به گزارش ایرنا، خشکسالی عرصه را برای حیات وحش موته تنگ کرده و از این رو در فرادست‌ها این آب و علف سبز است که آنها را فرا می‌خواند؛ آسمان این روزها، همه جا یک رنگ است؛ کیلومترها آن سوتر از موته اگر آبی و علوفه‌ای برای حیات وحش باشد؛ بیشتر از هرچیز دام شکارچیانی است که برای شکار کمین کرده‌اند.
به گفته فعالان محیط زیست، شمار قابل توجهی از حیات وحش موته، به خصوص آهوها، کیلومترها آن سوتر از موته، در روستاهای اطراف خوانسار، چون کوه بلندآب دوشخراط دیده شده‌اند. در مسیر ییلاق حیات وحش موته، دشت عربستان خوانسار و دشت عربستان نجف آباد شهره به مهردشت واقع شده‌اند اما خشکسالی و البته تغییر کاربری چشمه‌های مسیر برای کشاورزی و دامداری موجب شده تا آهوها دست از جان بشویند و تا رسیدن به آب و علوفه، راه بیشتری بپیمایند؛ اما دریغ از زندگی!
آن‌طور که فعالان محیط زیست خوانسار به ایرنا گفته‌اند، به جای آب و علوفه، این تیر و فشنگ است که نصیب آهوها، قوچ‌ها و کل‌ها شده است. اهالی و چوپانان روستاهای خم پیچ، مهرآباد، تجره، حاج بلاغ و تیکن بارها صدای شلیک تفنگ‌ها را شنیده‌اند و با این وجود و البته تعداد کم محیط‌بانان امید چندانی به بازگشت دوباره آهوها به موته نیست.
آسمان امسال بخشنده نبوده و خاک تفتیده، جان و مجال به روییدن گیاهی نداده است. بارش‌های امسال نسبت به سال گذشته، کاهش چشمگیری داشت و از این رو اقلیم شناسان نسبت به خشکسالی شدید و بسیار شدید در سرتاسر ایران هشدار دادند. به باور فعالان محیط زیست، پیش‌بینی خشکسالی، این اندیشه را دور از نظر نمی‌دارد که باید تمهیدات لازم برای آب و علوفه حیات وحش مناطق تحت حفاظت اندیشیده می‌شد تا با ییلاق آنها، کمتر بیم تلفات یا شکار آنها می‌رفت.
اما این یک سوی ماجرا است، ابعاد دیگر این ماجرا، کمبود بودجه و امکانات سازمان حفاظت محیط زیست است که نه تنها در فراهم آوردن آب و علوفه حیات وحش، آنها را در تنگنا گذاشته که امروز نیز با کیلومترها ییلاق حیات وحش فراتر از مناطق تحت حفاظت و با تعداد اندک محیط بانان، حفاظت را به مراتب سخت‌تر کرده است.
با این وجود باید گفت، پاسداری و دیدبانی از حیات وحش مناطق تحت حفاظت با امکانات حداقلی و نیروهای حفاظتی اندک، آن هم با ییلاق حیات وحش و بیم شکار آنها، شرایط را نگران کننده کرده است. شوربختانه، در برخی مناطق ایران به ازای هر ۶ هزار هکتار یک محیط بان وجود دارد و در استان اصفهان با ۱۰ منطقه شکار ممنوع و ۱۰ منطقه حفاظت شده به ازای هر ۱۰ هزار هکتار یک محیط‌بان وجود دارد. این در حالی است که گفته می‌شود باید برای هر سه هزار هکتار یک محیط بان وجود داشته باشد.
کار اما به آنجا رسیده است که ایرج حشمتی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان برای گذر از پیچ تند خشکسالی و حفاظت از حیات وحش و به خصوص آهوی ایرانی خواسته که همه محیط بان باشند. این مقام محیط زیستی با توجه به خشکسالی و هجوم آهوها به مزارع اطراف مناطق محیط زیست که کار محیط‌بانان را سخت‌تر از پیش کرده، هشدار داده است که گونه آسیب پذیر آهو با توجه به فصل زایمانش در معرض خطر جدی قرار دارد.
حق آبه حیات وحش در محاصره توسعه کشاورزی و دامداری
کیومرث خامه فعال محیط زیست در گفت‌وگو با ایرنا معتقد است که باید پیش از آنکه کار به اینجا می‌رسید، در پناهگاه حیات وحش موته، پیش بینی آب و علوفه می‌شد.
اولین سووال این کنشگر محیط زیست این است که در سال‌هایی که خشکسالی‌های شدید اتفاق می‌افتد و همه آبها هم به محاصره مزارع و دامداری‌ها درآمده است، حق آبه حیات وحش را چه کسی باید تامین کند: حیات وحش موته به طور طبیعی در زمان گرما و کم آبی شدید، در کنار کویر مرکزی ایران به دنبال آب و علوفه به دو دشت در کنار موته یعنی عربستان خوانسار و عربستان نجف آباد که به مهردشت معروف است، می‌آیند. اما در مسیر آنها تمام چشمه‌های طبیعی با توسعه کشاورزی و دامداری تغییر کاربری داده شده‌اند و در واقع آبی برای حیات وحش نیست؛ در حالی که چشمه‌های طبیعی همان‌طور که از نامش مشخص است، حق‌آبه طبیعت و حیات وحش است.
وی با اشاره به مشکلاتی که حیات وحش موته را تهدید می‌کند، افزود: نباید اجازه حفر چاه در موته داده می‌شد؛ اما حفر چاه کرده‌اند و در جایی که آبش اسیدی است، پسته و خربزه تولید می‌کنند! هم محل چرای حیات وحش و هم از نظر آب آنها را محاصره کرده‌اند. حیات وحش و به خصوص آهوها به اجبار به دنبال خنکی هوا و علوفه به سمت دشت‌های عربستان خوانسار و نجف آباد پناه آورده‌اند و از آن سو به سمت شهرستان خوانسار و کوهپایه‌های زاگرس آمده‌اند.
خامه در توضیح ابعاد بیشتر ماجرا افزود: تمام چشمه‌های طبیعی اطراف کوهپایه‌های زاگرس، منطقه شکارممنوع گلستان کوه در محاصره ویلاسازی است. در شرق فریدن، در کوهپایه زاگرس، تمام چشمه‌های طبیعی در توسعه کشاورزی آبی و دیمی از بین رفته‌اند. یعنی حیات وحش حتی به سمت مناطق ییلاقی هم بیاید، آبی برای خوردن وجود ندارد.
در این پیوند با افزایش شکار گونه‌های جانوری و به خصوص آهوهای ماده پناهنده به مزارع اطراف مناطق حفاظت شده در خشکسالی ای که هشدار داده شده بود، موجب آن شده که مرجع قضایی استان اصفهان نیز به موضوع ورود کند.
به نقل از پایگاه اطلاع رسانی محیط زیست، دادستان اصفهان خطاب به دادستان‌های شهرستان‌ها و رؤسای دادگاه‌های استان، دستور قاطعانه جهت حداکثر همکاری نیروی انتظامی با مأمورین محیط زیست به صورت شبانه روزی داده است و به مراجع قضایی تکلیف شده که در زمان رسیدگی و صدور کیفرخواست، اشد مجازات برای مرتکبان درخواست و احکام نیز بدون اغماض اجرا و مورد نظارت قرار گیرد.
خامه اما در این رابطه به ایرنا گفت : در سال ۷۶ بدون هیچ برنامه‌ریزی و فرهنگ‌سازی یک میلیون و هفتصد هزار سلاح شکاری داده شد؛ بستر فرهنگی وجود ندارد اما سلاح به دست افراد داده شده است. چوپانان، باغداران و زنبورداران همه سلاح شکاری دارند. اینکه آقای دادستان یا هر مرجع دیگری دستور به پیگیری بدهد، با شرایط موجود، قادر به محافظت از حیات وحش نیستند. شکارچیان، شبانه با نور زدن می‌روند لب آب‌های محاصره شده و آنها را شکار می‌کنند. واقعیت این است که با این بودجه‌ها و نیروهای کم، سازمان حفاظت محیط زیست قادر به محافظت نیست.
تنگناهای سازمان حفاظت محیط زیست با زنجیر خشکسالی
شدت خشکسالی اما به حدی است که در موته با میانگین بارش های بهتری نسبت به مناطق حفاظت شده‌ای چون قمیشلو، کلاه قاضی و عباس آباد، حیات وحش مجبور به کوچ شده‌اند و در نتیجه باید گفت، شرایط به مراتب برای زیستمندان در قمیشلو، کلاه قاضی و عباس آباد وخیم‌تر است.
سعید یوسف‌پور کارشناس محیط زیست نیز در این رابطه به ایرنا گفت: کارشناسان هشدار داده بودند که امسال خشکسالی بسیار شدیدی داریم و باید پیش بینی‌ها صورت بگیرد. موته میانگین‌های بارشی بهتری نسبت به کلاه قاضی و قمیشلو دارد اما اینها مناطقی هستند که در سنوات گذشته هم درگیر خشکسالی بودند. این موضوع که آهوان موته و قمیشلو و کلاه قاضی به بیرون از منطقه می‌روند چیز جدیدی نیست. موجود زنده به دنبال آب است و هرجا آب باشد، حیات هم هست.
وی افزود: کاهش بارش‌ها باعث شده است که چشمه‌های مناطق تحت تاثیر قرار بگیرد و حیات وحش به صورت غریزی و ذاتی به سمت مزارعی که حاشیه مناطق تحت مدیریت هستند حرکت کنند؛ خطرات زیادی هم مثل زنده‌گیری و شکار آنها را تهدید می‌کند. علت خشکسالی است اما می‌توان تا حدودی، اما نه صد در صد، اثرات خشکسالی را در مناطق تحت حفاظت کم کرد.
یوسف‌پور معتقد است که محدودیت‌های توپوگرافی مناطق، تامین آب را سخت می‌کند اما اصلی‌ترین عاملی که باعث چنین چالشی شده، تنگناهایی بسیار شدید سازمان حفاظت محیط زیست است.
وی به ایرنا گفت: بودجه سازمان حفاظت محیط زیست همیشه کم است و در سال‌های اخیر با شرایط نامناسب اقتصادی، سازمان‌های دولتی تحت تاثیر قرار گرفته‌اند. ظرفیت‌های لازم که باید ایجاد می‌شد اعم از ساخت آبشخور، ساخت سامانه‌های سطوح باران‌گیر که عنوان جدیدی برای آب انبارهای قدیمی است و امکانات حمل و نقل آب، همه نیازمند اعتبارات است.
یوسف‌پور در ادامه افزود: چالش همین زمان حاضر ما این است که خودروهای سازمان حفاظت محیط زیست مستهلک هستند و همین وظایف روزانه که باید در سطح کشور انجام شود، به خاطر این شرایط با اختلال مواجه است. خشکسالی اما مزید بر علت شده که آن اتفاقی که نباید بیفتد، افتاده است. علاوه بر سازمان حفاظت محیط زیست، باید بخشی از جامعه حتی صنایع بزرگی که در طی سالیان سال از اکوسیستم‌های طبیعی برداشت کردند و هیچ جایی هم هزینه‌کردی به طور مستقیم برای محیط زیست نداشتند، در راستای مسوولیت اجتماعی‌شان ورود و به حفظ ذخایر ارزشمند ژنتیکی کشور کمک کنند.
این کارشناس محیط زیست گفت: موته به لحاظ تعداد و تنوع حیات وحش جزو ارزشمندترین زیستگاه‌های نه تنها ایران که خاومیانه است. همیشه افتخاری که مدیران حفاظت محیط زیست استان اصفهان داشتند، این بود که ۵۰ درصد آهوی ایران در استان اصفهان و به طور عمده در پناهگاه حیات وحش موته زیست می‌کند؛ اگر در این منطقه یا هر منطقه دیگری حیات وحش وجود دارد، یکی به دلیل تامین آب و مواد غذایی است و دیگری احساس امنیت. در زمان حاضر وقتی آب و علوفه تامین نشود، حیات وحش با تمام خطرات کوچ می‌کنند.
وی در این ارتباط، گریزی به سال‌های گذشته زد؛ زمانی که اعتبار ۲ میلیارد تومانی برای مدیریت خشکسالی شرق اصفهان در نظر گرفته شد اما به دلیل امکانات کم سازمان حفاظت محیط زیست استان اصفهان، چاره چندانی به حال حیات وحش مناطق تحت حفاظت نشد.
یوسف پور معاون پیشین نظارت و پایش اداره کل حفاظت محط زیست استان اصفهان به خبرنگار ایرنا گفت: به این نتیجه رسیده بودیم که در مناطق تحت حفاظت سازمان، سطوح باران‌گیر ایجاد کنیم تا در خشکسالی به عنوان منبع آب مطمئن استفاده شود. اقدامی که با کاهش هزینه‌ها در شرایط سخت، با ذخیره آب، هم امکان کاشت علوفه و هم استفاده برای شرب حیات وحش فراهم می‌شد. اما نگاه مدیریت وقت اداره کل حفاظت محیط زیست این بود که تجهیزات لازم‌تر است. به همین دلیل از ۶ محلی که برای سامانه سطوح بارنگیر جانمایی شد، تنها یکی و آن هم با ظرفیت نصفه ساخته شد و با بقیه بودجه خودرو خریدند.
وی افزود: پیش بینی سامانه‌ها برای این بود که اگر ۱۰میلیمتر بارندگی شود، همین مقدار می‌تواند کفاف دو، سه ماه محدوده آبشخور را بدهد. در موته، قمیشلو، کلاه قاضی و عباس آباد مجبوریم از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم. این موضوع نیازمند آن است که اعتبار گذاشته شود و هم از سوی فعالان محیط زیست و سازمان حفاظت محیط زیست پیگیری شود.
آهوها برمی گردند؛ اگر آنها را نکشند
مرتضی جمشیدیان فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان اصفهان نیز در تشریح آنچه حیات وحش موته و آهوی ایرانی را در خشکسالی تهدید می‌کند به ایرنا گفت: آب و علف هست اما آهوها علف سبز می‌خواهند. فصل زایمان حیات وحش است و بره ها کوچک هستند؛ آهوبره‌ها به دنبال علف سبز می‌روند و به همین دلیل از منطقه خارج می‌شوند.
وی در پاسخ به اینکه چرا تمهیدات لازم با پیش‌بینی خشکسالی پی‌ش‌رو اندشیده نشده است، گفت: تمهیداتی نمی‌توانستیم انجام بدهیم. امکان اینکه علف سبز توزیع کنیم وجود نداشت. خوشبختانه برای جاهای که لازم بوده است، لوله کشی کرده‌ایم و آب برده‌ایم. آب حیات وحش تامین است اما مشکل از نطر تامین علف سبز است.
جمشیدیان در حالی که مدعی است، مشکلی برای تامین آب وجود نداشته است، به خبرنگار ایرنا گفت: حالت غریزی حیوان این است که از منطقه به خاطر علف سبز بیرون بزند. منتها از کنترلمان خارج شده‌اند و نیرو و امکانات‌مان آنقدر نیست که همه جا را در سطح استان پوشش دهیم. درحد توان می‌کوشیم که در مناطق آزاد هم حفاظت کنیم، تا یک ماه، چهل روز دیگر که به اصطلاح باد خنک بوزد، حیوانات برمی‌گردند اما اگر آنها را نکشند!
وی افزود: کنترل در این شرایط که وسعت کنترلی ما بیشتر شده، مشکل است. وقتی حیات وحش وارد مزارع می‌شوند، یکسری افراد سودجو آنها را شکار می‌کنند. تلاش می‌کنیم با دستوری که دادستان محترم داده‌اند، بتوانیم با همکاری نیروی انتظامی پوشش خوبی بدهیم و نگذاریم آنها را شکار کنند.
جمشیدیان ضمن تصدیق آنچه فعالان محیط زیست از رویت آهوها و شکار آنها در خوانسار به ایرنا گفته‌اند، گفت: حیات وحش موته و قمیشلو به طرف خوانسار، داران، چادگان، دهق و علویجه رفته‌اند. ما هم تمهیداتی که می‌توانستیم انجام دادیم تا نیروهای واحد فریدون شهر، فریدن، چادگان و خوانسار به صورت ۲۴ ساعته در مناطق حضور داشته باشند و گشت زنی کنند.
فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به پیگیری و تلاش اداره متبوعش برای قانون‌مند کردن اراضی پسته و خربره که حق آبه حیات وحش پناهگاه موته را تحت تاثیر قرار داده است، افزود: سال ۵۹ که به تبع کشاورزی زیاد بود، تصرفاتی انجام شد. محیط زیست همان زمان هم مخالف بود، منتها زورش نرسید. اداره کل حفاظت محیط زیست تاکنون هیچ گونه موافقتی برای واگذاری اراضی نداشته است. ما هم واگذاری سال ۵۹ را به رسمیت نمی‌شناسیم و هنوز هم مقاومت می کنیم که این اراضی را پس بگیریم یا قانون‌مند کنیم اما تاکنون موفق نشده‌ایم.
به گفته جمشیدیان، کشاورزان و باغداران، باکشیدن فنس در اطراف زمین‌های زراعی و باغی، که در واقع پیشتر گستره طبیعی حیات وحش بوده است. از سوی دیگر آهوها، کل و قوچ و میش به مزارع اطراف گلپایگان و میمه پناه می‌برند و ناگزیر به کوچ به سمت روستاهای تیکن، خونداب و دوشخراط شده‌اند.
پناهگاه حیات وحش موته با وسعت ۲۰۴,۳۵۰ هکتار در شمال استان اصفهان، بین میمه و گلپایگان قرار دارد. این منطقه یکی از پر ارزشترین مناطق ایران از نظر گیاهان منحصر به فرد و زیستگاهی مناسب برای زندگی آهو و منطقه ای برای تکثیر این گونه است. بخش جلگه ای و همواری های موته محل زیست آهوی ایرانی است و مناطق کوهستانی محل زیست قوچ، میش، کل و بز می‌باشد.