نام گیلان که به گوش می رسد؛ باران های نقره ای، رودخانه های خروشان کوچک و بزرگ، چشمه سارها، آبشارها، کوه های پوشیده از جنگل و فرش سبز مخملین و آبی آرامش بخش دریای بیکران در ذهن نقش می بندد که همه اینها، باید نمایان گر وفور مایه حیات در این استان باشد.
گیلان با متوسط بارش سالیانه افزون بر یکهزار میلیمتر پرباران ترین استان کشور محسوب می شود؛ اما بیشتر این بارش ها زمانی اتفاق می افتد که صرفه آنچنانی برای کشاورزان به ویژه برای کشت برنچ و شالیکاران ندارد و حتی ممکن است همچون سال گذشته بارندگی ها زمانی اتفاق بیفتد که شالی ها آفتاب را برای به ثمر نشستن طلب می کنند و تداوم آن موجب افت کیفیت و کاهش به بار نشستن خوشه های برنج نیز شود.
سالیانه چندین میلیارد متر مکعب از بارش ها به دریا می ریزد و به عبارت ساده تر هدر می رود که می تواند اندوخته ارزشمندی برای این فصول باشد؛ اگرچه آب ۱۷۲ هزار هکتار از ۲۳۸ هزار هکتار شالیزارهای استان از طریق سد سفید رود تامین می شود و طرح های سد سازی نیز برای برای ذخیره این بارش ها جهت تامین بخش دیگری از آب شرب و کشاورزی استان در دستور کار دولت قرار گرفته که افتتاح سد بهجت در سال های اولیه استقرار دولت تدبیر و امید و چهار سد لاستیکی و هم اینک گام های نهایی برای بهره برداری از سدهای پلرود و شفارود از جمله این اقدامات است.
استان گیلان از ابتدای سال زراعی گذشته تا پایان اردیبهشت ۱۴۰۰ با کمبود بارش مواجه بوده است
دانش آموخته دکترای هواشناسی و کارشناس مطالعات مرکز تحقیقات اداره کل هواشناسی گیلان با بیان اینکه استان گیلان از ابتدای سال زراعی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ ( مهرماه ۹۹) تا پایان اردیبهشت ۱۴۰۰ ، با کمبود بارش مواجه بوده است، گفت: بارش برای نواحی جلگه ای نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۰ درصد و نسبت به شرایط میانگین بلند مدت ۲۱ درصد بوده است و جلگه غربی و شرقی گیلان سهم بیشتر و بارزتری از این کاهش بارش را داشتند.
سمانه نگاه افزود: بررسی بارش های ۶ ماهه پاییز و زمستان سال ۹۹ بیانگر آنست که حتی در فصول پر بارش استان که انتظار می رفت حدود ۷۰ درصد از کل بارش سال زراعی در آن بازه اتفاق بیفتد متاسفانه در اکثر ماهها گیلان با شرایط خشکی مواجهه بوده و حتی میانگین دمای استان نیز از شرایط میانگین بلند مدت بالاتر بوده است.
وی تصریح کرد: بارش های ماههای فروردین و اردیبهشت در نواحی جلگه ای گیلان برای فرآیندهای آماده سازی شالیزارها برای کاشت برنج بویژه در سال هایی که زمستان کم بارش دارند بسیار حاِئز اهمیت است متاسفانه فروردین و اردیبهشت امسال شرایط بارش استان بسیار نامساعد بود و نسبت به سال گذشته این کاهش به طور متوسط در نواحی جلگه ای تا ۷۰ درصد و نسبت به شرایط متوسط بلند مدت بیش از ۵۰ درصد بود.
نگاه اظهار داشت: فروردین ۱۴۰۰ سهم بیشتری از این کاهش چشمگیر بارش را داشت و یکی از خشک ترین ماههای فروردین طی ۳۰ سال اخیر بوده است در اکثر ایستگاههای گیلان بارش فروردین ماه امسال کمتر از ۱۰ میلیمتر به ثبت رسیده است که نسبت به دو سال گذشته و شرایط متوسط بلند مدت در برخی مناطق تا ۹۰ درصد کاهش یافت.
به گفته این کارشناس هواشناسی؛ این امر بی شک روی ذخایر آب های زیر زمینی، ذخایر آب بندان ها و دبی رودخانه های پایین دست تاثیرات منفی داشته است و به نظر می رسد کاهش فراوانی موج های بارشی و افزایش وقوع باد گرم مهمترین عوامل خشکی در ماههای سرد امسال بود که علاوه برکاهش بارش و افزایش دما موجب کاهش ابرناکی افزایش ساعات آفتابی شد.
دکترای آب و هواشناسی و کارشناس مطالعات و تحقیقات اداره کل هواشناسی گیلان نیز گفت: نکته حائز اهمیت آنست که یکی از اثرات مهم گرمایش جهانی و تغییر آب و هوا، تغییر الگو و رژیم بارش در استان گیلان طی سال های اخیر است که موجب شده طی بویژه ماههای پاییز و زمستان بارش ها از شرایط مداوم و ملایم به بارش های کوتاه مدت و سیل آسا تبدیل شود.
نیما مجتهدی اضافه کرد: این مهم با توجه به شیب زیاد بین مناطق کوهستانی و جلگه ای گیلان و پایین بودن زمان تمرکز رودخانه ها نه تنها این بارش ها قابل ذخیره سازی نیست بلکه حتی سبب خسارت های شدید به زیر ساخت ها بستر رودخانه ها و رانش و لغزش زمین می شود .
وی ادامه داد: علاوه بر این یکی دیگر از مهمترین اثرات منفی گرمایش جهانی در گیلان تبدیل بارش ها در فصل زمستان از فاز جامد (برف) به باران است و این موضوع در کوهستان ها بسیار اهمیت دارد زیرا کوهستان ها برج های ذخیره آب شیرین هستند که با ذخیره برف و ذوب تدریجی آن موجب تامین آب پایین دست در فصول گرم سال می شوند و با کاهش ذخیره برف در کوهستان دبی آب رودخانه و چشمه ها در بهار خیلی زود کاهش یافته و دچار نقصان می شود.
وی تصریح کرد: پوشش برف طی زمستان امسال چه در نواحی کوهستانی گیلان و چه در حوضه آبریز سفید رود حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد نسبت به دو سال گذشته کاهش یافت که طبیعتا روی میزان آورد آب به سد سفید رود بویژه طی ماههای فروردین و اردیبهشت تاثیر منفی داشته است (سد سفید رود برای حدود ۷۰ درصد از شالیزارهای گیلان آب مورد نیاز برای مصارف کشاورزی را تامین می کند.)
مجتهدی گفت: آمارها گواه آنست که آورد سد سفید رود (دبی ورودی) طی بهار امسال در مقایسه با سال گذشته بیش از ۹۰ درصد کاهش یافت و این موضوع نشان می دهد علیرغم آنکه در پایان زمستان حجم ذخیره آب مخزن سد در مقایسه با سال قبل تغییری نداشته اما فقدان پوشش برف طی بهار امسال و همچنین کمبود شدید بارش اوایل بهار در مناطق کوهستانی حوضه به شدت ورودی آب سد را دستخوش کاهش کرد.
اولین رخ نمایی خشکسالی در شالیزارها
امسال خشکسالی از اواخر فروردین ماه در گیلان با شالیزارهای خشک جلوه گر شد، خزانه های برنج برای نشاء آماده اما شالیزارهای خشک اجازه نشاء را به کشاورزان نمی داد و به همین منظور شرکت آب منطقه ای گیلان که مسئولیت تامین آب گیلان را برعهده دارد وارد عمل شد و زودتر از هر سال برای جلوگیری از آسیب بیشتر به کشاورزان و حرکت انان براساس تقویم زراعی آب را رهاسازی کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گیلان در همین ارتباط گفت: نوبت بندی و آب گذاری در مجاری آب کشاورزی فومنات و کانال راست سنگر (مناطق شرقی گیلان) از پنجم اردیبهشت ماه و آبگذاری در کانال چپ سنگر (مناطق مرکز گیلان ) از نهم اردیبهشت ماه اغاز شد و از آن زمان، بعد از ۲۰ روز، در این کانال ها آبگذاری به صورت هشت روز وصل و چهار روز قطع انجام شده است.
وحید خرمی با بیان اینکه تا کنون مشکل حادی از وضعیت شالیزارها گزارش نشده است، افزود: برنامه ریزی برای تامین منابع آبی شالیزارها براساس تقویم زراعی استان انجام شده است.
وی تصریح کرد: درحال حاضر ورودی سد سفید رود بیش از ۹۰ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش یافته است و به همین دلیل نوبت بندی ها براساس آب و شرایط هوایی و پایش اراضی ادامه خواهد یافت و هرگونه تغییری در برنامه آب اطلاع رسانی می شود.
وی یادآور شد: لایروبی حدود ۵۰۰ کیلومتر از انهار و رودخانه‌ها به منظور افزایش بازده شبکه های آبیاری و انهار به دلیل رشد گیاهان و شیب کم موجود در این مناطق، بازسازی و آب گذاری ۳۷۰ سردهنه خاکی موجود در استان و سرویس و راه اندازی ایستگاه های پمپاژ و چاه های عمیق از اقدامات این شرکت برای مصرف بهینه منابع آبی در استان بوده است.
وی همچنین به کشاورزان گیلانی توصیه کرد که بر اساس تقویم زراعی کشاورزی شان را انجام دهند.
سد سفیدرود بزرگترین سد مخزنی گیلان در حال حاضر آب کشاورزی مورد نیاز ۱۷۲ هزار هکتار از مجموع ۲۳۸ هزار هکتار شالیزارهای استان را تامین می‌کند.
این سد بر روی رودخانه سفیدرود و در پایین دست محل تلاقی دو رودخانه قزل اوزن و شاهرود در ۷۵ کیلومتری جنوب شهر رشت و در مجاورت شهر منجیل احداث شده است.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی گیلان نیز گفت: شالیزارهای این استان از آب کافی برخوردار بوده و هم اکنون مشکل خاصی در این ارتباط وجود ندارد.
الماسی افزود: امسال حدود ۷۰ درصد از ۲۳۸ هزار هکتار از شالیزارهای استان به صورت مکانیزه و بقیه به روش سنتی «دستی» نشاء شده است.
گیلان بزرگترین تولید کننده ارقام بومی و با کیفیت برنج در کشور به شمار می آید که با ۲۳۸ هزار هکتار اراضی شالیزاری، رتبه اول کشور را از لحاظ سطح زیرکشت و رتبه دوم تولید برنج را به خود اختصاص داده است.
بیش از ۳۱۷ هزار بهره بردار بخش شالیکاری گیلان همه ساله برای کاشت برنج اقدام می کنند، به طور معمول ابتدا در فصل زمستان دو نوبت زمین های شالیزاری را همزمان با بارش های زمستانه شخم می زنند تا هم زمینه نفوذ آب به خاک را فراهم آورند و هم نسل آفات باقیمانده در پوشش گیاهی نابود شود، شخم زمستانه در کاهش میزان نیاز شالیزارها به آب در فصل کاشت و داشت نقش مهمی دارد.
پس از آن در نیمه اول فروردین ماه، خزانه گیری نشاء برنج آغاز می شود و از نیمه دوم فروردین تا پایان نیمه اول اردیبهشت ماه، نشاء برنج دستی یا مکانیزه به زمینی که از قبل با تیلر آماده و سپس آب تخت شده، منتقل می شود.
از نیمه دوم اردیبهشت ماه تا اواسط نیمه اول تیرماه نیز فصل داشت برنج است که در این مدت، وجین و مراقبت های گیاهی انجام می شود، از اواخر نیمه دوم تیر تا پایان شهریور ماه نیز به تناسب جدول زمان کاشت، فصل برداشت برنج در استان گیلان است که این عملیات بسته به شرایط آب و هوایی از لحاظ زمانی گاهی زودتر یا دیرتر انجام می گیرد.
پیش بینی مواجه شدن ۳۱۳ روستای گیلان با تنش آبی/مصرف بهینه آب راهکار مقابله با تنش آبی
علاوه بر شالیزارها، خشکسالی بر تامین آب شرب در استان بویژه روستاها نیز تاثیر گذار است به طوری که مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب گیلان پیش بینی کرد که در تابستان امسال ۳۱۳ روستا با تنش آبی روبرو باشند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان گیلان تاکید کرد: مردم با مصرف بهینه آب شرب، تابستان امسال را به دور از تنش آبی پشت سر بگذارند.
سید محسن حسینی با بیان اینکه یک درصد افزایش دما موجب افزایش ۳ درصدی مصرف آب می شود، افزود: کاهش بارش باران و برف نسبت به سال های گذشته و شروع فصل گرم سال و افزایش دما، احتمال بروز تنش آبی را تشدید کرده است.
وی با اشاره به اینکه کاهش نزولات جوی موجب کاهش آبدهی سفره های زیرزمینی شده است، تصریح کرد: در روستاهایی که منبع تامین آب آن ها چشمه است، با مشکلات بیشتری مواجه هستیم.
حسینی با تاکید بر اینکه کاهش بارش برف تاثیر مستقیمی بر کاهش آبدهی چشمه ها دارد، گفت: در حال حاضر ۵۸۰ دهنه چشمه به منظور تامین آب شرب روستاهای گیلان در مدار بهره برداری است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب گیلان راه برون رفت از تنش آبی را همکاری مردم و رعایت الگوی مصرف آب دانست و اظهار داشت: مدیریت مصرف به معنای مصرف نکردن آب نیست بلکه ما از مردم تقاضا داریم تا از مصارف غیرضروری پرهیز و از این نعمت مهم، بهینه استفاده کنند.
وی با تاکید بر اینکه شرکت آب و فاضلاب گیلان هیچ برنامه و جدول زمان بندی برای قطعی آب شرب ندارد، تصریح کرد: ۵۰ درصد از تاسیسات آبرسانی شهرها و ۲۵ درصد از تاسیسات آبرسانی روستاهای استان به دستگاه دیزل ژنراتور مجهز هستند تا در زمان قطعی برق، اختلالی در فعالیت چاه ها و تامین آب مردم ایجاد نشود.
تخصیص اعتبار ۴۰ میلیارد تومانی برای مقابله با تنش آبی گیلان
مدیرکل مدیریت بحران گیلان نیز از تخصیص اعتبار ۴۰ میلیارد تومانی سازمان مدیریت بحران برای مقابله با تنش آبی احتمالی در استان خبر داد و گفت: تنش آبی بیشتر مناطقی را تهدید می کند که کشاورزی آن به صورت سنتی آبخور است.
امیر مرادی یکی از وظایف سازمان مدیریت بحران را رصد مشکلات موجود در دستگاه ها دانست و اظهار کرد: نیازمند کسب اطلاعات دستگاه ها در سه حوزه پیش بینی بحران، مقابله با بحران و بازسازی خسارات ناشی از بحران هستیم.
وی با اشاره به اطلاعات احصا شده از آب منطقه ای، جهاد کشاورزی و هواشناسی، از وضعیت نامناسب منابع آبی استان و کمبود بارش ها خبر داد و بیان کرد: متاسفانه پدیده تغییر اقلیم در حال رخ دادن است و با افزایش دما حتی در فصول سرد سال مواجه هستیم.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری گیلان گفت: متاسفانه افزایش دما در بهمن ماه و وزش بادهای گرم موجب آب شدن سریع برف های ذخیره در ارتفاعات شد.
مرادی، با اشاره به عدم راه اندازی سدهای داخل استان برای ذخیره و جمع آوری آب های جاری در پایین دست، خاطرنشان کرد: در زمستان سال گذشته ظرفیت سد سفیدرود تکمیل شد، اما بخشی از اراضی کشاورزی استان آبخور سد سفیدرود نیستند.
وی با اشاره به احتمال کاهش بارش ها و ایجاد تنش آبی در تیر و مرداد سال جاری تصریح کرد: این تنش آبی بیشتر مناطقی را تهدید می کند که کشاورزی آن به صورت سنتی آبخور است.
چهره خشن خشکسالی دوباره امسال در حال نمایان شدن است و آب این ماده حیاتی که به پیش بینی کارشناسان جنگ آینده در دنیا بر سرآن خواهد بود دگر بار اهمیتش را جلوه گر می سازد بنابراین یادمان باشد که باید قدر آن را دانست و از هدر رفت آن چه برای کشاورزی و چه آب شرب جلوگیری کرد.