در ادامه یادداشت ششم تیر ۱۴۰۰ روزنامه همشهری به قلم دیاکو حسینی کارشناس مسایل استراتژیک می خوانیم: این‌روزها بحث‌هایی پیش آمده که گویی تغییری در روند توافق در وین ایجاد شده است. برخی تصور می‌کنند که مذاکرات تحت‌تأثیر انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران قرار گرفته و تغییر دولت بر دیدگاه طرف مقابل تأثیر گذاشته است. به‌رغم این نگاه، من تصور نمی‌کنم که انتخابات ۲۸خردادماه بر روند مذاکرات مؤثر بوده باشد.
همچنان معتقدم در جریان مذاکرات وین همه طرف‌ها مصمم هستند که برجام را احیا کنند. این را هم می‌دانند که سیاست‌های ایران در رابطه با مذاکرات وین تحت‌تأثیر رفت‌وآمد دولت‌ها نیست و از توافق و اجماع در سطوح عالی کشور ما نشأت می‌گیرد. وضعیتی که الان پیش آمده، ناشی از اختلاف‌نظری است که طرفین در رابطه با خوانش مختلف در مورد حدود و کارهایی که باید انجام دهند، دارند.
بخش بزرگی از این اختلاف‌نظرها روشن شده است، اما از آنجا که پیشرفت‌های فنی-هسته‌ای ایران وضعیت را کاملا با سال۲۰۱۵ متفاوت کرده است، مطالبات طرف آمریکایی و ۱+۴ از ایران تغییر کرده و این موضوع برای ایران پیچیدگی‌هایی ایجاد کرده و به مطالباتی منجر شده که خارج از چارچوب تعهدات ایران در برجام است.
ازسوی دیگر، برخی از تحریم‌هایی که در دولت ترامپ علیه ایران وضع شده، ناقض صریح برجام است. البته ظاهرا آمریکا موافقت کرده که این تحریم‌ها را لغو کند، اما برخی از این تحریم‌ها همانطور که اخیرا آقای رابرت مالی گفته، از نظر آمریکا ناقض برجام نیست و تحریم‌های هسته‌ای محسوب نمی‌شوند و از این‌رو آمریکا برای برداشتن آنها مقاومت می‌کند.
این اختلاف‌نظرها البته جزئی و فنی است و غیرقابل رفع هم نیست. می‌توان امیدوار بود که در هفته‌های آینده رفع شود. بنابراین اینطور به‌نظر می‌رسد که ما به سمت این توافق در حرکت هستیم و احتمالا تا پایان دولت آقای روحانی و قبل از انتقال قدرت در ایران این توافق صورت خواهد گرفت. اگر هم این اتفاق رخ ندهد در هفته‌های آغازین دولت بعدی به نتیجه می‌رسد. البته این را هم باید گفت که گرچه توافقات در امور مهم صورت گرفته است؛ این امکان در هر مذاکره‌ای وجود دارد که به‌خاطر اختلافات باقیمانده و حل‌نشدن آنها در مراحلی از مذاکره، کل توافق غیرقابل دستیابی شود.
فارغ از این مسئله اما به‌نظر می‌رسد که همه طرفین به سمت رسیدن به یک توافق در حال حرکت هستند گرچه هر دو طرف باید تصمیم‌های سخت و بزرگی بگیرند؛ چنان‌که اولیانوف، نماینده روسیه هم در توییتی شاید هشدارآمیز نوشته بود که «اگر آمریکا اشتباهات قبلی را تکرار کند، ایران ممکن است تصمیم بگیرد که سخت‌تر پاسخ دهد.» البته ما در روند جزئیات مذاکرات و درخواست‌هایی که از سوی طرفین مطرح شده، نیستیم و نمی‌دانیم این تصمیم سخت در عمل چه مصداقی می‌تواند داشته باشد، اما آنچه ایران باید انجام دهد بازگرداندن تمام گام‌های پیشین خود است که در تلافی خروج آمریکا و ناتوانی اروپایی‌ها از اجرای تعهداتشان در برجام برداشته شده است.
بر این اساس، آنچه ایران باید انجام دهد تقریبا چارچوب روشنی دارد، ولی همانطور که عرض کردم بخشی از پیشرفت‌های فنی ایران به‌ویژه در زمینه تحقیق و توسعه هسته‌ای، از نظر آمریکایی‌ها کار را به جایی رسانده که بازگشت به توافق۲۰۱۵ امکان‌پذیر نیست. من فکر می‌کنم تصمیمی که طرف‌های مقابل منتظرند ایران بگیرد، در زمینه این نوع پیشرفت‌ها باشد.
اما در عین حال ایران می‌تواند این ادعا را هم مطرح کند که آمریکا باید تصمیم‌های سختی بگیرد؛ به‌خاطر اینکه از نظر تهران همه تحریم‌هایی که در دوره ترامپ وضع شده، چه مرتبط با هسته‌ای و چه غیرمرتبط با هسته‌ای، ناقض برجام هستند و دست‌کم با روح برجام منافات دارند. در نتیجه این آمریکاست که باید تصمیم بگیرد که اگر واقعا می‌خواهد به شرایط۲۰۱۵ برگردد، باید همه تحریم‌های وضع‌شده در این مدت که هدف آنها تحریک ایران برای خروج از برجام بوده، لغو شوند.
بنابراین هر دو طرف باید در این چند روز تصمیم‌های بزرگی بگیرند. از سوی دیگر حالا مهلت توافق ایران و آژانس منقضی شده است و رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفته که آژانس هنوز پاسخی از ایران درباره تمدید بازرسی‌های هسته‌ای دریافت نکرده است. بر این اساس فکر می‌کنم تمدید این دوره از توافق بین ایران و آژانس درست همانند دوره قبل بستگی مستقیم به چشم‌انداز مثبت یا منفی‌ای دارد که طرف ایرانی از پیشرفت مذاکرات در وین ترسیم کرده است.
اگر این تلقی در نهادهای عالی تصمیم‌گیر در کشور وجود داشته باشد که مذاکرات رو به پیشرفت و نتیجه نزدیک است، در آن صورت این امکان وجود دارد که توافق ایران و آژانس برای دوره‌ای کوتاه‌تر از دوره قبل تمدید شود و در غیر این صورت طبعا ما این کار را نخواهیم کرد. بنابراین باید ببینیم که نهادهای تصمیم‌گیر ما چه برداشتی از روند مذاکرات دارند که براساس آن هم تصمیم خواهند گرفت که آیا این توافق برای مدت محدودی تمدید شود یا خیر؟