اقلیم خشک و نیمه‌خشک و کاهش بارندگی‌ها، کشور را با چالش خشکسالی مواجه کرده و در یکی دو دهه اخیر زنگ بحران بی‌آبی به صدا درآمده است.
در این میان سرزمین خراسان رضوی با اقلیم خشک و کویری، وضعیت بحرانی‌تری دارد و هم اینک از ۳۷ دشت استان، وضعیت ۳۴ دشت بحرانی است و سطح آب زیرزمینی آن افت کرده است و طبق اعلام مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی آب جمع شده پشت سدهای این استان امسال تا خرداد ماه نسبت به سال گذشته ۵۰ درصد کاهش داشته است.
محمد علایی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: در خرداد ماه میزان آب ذخیره شده در پشت سدهای استان ۶۸۱ میلیون مترمکعب بود که این رقم در مدت مشابه سال گذشته هزار و ۱۹۸ میلیون متر مکعب بوده است.
وی اضافه کرد: در سالی که میزان بارندگی خراسان رضوی ۶۵ درصد کاهش را نسبت به سال گذشته نشان می دهد، گرمای زودرس هوا نیز مزید بر علت و موجب افت سطح آب در آبخوان های استان به دلیل برداشت از سفره های زیرزمینی توسط چاه های کشاورزی و شرب شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با بیان این که قراین نشان‌دهنده کاهش ۶۹ درصدی بارندگی و شرایط خشکسالی شدید است که در ۵۰ سال گذشته بی سابقه بوده است گفت: استان خراسان رضوی به جهت شرایط اقلیمی جزء مناطق خشک و نیمه خشک کشور محسوب می شود و بیشترین اتکای آن در تامین آب به منابع آب های زیرزمینی است.
علایی افزود: وجود ۱۶ هزار و ۵۴۴ حلقه چاه مجاز با برداشت سه هزار و ۹۰۹ میلیون مترمکعب آب و همچنین پنج هزار و ۱۴۳ حلقه چاه غیرمجاز شناسایی شده با برداشت ۱۳۱ میلیون مترمکعب در سال، دلیلی بر کاهش بیش از حد ذخایر آب های زیرزمینی است.
مدیریت منابع آب و سازگاری با کم‌آبی
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی از اجرای طرح سازگاری با کم آبی با مشارکت تمامی ذینفعان در مدیریت منابع آب شامل دستگاه های اجرایی، قضایی، دانشگاهیان و رسانه ها به ویژه تشکل های قانونی کشاورزی و مردمی در این استان خبر داد.
علایی افزود: در قالب طرح سازگاری با کم آبی با مشارکت نهادهای مزبور، پارسال ۴۶۰ میلیون متر مکعب آب از سفره های آب زیرزمینی استان کمتر برداشت شد همچنین انسداد هزار و ۸۵۲ حلقه چاه غیرمجاز از ابتدای سال ۹۹ در استان، تجهیز تمامی چاه ها به شمارشگر هوشمند و رصد برخط میزان برداشت از چاه ها توسط شبکه مانیتورینگ چاه ها نیز از دیگر اقدامات صورت‌گرفته برای جلوگیری از اضافه برداشت ها در سطح استان خراسان رضوی است.
کاهش ۱۰ درصدی مصارف غیرضروری آب
طبق آمار اعلام شده از سوی آب و فاضلاب خراسان رضوی، تابستان امسال هزار روستای بالای ۲۰ خانواری استان و ۳۰ شهر این استان در مرز تنش آبی قرار دارند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا با اشاره به وضعیت تنش آبی در شهرها و روستاهای استان در تابستان جاری گفت: سرانه ماهانه مصرف آب در شهرهای این استان حدود ۱۳ مترمکعب برای هر مشترک است و کاهش ۱۰ درصدی مصارف غیرضروری برای عبور از تابستان تعیین شده است و تعامل هرچه بیشتر با رسانه ها برای ترویج فرهنگ مدیریت صحیح مصرف آب ضروری است.
سید ابراهیم علوی افزود: شناسایی انشعابات غیرمجاز نیز نقش مهمی در کاهش مصرف دارد، در استان شهرهای نیشابور، طرقبه و شاندیز، گلبهار، چناران و خلیل آباد به عنوان کانون های ساخت و ساز باغ ویلا، بیشترین آمار انشعابات غیرمجاز استان را دارند.
وی اضافه کرد: سال گذشته پنج هزار انشعاب غیرمجاز آب در مناطق شهری و روستایی خراسان رضوی شناسایی شد.
او تاکید کرد: مشترکان می‌توانند با مدیریت مصرف و دست‌اندرکاران و مدیران حوزه آب می توانند با مدیریت توزیع و تولید و جلوگیری از هدرفت آب تا حدود زیادی در عبور از چالش کم آبی و بی‌آبی موثر باشند.
طرح مدیریت تنش آبی در مشهد
شرکت آب و فاضلاب مشهد نیز برای گذر از تنش آبی و مدیریت مصرف و توزیع در تابستان جاری طرح مدیریت تنش آبی در این شهرستان را تهیه و در دستور قرار داده‌است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد در خصوص این طرح می‌گوید: با توجه به وضعیت بی سابقه کاهش بارندگی در سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ و اثرات زیانبار آن بر کاهش ذخایر آبها با هدف گذر از تابستان پیش رو اجرای طرح جامع و موثر مدیریت تنش آبی شهرستان در دستور کار قرار گرفته است.
حسین اسماعیلیان افزود: با توجه به کاهش ۶۷ درصدی بارندگی از ابتدای سال آبی نسبت به مدت مشابه سال قبل و کاهش ذخایر آبهای سطحی و زیرزمینی، آینده سختی در انتظار تامین آب شرب کلانشهر مشهد و روستاهای الحاق شده به آن است.
وی اضافه کرد: طبق برآوردها پیش بینی می شود در دوره اوج مصرف، نیاز آبی روزانه شهر مشهد ١٢ هزار و ٨٠٠ لیتر بر ثانیه باشد براین اساس و برای جبران کمبود آب برنامه های گذر از تنش سال ۱۴۰۰ در سه محور مدیریت تامین آب، مدیریت توزیع آب و مدیریت مصرف آب تدوین و در حال اجرا و اقدام است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد گفت: بهسازی، مهندسی مجدد و جابه جایی چاهها با هدف استحصال آب و تامین آب پایدار، تکمیل مخازن و خطوط انتقال مربوطه به میزان ۱۱۰ هزار متر مکعب، جداسازی ۶۹ کیلومتر پهنه های فشاری در مرحله نخست اجرایی، اصلاح شبکه موثر به میزان ۵۰ کیلومتر و ارتقای کیفی ۱۰ حلقه چاه نشت یابی، شناسایی نشت های زمینه ای برای کاهش هدر رفت واقعی و نیز اعمال مدیریت فشار از جمله اقدامات مرتبط با طرح جامع بهبود تامین آب شهرستان مشهد در حوزه مدیریت تامین و توزیع آب است.
اسماعیلیان افزود: در بخش مدیریت مصرف نیز تعویض کنتورهای خراب مشترکان، توزیع کاهنده های مصرف، قطع انشعابات غیر مجاز و فرهنگ سازی و آموزش همگانی در حال انجام و اقدام است و با وجود مشکلات جدی در تامین آب مشهد و برنامه ریزی های صورت گرفته تامین آب نیازمند همراهی همه جانبه تمامی شهروندان است و امید است با مدیریت مصرف و استفاده بهینه از منابع موجود آب، از تابستان امسال با کمترین تنش آبی عبور کنیم.
وی ادامه داد: از ابتدای سال ۹۹ با آغاز فرآیند یکپارچه سازی شرکتهای آب و فاضلاب شهری و روستایی تعداد ۲۲۲ روستا با جمعیت حدود ۲۴۵ هزار نفر تحت پوشش این شرکت قرار گرفت که در ابتدای تحویل گیری بر اساس پایش صورت گرفته تعداد ١٤٠ روستا با تنش آبی مواجه بودند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد گفت: با اجرای عملیات اضطراری سعی در کاهش و رفع مشکلات تامین آب این روستاها شد و در حال حاضر روستاهای تحت پوشش به ۲۶۲ روستا با جمعیت حدود ۳۰۰ هزار نفر رسیده است و تعداد ۱۱۳ روستا در شرایط تنش آبی قرار دارد.
اسماعیلیان افزود: ساخت ۱۰ باب مخزن به ظرفیت چهار هزار متر مکعب، خرید و نصب ۶۰ دستگاه پمپ و الکتروپمپ، اجرای ۴۰ کیلومتر شبکه توزیع، ۵۰ کیلومتر خط انتقال، تکمیل ۶ باب ایستگاه پمپاژ و همچنین حفر و جا به جایی ۲۹ حلقه چاه از جمله فعالیت های مهم این شرکت در راستای مدیریت تنش آبی در روستاهاست.
گام به گام تا عبور از خشکسالی
مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی نیز در این خصوص گفت: برای مقابله با بحران خشکسالی در این استان باید راهکارهای گام به گام کنترل این شرایط را عملیاتی کرد.
کاظم جم افزود: با توجه به خشکسالی شدید سال جاری که با گرم‌تر شدن هوا وخامت آن بیشتر نمایان می‌شود کارشناسان متخصص و صاحب نظر باید علاوه بر جنبه‌های مدیریتی و سازه‌ای، به جنبه اجتماعی آن نیز بپردازند.
وی اضافه کرد: در این راستا در گام نخست از طریق ابزارهای اطلاع رسانی، ابعاد فنی موضوع را نزد افکار عمومی و رسانه‌ها تبیین خواهیم کرد و در گام دوم راهکارهای عملیاتی و واقع بینانه سازگاری با کم آبی را آموزش می‌دهیم.
مدیر روابط عمومی شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: در گام سوم، مصادیق عینی صرفه‌جویی در مصرف آب در سه بخش کشاورزی، خانگی و صنعت را با کمک هم استانی‌ها مستند می کنیم که برای این منظور نیاز است مصادیق عینی از صرفه‌جویی و سازگاری با کم آبی در حوزه فناوری، راهکارهای خلاقانه خانگی، صنعتی، فنون کشاورزی و تجربه مدیریتی معرفی شوند تا به شیوه مقتضی مستندسازی و منعکس گردند.
جم خواستار توجه جامعه هنری و ورزشی به فرهنگ‌سازی در مصرف بهینه منابع آب در استان شد و افزود: در این راستا نیازمند طرح‌ها و سوژه‌های مختلف هستیم.
وی ادامه داد: این یک دغدغه مشترک و فراسازمانی است که بسیج همگانی را می‌طلبد و به هر میزان در این برنامه موفق عمل کنیم باری از دوش هم استانی های خود و منابع تحت تنش آب برداشته‌ایم.