای فلسطین اشغال شده از خود قهرمانی ها به یادگار گذاشت. او درباره وضعیت شیعیان لبنان در آن سال‌ها می‌گوید: «به غیر از اینکه شیعیان اوضاع اقتصادی خوبی نداشتند، فرهنگ شیعه هم در حال نابودی بود تا حتی که آنان وحشت می‌کردند که بگویند شیعه هستند و تقیه می‌کردند و می‌ترسیدند».
آغاز مسوولیت‌های سیاسی
مصطفی چمران با پیروزی انقلاب، بعد از ۲۳ سال به ایران بازمی گردد و به عنوان معاونت نخست وزیر انتخاب می شود و در حوادث کردستان نقش مهمی ایفا می کند. به گونه ای که رفتار و منش خاصی نیز از خود نشان می دهد. چنانکه حسین شاه‌حسینی از همرزمانش در آنجا می گوید که «جیره‌ای که از تهران برای ما می‌آمد، نصف می‌کردیم و به زن و بچه‌های همین کومله‌ها می‌دادیم و همین رفتارهای چمران باعث شد که همه کردهای بومی منطقه به کمک نیروهای پاسدار بیایند و نقشه ضدانقلاب آشکار شود.»
بعد از این اتفاق ها، چمران در نخستین دوره مجلس به عنوان نماینده مردم تهران انتخاب شد؛ فردی که به خوبی به این وظیفه مهم خود آگاهی داشت، آنگونه که در یکی از نیایش های خود بعد از انتخاب نمایندگی مردم می گوید: «خدایا، مردم آنقدر به من محبت کرده اند و آنچنان مرا از باران لطف و محبت خود سرشار کرده اند که به راستی خجلم و آنقدر خود را کوچک می بینم که نمی توانم از عهده آن به درآیم. خدایا، تو به من فرصت ده، توانایی ده تا بتوانم از عهده برآیم و شایسته این همه مهر و محبت باشم».
چریک مبارز در میدان نبرد
این انسان وظیفه شناس از طرف امام خمینی(ره) به وزارت دفاع منصوب شد. چمران با آغاز جنگ تحمیلی ستاد جنگ های نامنظم را در اهواز تشکیل داد. یکی از کارهای مهم و اساسی او از همان روزهای اول، ایجاد هماهنگی میان ارتش، سپاه و نیروهای داوطلب مردمی بود که در منطقه حضور داشتند.
او انسانی بی قرار و بی تاب بود که روحی بزرگ داشت. چنانکه وقتی در جبهه های جنگ زخمی شد، بیش از یک شب در بیمارستان نماند و بعد از آن به مقر ستاد جنگ های نامنظم و دوباره با پای زخمی و دردمند به ارشاد یاران وفادار خود پرداخت اما دریغ و صد افسوس که وقتی بار دیگر زخمی شد، چهره ملکوتی و متبسم و در عین‌حال متین و محکم آغشته به خاک و خونش با آنکه سخن‌ها داشت اما دیگر سخن نگفت و با کفنی خونین به دیدار پروردگار خود شتافت.
شهید چمران در خدمت به جامعه، تنها به رضای الهی توجه داشت و با پارسایی و زهد به فعالیت‌های خیرخواهانه می‌پرداخت. در خاطرات مختلف نقل شده است که چمران همیشه با محرومان، همدردی داشت و همواره با امر به معروف و نهی از منکر می کوشید از حقوق افراد بی‌بضاعت دفاع نمایند و حامی مستضعفان و محرومان جامعه باشد. حاج حسین خلیل معاون سیاسی دبیر کل حزب الله لبنان در خصوص روحیه خدمت در شهید چمران گفته است که «او با پشتکار و به نحوی خستگی ناپذیر، به این راه و خط خدمت می‌کرد. دارای شخصیت علمی و با ایمان و بسیار به فقیران و تهی دستان نزدیک بود و نسبت به کوچک و بزرگ اهتمام داشت». این شهید والامقام شخصیتی بود که در طول حیات خود همواره با ظلم و استبداد خارجی و داخلی مبارزه کرد و این امر تنها به ایران منحصر نبود بلکه در لبنان و مصر هم چنین روحیه‌ای داشت.