زنان به عنوان نیمی از جمعیت دنیا نقش بسیار مهمی در پیشبرد توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع دارند. به همین دلیل، در همه کشورها سازمان هایی با رویکرد توجه به زنان به وجود آمده است و میزان موفقیت این سازمان ها نشان از میزان توجه و اهمیتی است که دولت ها به این سازمان ها دارند. در کشور ما نیز برای این مهم، «معاونت امور زنان و خانواده» در نظر گرفته شده است. هر چند نام این معاونت طی دوره های مختلف متفاوت بوده است اما اهمیت و نقش آن سبب شد که معاونتی با این نام شکل بگیرد تا فعالیت ها و اموری که مربوط به زنان است را سازماندهی کند. در حال حاضر نیز این معاونت به مسوولیت "معصومه ابتکار" اقدامات و فعالیت هایی انجام داده است که در ذیل به بخشی از مهمترین آنها در دولت یازدهم و دوازدهم اشاره می شود.
چارچوب های حقوقی
از مهم ترین اقدامات و موفقیت های معاونت زنان و خانواده در زمینه قوانین و مقررات تصویب لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان در مجلس شورای اسلامی می باشد. تصویب این لایحه در تاریخ یکشنبه هیجدهم خرداد ۹۹ پس از ده سال با پیگیری های دولت و معاونت به منظور رفع خلاء های قانونی در مقابله با انواع اشکال کودک آزاری صورت گرفته است. پیگیری های مربوط به لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بد سرپرست و بی سرپرست از دیگر اقدام های این معاونت است. همچنین پیگیری‌های تصویب لایحه امنیت زنان در قوه قضاییه از طریق تشکیلات مشترک و مکاتبات مربوط به سران دو قوه قضاییه و مقننه جهت مقابله با مساله خشونت علیه زنان و پیشگیری از بروز رفتارهای خشونت آمیز و ارسال مجدد از جمله عملکرد در این دوره می‌باشد[۱].
تحکیم خانواده
از دیگر قدامات معاونت در زمینه تحکیم بنیان خانواده طرح گفت و گوی ملی خانواده و گفت و گوی بین نسلی برای انسجام و سلامت روانی – اجتماعی در بستر واقعیت های محلی است که تا کنون در همه استان ها انجام شده است. هدف از طرح «گفت‌وگوی ملی خانواده» این است تا خانواده ها مهارت شنیدن و درک یکدیگر را بیاموزند و فضای دوستی بین خانواده و همچنین گفت و گوی بین نسلی میان فرزندان و والدین برقرار شود.
از دیگر اقدامات این معاونت در زمینه تحکیم بنیان خانواده می‌توان به اجرای طرح گفت و گوی ملی خانواده با هدف تقویت مهارت‌های ارتباطی درخانواده در ۶۸ شهر و گفت و گوی بین نسلی و راه اندازی رادیو نسل در فضای مجازی، تدوین برنامه ملی آموزش عمومی در حوزه ازدواج و تصویب در ستاد ملی زن و خانواده و ابلاغ توسط هیت وزیران اشاره کرد.
همچنین اعمال سیاست های خانواده در زمینه ازدواج، باروری، مسکن و معنویات و پایداری ارزشها در برنامه‌های دستگاه‌های اجرایی، ترویج الگوی مصرف در خانواده در ۴ حوزه آب، انرژی پسماند و ضایعات مواد از دیگر فعالیت‌های این معاونت است[۲].
دستاوردهای معاونت زنان در زمینه عدالت جنسیتی
معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری با استناد به اسناد بالادستی شامل ماده ۱۰۱ قانون برنامه ششم توسعه و آیین نامه اجرایی این ماده و اولویت‌های ابلاغی رییس جمهوری، اقدام به تهیه و ابلاغ شاخص‌های ملی عدالت جنسیتی در ۸ محور آموزش و پژوهش، سلامت و تندرستی، حقوق و امنیت، جمعیت و خانواده، مشارکت سیاسی و تصمیم سازی و فرهنگ و اجتماع به دستگاه‌های اجرایی کرده است. اجرای تکالیف ماده ۱۰۱ قانون برنامه ششم توسعه مبنی بر تهیه و ابلاغ شاخص‌های عدالت جنسیتی در ۸ محور، ۲۵ شاخص و ۱۷۷ زیر شاخص و تهیه شناسنامه شاخص ها، اجرای تکالیف بند ۱۰۲قانون برنامه ششم توسعه مبنی بر تهیه و ابلاغ شاخص‌های خانواده در ۱۰ محور و ۴۵ مولفه و رصد و پایش سیاست‌های کلی خانواده ابلاغی مقام معظم رهبری در دستگاه‌های اجرایی و تهیه سه کارنامه وضعیت انتصابات مدیران زن در دولت براساس تحقق هدف ۳۰ درصدی انتصابات زنان که از ۶.۱۳ در سال ۱۳۹۶ به ۲۵ درصد در سال ۹۹ از مهمترین اقدامات معاونت در این زمینه است[۳].
اشتغال و کارآفرینی
از دیگر فعالیت‌های معاونت زنان و خانواده در زمینه اشتغال و کارآفرینی است که در این راستا اجرای تکالیف بند ت ماده ۸۰ قانون برنامه ششم توسعه مبنی بر تدوین برنامه اقدام و عمل توان افزایی زنان سرپرست خانوار با همکاری وزارت تعاون ، کار و رفاه اجتماعی و دستگاه‌های ذیربط و تصویب و ابلاغ آن، حمایت از ۸۰ هزار زن سرپرست خانوار و زنان فارغ التحصیل جوان برای کار آفرینی برای اخذ وام قرض الحسنه جهت اشتغال از طریق جلب همکاری صندوق کار آفرینی امید، بانک توسعه تعاون ، بانک رفاه کارگران ، بانک قرض الحسنه مهر ایران و بیمه کار آفرین، برگزاری رویداد دانشجویی کار، مهارت، نوآوری دختران (طرح کمند) در ۱۵ استان کشور، آموزش بیش از ۱۴۰۰ دانشجوی علاقه مند در کسب و کار، دریافت ۷۶۰ ایده و طرح کسب و کار از دانشجویان تحت پوشش، برگزاری پنل گفت و گوی تخصصی با کار آفرینان و صاحب نظران دانشگاهی، بازدید از مراکز تجاری و صنعتی و ارایه خدمات مشاوره با همکاری وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری از مهمترین آنها به شمار می‌رود.
همچنین حمایت از تشکیل بیش از ۴۱۰ صندوق اعتباری خرد زنان روستایی و عشایر و تعاونی زنان، ایجاد کمپین زنان نسل تحریم با شناسایی و معرفی حدود ۵۰۰ زن کارآفرین به ویژه در شهرهای کوچک و روستاها و حمایت مادی و معنوی از آنها، همکاری مشترک با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در جهت توانمند سازی زنان با هدف ورود به بازارهای فروش مجازی با ۶۳ استارتاپ و ۱۰ گروه تسهیل گری اجتماع محور و همکاری مشترک با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان جهاد کشاورزی در بحران کرونا برای جهت دهی به تولیدات زنان سرپرست خانوار به سوی ملزومات بهداشتی مانند ماسک گان و مواد ضدعفونی کننده از دیگر اقدامات شاخص معاونت در این حوزه است.
از دیگر اقدامات این معاونت در زمینه اقتصاد مقاومتی، حمایت از ۱۳ شبکه صندوق اعتباری خرد زنان روستایی و عشایری در ۸ استان کشوربا هدف توانمندسازی زنان روستایی و عشایری، ترویج فرهنگ تولید و مصرف محصول سالم و استاندارد با تاکید بر توان افزایی جوامع محلی در سطح کشور، توانمند سازی ۵۰۰۰ زن روستایی و عشایر در موضوع زنجیره ارزش گیاهان دارویی و ایجاد ۲۰۲ ساعت عملیاتی تولید گیاه دارویی، اجرای تفاهم نامه اعطای وام قرض الحسنه به ۳۳ هزار زن سرپرست خانوار، دختر خود سرپرست و هرگز ازدواج نکرده بالای ۴۰ سال، تقویت مهارت های فردی خانواده ها در بحران کرونا با هماهنگی مدیران و تسهیلگران طرح گفت و گوی ملی خانواده، کانون گفت و گو و ۱۲۰۰ سمن در سطح کشور از طریق تهیه و انتشار پادکست‌ها ، اینفوگرافی و پوسترهای آموزشی در فضای مجازی و تخصیص و ابلاغ ۲۰ میلیارد ریال اعتبار به استانداری‌های سراسر کشور با هدف توانمندسازی اقتصادی و توسعه و حمایت از مشاغل خانگی زنان سرپرست خانوار در شرایط کرونا است[۴].
دیگر کارها
راه اندازی سامانه رصد و پایش وضعیت زنان و شاخص‌های عدالت جنسیتی و خانواده، تدوین سند ارتقای وضعیت زنان و خانواده ۳۱ استان مبتنی بر روش برنامه‌ریزی نتیجه محور (آر بی ام ) و تصویب در شورای برنامه ریزی و توسعه استان ها و رصد وگزارش گیری از اجرای سند ارتقا وضعیت زنان، اجرای طرح ارتقا تاب آوری اجتماعی با میانگین ۶۰ ساعت برای اعضای جوامع محلی ۱۱۳۰ محله در سطح کشور با تاکید بر سکونتگاه‌های غیر رسمی ، حاشیه نشین و مناطق آسیب دیده و در معرض آسیب و ارتقای سطح مهارت‌ها و تاب آوری فردی حدود ۶۵۰ هزار دانش‌آموز دختر از طریق تهیه بسته آموزشی با ۱۲ محور و آموزش بیش از ۲۲۰۰ نفر از مربیان مدارس با همکاری وزارت آموزش وپرورش از دیگر اقدامات این معاونت بوده است.
همچنین از دیگر اقدامات معاونت، حمایت از سواد آموزی زنان و دختران روستایی و عشایر در ۲۶ استان از طریق توان افزایی حدود ۳۹۰۰ آموزش دهنده زن و سواد آموزی حدود ۳۰۰۰۰ نفر از زنان و دختران روستایی و عشایری کم سواد و بازمانده از تحصیل، تدوین بر نامه ملی ارتقا نشاط وتندرستی زنان و دختران و تصویب در ستاد ملی زن و خانواده و ابلاغ توسط هیئت وزیران و رصد و پایش نحوه اجرای آن و همکاری در تدوین سند ملی سلامت زنان و همکاری با ستاد ملی مبارزه با مواد مخدر حول گفت و گوی ملی خانواده با رویکرد پیشگیری از اعتیاد و تاب آوری اجتماعی است[۵].
[۱]. www.irna.ir/news/84018738
[۲]. www.irna.ir/news/83920746
[۴،۳و۵]. www.irna.ir/news/84300831