مصرف لبنیات و گوشت قرمز که از دام به دست می‌آید بخش بزرگی از زنجیره غذایی انسانی است لذا نیاز است تا دولتمردان و همچنین فعالان این صنف با نگاهی چند وجهی مساله پرورش دام را مد نظر قرار دهند.
طی سالهای گذشته بخش اعظمی از نیاز لبنی و گوشتی کشور با واردات تامین می‌شد اما اکنون درصد کمی از واردات کشور را تشکیل می‌دهد اما خشکسالی و عدم بارش مناسب نزولات آسمانی در کنار تحریم‌های ظالمانه شکل گرفته علیه کشور و همچنین برخی تصمیمات لحظه‌ای و غیرکارشناسی مدیران، باعث شده تا در نهایت نگاهی واحد برای بر طرف کردن مشکلات پیش آمده در این صنعت را شاهد نباشیم.
این همه باعث شده است که پرورش دام سبک و سنگین برای دامدار صرفه اقتصادی نداشته باشد به همین دلیل برخی از دامداران، گاوهای مولد و آبستن خود را به کشتارگاه‌ها سپرده‌اند تا با فروش آنها بتوانند برای سایر دامهای خود غذا تامین کنند و این در حالی است که برای پرورش یک دام سنگین زمانی در حدود سه سال لازم است و با این رویکرد طی چند ماه آینده شاهد کاهش توزیع گوشت و مواد لبنی در کشور خواهیم بود.
طبق اعلام مسوولان خراسان رضوی حدود ۱۷۰ هزار راس دام مولد سنگین و بیش از سه میلیون و ۲۰۰ هزار دام مولد سبک شامل گوسفند و بز در این استان وجود دارد که جز در موارد استثنایی شامل بیماری و پایان عمر اقتصادی دام، مجوزی برای کشتار آنها صادر نمی‌شود.
همچنین ۱۵ میلیون راس از جمعیت دامی کشور برابر با ۱۰ درصد متعلق به خراسان رضوی است و سالانه ۷۶ هزار تن گوشت قرمز در این استان تولید می‌شود.
افزایش قیمت نهاده‌ها و هزینه‌های پرورش دام، علت کشتار دام مولد
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: افزایش قیمت نهاده‌ها و هزینه‌های پرورش دام، موجب روی آوردن دامداران این استان به کشتار دام مولد شده است.
احمد داوطلب افزود: ۸۰ درصد هزینه نگهداری و پرورش دام مربوط به تغذیه است و بخش زیادی از افزایش کنونی هزینه تولید در حوزه دامپروری ناشی از گرانی و بالارفتن نرخ نهاده‌های دامی است.
وی ادامه داد: گرانی نهاده‌های دامی، کافی نبودن میزان تولید داخلی آن برای تامین نیاز، کمبود نهاده‌های دامی وارداتی و دیگر عوامل مشابه ظرف سالهای اخیر در حالی گریبان دامداری و دامپروری را گرفته که تداوم و تشدید پدیده خشکسالی و کاهش حجم علوفه مراتع در سال جاری نیز مزید بر علت شده است.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: پیش از این به طور معمول یک میلیون تن علوفه بهاری روییده در مراتع، صرف تغذیه دامهای این استان و دیگر نقاط کشور می‌شد اما امسال کاهش شدید بارندگی موجب خشکی مراتع و از دست رفتن فرصت تعلیف بهاری دام ها شد.
داوطلب افزود: هم‌اینک دامپروران، که جمعیت دام سبک خود را پیش از این با همین علوفه بهاری حاصل از مراتع تغذیه می‌کردند مجبور به صرف هزینه‌های مازاد شده‌اند تا با خرید علوفه، دام سبک را به صورت دستی تعلیف کنند.
وی ادامه داد: در چنین شرایطی دامدار به دلیل کمبود نقدینگی و بالا بودن هزینه تامین خوراک دام، مجبور به حذف دام مولد به عنوان بخشی از سرمایه خود می‌شود.
او اضافه کرد: در شرایط خشکسالی یکی از راهبردهای دامداران حذف دامهای مازاد و دامهای فاقد بازده اقتصادی است و این وضعیت در کنار دیگر عوامل ذکر شده منجر به ایجاد وضعیت بحرانی در کشتار دام مولد در این استان شده است.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: تنها در کشتارگاه صنعتی مشهد طی اردیبهشت امسال ۱۱.۶ درصد دام سبک کشتار شده را دام مولد و در بخش دام سنگین نیز ۴۴ درصد کشتار را گاو شیرده تشکیل داده است.
داوطلب افزود: بر این اساس با شرایط کنونی، وضعیت کشتار دام مولد در حوزه دامهای سنگین به هیچ وجه قابل قبول نیست اما در حوزه دام سبک وضعیت بهتر است.
وی علت بالا نبودن کشتار دام مولد در حوزه دام سبک را دستورالعمل سازمانهای دامپزشکی و جهاد کشاورزی مبنی بر ممنوعیت کشتار دام مولد سبک دانست و ادامه داد: فعلا در این بخش فقط دامهای مولدی که وازده بوده و یا دچار مشکل در تولید مثل هستند روانه کشتارگاه می‌شوند.
مدیر امور دام سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: با هدف پشتیبانی از دامداران قرار است شرکت پشتیبانی امور دام اقدام به خرید دام مولد از عشایر کشور، به ظرفیت یک میلیون راس دام کند که احتمالا حدود ۱۰۰ هزار راس سهم استان ما خواهد بود که البته هنوز ابلاغ نشده است.
داوطلب افزود: میزان کشتار و خروج دام در خراسان رضوی در سال ۹۹ در مقایسه با سال قبل از آن حدود ۲۱.۵ درصد افزایش داشته است.
وی ادامه داد: کاهش هزینه‌های تولید، افزایش ارزش محصولات تولیدی، تامین نهاده به میزان مورد نیاز و افزایش واردات از عوامل و راههای موثر در جلوگیری از کشتار دام مولد است.
ضرورت تشکیل ستاد بحران برای وضعیت دامهای خراسان رضوی
تصمیم های سلیقه‌ای، لحظه‌ای و غیر کارشناسانه، باعث شده است تا دستورالعملی ایجاد و اجرایی شود و سپس از سوی سایر افراد مورد نقد قرار گیرد و این در حالی است که شرایط کنونی کشور جای آزمون و خطا ندارد.
نایب رییس شورای اسلامی شهرستان مشهد با اشاره به ایجاد بحران با کشتار دام مولد به خبرنگار ایرنا گفت: فروش و کشتار دام مولد با ژن خاص در شرایط خشکسالی و کمبود نهاده‌های دامی، اقتصاد و صنعت تولید فراورده‌های دامی خراسان رضوی را دچار بحران می کند.
عبدالله دهقان افزود: سال ۱۴۰۰ سالی استثنایی از نظر کاهش بارندگی و خشکسالی در شهرستان مشهد به شمار می رود و با توجه به این که این شهرستان دارای سه بخش احمدآباد، رضویه و بخش مرکزی است و بیش از ۹۰ درصد مردم روستاهای این مناطق از طریق دامداری امرار معاش می کنند و به دلیل خشکسالی، دامداری این بخش ها دچار بحران جدی و غیرقابل پیش‌بینی شده است.
نایب رییس شورای اسلامی شهرستان مشهد گفت: با توجه به این که تمام دامداران شهرستان مشهد به شیوه سنتی دامداری می‌کنند و فقط در فصل زمستان علوفه چهار ماه دام خود را تامین می‌کنند و برای سایر ماه های سال علوفه دام خود را از گندم و جوی دیم و آبی در طبیعت و در زمین‌های دیمزاری که دارند تامین می کنند لذا این خشکسالی آنها را در تامین علوفه با مشکل رو به رو کرده است.
دهقان افزود: خشکسالی سبب بیکاری روستائیان و دامداران و تولیدکنندگان دامی استان خراسان رضوی شده است و آنها مجبور به فروش دامهای خود می‌شوند و سرمایه هایشان را از دست می‌دهند که این موضوع موجب مهاجرت به شهرها و سکنی گزیدن در حاشیه کلانشهر مشهد می شود.
وی اضافه کرد: نداشتن برنامه برای صنعت گوشت و دام کشور یکی از نقاط ضعف مدیریتی در کشور به شمار می رود همچنین وجود دلالان و فشارهای اقتصادی و گران شدن نهاده های دامی، دامداران را با بحران شدید مواجه ساخته است به طور مثال اگر دامداران در سال های قبل دامشان را بین سه تا چهار میلیون تومان و گرانتر از دام نر می‌فروختند، امسال به خاطر جلوگیری از تلف شدن در شرایط خشکسالی و مقرون به صرفه نبودن هزینه های علوفه و نهاده های دامی آنها را زیر یک میلیون تومان می فروشند.
نایب رییس شورای اسلامی شهرستان مشهد گفت: به دلیل شرایط بحرانی ایجاد شده برای دامداران، حتی در مواردی آنان دام خود و برخی خود را به آتش کشیده اند که باید برای رفع این شرایط بحرانی چاره اندیشی کرد.
دهقان افزود: مساله دیگر این است که سال‌ها تلاش شده تا یک دام با ژنی خاص و سازگار با محیط و منطقه تولید و تعریف شود تا دامدار بتواند تولید موفقی داشته باشد درحالی که در شرایط کنونی دامدار مجبور به فروش یا کشتار دام مولد خود می شود.
وی با بیان این که اکنون اوضاع بسیار بحرانی است و باید ستاد بحران هرچه سریع‌تر در شهرستان تشکیل شود گفت: از جمله اقداماتی که در جهت رفع این مشکل و همچنین کمک به دامداران می‌توان انجام داد خرید دام دامداران، اعطا وام‌های کم‌بهره به دامداران برای خرید نهاده های دامی و همچنین افزایش سهمیه نهاده های دامی یارانه ای و همچنین توزیع عادلانه نهاده های یارانه ای در بین دامداران هر بخش است.
نهاده‌ای برای دام
با توجه به نیاز دامداران به تامین غذای احشام، آنها سعی می‌کنند تا در کنار استفاده از علوفه، سایر نیازهای غذایی دام را نیز تامین کنند و از سوی دیگر با توجه این که برخی از عوامل دست به دست هم داده و نهاده دامی در زمان و با قیمت مناسب در اختیار دامدار قرار نمی‌گیرد، شاهد نگرانی دامداران نسبت به آینده شغلی خود هستیم.
مدیرکل پشتیبانی امور دام خراسان رضوی با اشاره به تبعات خشکسالی بر پرورش دام سبک و سنگین در استان و این که توزیع نهاده دام به نرخ دولتی در این استان طی ۲ ماه گذشته نسبت به مدت مشابه پارسال ۱۰۰ درصد افزایش داشته است گفت: از ابتدای امسال ۱۲۲ هزار تن نهاده بین دامداران، مرغداران و گاوداران استان توزیع شده است.
سعادت علی‌نیا افزود: بر اساس برنامه ریزی صورت گرفته به ازای هر کیلوگرم دام زنده خریداری شده از دامدار به میزان سه کیلوگرم جو با نرخ مصوب دولتی به دامداران تحویل می‌شود که هدف از این اقدام مساعدت به دامداران با هدف کاهش اثرات ناشی از خشکسالی، خرید دام مازاد عشایر و نیز ایجاد انگیزه برای ادامه پرورش دام است.
وی ادامه داد: در مدت مشابه پارسال حدود ۶۲ هزار تن نهاده به نرخ دولتی در خراسان رضوی توزیع شده بود.
مدیرکل پشتیبانی امور دام خراسان رضوی گفت: کل نهاده دامی توزیع شده توسط این اداره کل طی سال گذشته حدود ۲۶۷ هزار تن بود که نسبت به سال قبل از آن حدود ۶۰ هزار تن افزایش داشت.
علی نیا با بیان این که توزیع نهاده شامل اقلام ذرت، جو، سبوس و کنجاله سویاست افزود: توزیع نهاده به نرخ دولتی در بین دامداران و مرغداران استان با هدف حمایت از تولید و پشتیبانی از سرمایه‌های آنان صورت می‌گیرد.
چالش جدید، قیمت شیر
چندی پیش در فضای مجازی و رسانه ای صحبت از افزایش قیمت شیر و لبنیات مطرح شد و دامداران از این که قرار است افزایش قیمت در تامین خرید نهاده و علوفه آنها را یاری کند خوشحال شدند ولی با لغو این مصوبه یک باره خون آنها به جوش آمد.
داستان از این قرار بود که چند روز قبل ابتدا احمد مقدسی رییس هیات مدیره انجمن صنفی گاوداران ایران از تصمیم ستاد تنظیم بازار برای افزایش قیمت شیرخام خبر داد و گفت: قیمت ۶۴۰۰ تومان برای هر کیلوگرم شیرخام با چربی ۳.۲ درصد در گاوداری تصویب شده است و به زودی ابلاغ می‌شود.
از سوی دیگر محمود واعظی رییس دفتر رییس جمهوری اعلام کرد : بر اساس دستور رییس جمهوری، با وزیر صمت صحبت کردم و آنها گفتند که پیشنهاد افزایش قیمت شیرخام را وزارت جهاد کشاورزی و اصناف داده‌اند اما ما هیچ تصمیمی در وزارت صمت و ستاد تنظیم بازار نگرفته‌ایم به همین دلیل افزایش قیمت شیرخام و لبنیات منتفی است.
البته این نکته حائز اهمیت است که افزایش قیمت شیر باعث افزایش سایر محصولات لبنی نیز می‌شود و دولت از این منظر که این افزایش با توجه به فشار اقتصادی وارد شده بر مردم موجب کمتر استفاده کردن جامعه از محصولات لبنی می شود با آن مخالفت کرد.
یکی از دامدارن خراسان رضوی در خصوص اعتراض خود نسبت به عدم افزایش قیمت شیر به خبرنگار ایرنا گفت: بعد از گذشت یک سال از قیمت ستاد تنظیم بازار، قیمت شیر۶۴ هزار ریال مصوب شد ولی سخنگوی انجمن صنایع لبنی به آن معترض شد و رییس دفتر رییس جمهوری نیز اعلام کرد هیچ تصمیمی درباره قیمت شیر گرفته نشده است.
وی که نخواست نامش بیان شود افزود: با عدم تصویب این نرخ، دامدار متوجه می‌شود که هیچ کس به فکر او نیست و به همین دلیل دامداران سراسر کشور به نشانه اعتراض خود دست به تجمعات اعتراضی خواهند زد.
او ادامه داد: با توجه به گرانی نهاده که توسط دامدار خریداری می‌شود قیمت نهایی تولید نیز افزایش پیدا می‌کند ولی متاسفانه با عدم تصویب نرخ فروش جدید ادامه فعالیت به نفع دامدار نیست و به همین دلیل در چند روز گذشته شاهد کشتار گاوهای مولد از سوی دامدارها بودیم.
این دامدار گفت: با این روند در ماه های آینده شاهد قحطی گوشت در کشور خواهیم بود و صف‌هایی که برای تهیه مرغ ایجاد شده بود این بار برای خرید گوشت با چندین برابر قیمت تشکیل خواهد شد.
وی افزود: برای رسیدن مرغ به سن کشتار ۴۵ روز زمان نیاز است ولی برای تامین کسری دامپروری زمانی نزدیک به سه سال لازم است و این در حالی است که اکنون کشور در شرایط تحریم قرار دارد و مجبور به وادرات گوشت قرمز و لبنیات در آینده خواهیم بود.
او ادامه داد:دامداران ثابت کردند که در زمان تحریم نگذاشتند سفره مردم خالی بماند ولی اکنون دامدار همچون سربازی است که تفنگ دارد ولی فشنگی برای مبارزه ندارد.
عدم تناسب بین قیمت تولید و فروش دام
اقتصاد تورمی کشور اکنون در شرایطی است که افزایش قیمت ها از سال گذشته تا کنون و عدم برابری فروش محصولات با توجه به تورم شکل گرفته، باعث زیان بار شدن این صنعت شده است و دامدار هم اکنون نمی تواند به سود خود برسد و به همین دلیل زندگی او با چالش اقتصادی رو به رو شده است.
رییس اتحادیه گاوداران خراسان رضوی نیز با اشاره به اینکه بهای تمام شده تولید شیر نسبت به سال گذشته هر روز افزایش پیدا می‌کند به خبرنگار ایرنا گفت: کشتار دام مولد نیز در استان نسبت به سال گذشته به شدت افزایش پیدا کرده است که البته قبلا در این خصوص به مسوولان هشدار داده بودیم.
فرشید صراف با بیان این که کشتار دام مولد در فروردین امسال نسبت به فروردین پارسال حدود ۱۴۶ درصد افزایش داشته است افزود: در بحث افزایش قیمت لبنیات با توجه به این که اول آبان ماه سال گذشته ستاد تنظیم بازار کشور قیمت خرید هر کیلو شیر را ۴۵ هزار ریال اعلام کرد این مقدار با احتساب میزان چربی و حمل و نقل حدود ۵۲ هزار ریال می‌شود.
وی ادامه داد: در این زمینه بحث افزایش ۴۰ درصدی دستمزد کارگر و افزایش قیمت حمل و نقل هم مطرح است و چیزی که برای تولید کننده مهم است این است که آن میزان شیری که برای تولید محصولات استفاده می‌شود با همان قیمت مصوب قبل و حتی کمتر از آن است.
صراف، میزان قیمت تعیین شده برای شیر نسبت به بهای تمام شده آن را به صرفه ندانست و عنوان کرد: در حال حاضر تولید کنندگان با این مشکل مواجه هستند که بهای تمام شده تولید شیر نسبت به سال گذشته هر روز افزایش پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: برای مثال از بهار گذشته تا بهار امسال قیمت جو ۲۴۰ درصد، ذرت حدود ۶۵ درصد، سبوس گندم حدود ۹۵ درصد، سویا ۴۱ درصد، یونجه و کاه حدود ۱۲۰ درصد افزایش پیدا کرده است و دستمزد کارگر و هزینه‌های کارگری نیز به شدت افزایش یافته است. همچنین در زمینه درمان و واکسن دام هزینه‌ها سه تا چهار برابر نسبت به چند سال گذشته و حدود ۲۵ درصد فقط در سال گذشته افزایش یافته است.
او اضافه کرد: زمانی که افزایش قیمت در هزینه‌های جانبی رخ دهد دیگر تولید در این زمینه به صرفه نیست و از این اتفاق هم گاوداران و هم صنعت لبنیات ضربه خورده‌اند. اما تولید کننده اولیه، یعنی گاودار، خسارات بیشتری را متحمل می‌شود چرا که قدرت نگهداری تولیداتی مانند گوشت و شیر خام را ندارد.
رییس اتحادیه گاوداران خراسان رضوی، رابطه قیمت شیر با قیمت گوشت را معکوس دانست و توضیح داد: اگر قیمت گوشت کاهش یابد قیمت تمام شده شیر خام افزایش پیدا می‌کند و با این روند، تولید کننده به شدت ضربه خورده و ضرر می‌کند و آمارها نیز این مساله را تایید می‌کند.
صراف با تاکید بر این امر که این حجم از کشتار دام مولد برخی از مناطق استان را با مشکل امنیت غذایی و اجتماعی مواجه خواهد کرد و تولید به خطر خواهد افتاد افزود: با این حجم از افزایش قیمت‌ها و تورم، دامدار دچار کمبود نقدینگی خواهد شد لذا برای جبران این کمبود ناچار به کشتار دام مولد می شود تا با درآمد آن برای سایر دامهای خود هزینه کند. کشتار دام از این جهت که دامدار، هزینه دام دیگری را تولید می‌کند امری مدیریتی محسوب می‌شود ولی با این کار در آینده تولید به خطر می‌افتد.
وی در رابطه با احتمال افزایش قیمت لبنیات اظهار کرد: قیمت لبنیات به طور قطع رو به افزایش خواهد بود اما میزان این افزایش بستگی به این دارد که دولت چه قیمت مصوبی را برای فروش شیر خام برای دامداران در نظر بگیرد.
پیشنهاد دامداران: حذف یارانه مصوب نهاده
دامداران معتقدند با حذف یارانه مصوب نهاده، آنها خود مکلف به تامین آن خواهند بود و از سوی دیگر نیز امکان افزایش قیمت شیر و گوشت برای آنها مهیا می شود تا در رقابتی سالم بتوانند در کنار سود عایدی خود، سفره مردم کشور را خالی نگذارند و از سوی دیگر دولت باید با افزایش یارانه دهک های پایین تر جامعه به آنها کمک کند تا بتوانند در مقابل این افزایش قیمت، توان خرید داشته باشند.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی هم در نشستی با برخی از دامدارن استان خراسان رضوی گفت: ما نیز چون شما معتقد هستیم که یارانه باید از نهاده حذف شود و به دهک‌های پایین جامعه تعلق گیرد زیرا هم اکنون هم تولید کننده و هم مصرف کنننده متضرر هستند اما با حذف یارانه نهاده، دامدار در رقابتی سالم می‌تواند شیر و گوشت خود را به فروش برساند.
محمد رضا اورانی افزود: در سال ۱۳۹۸ مابه‌التفاوت یارانه تعلق گرفته به نهاده در خراسان رضوی ۲۶ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال بود و این در حالی است که تمام اعتبارات عمرانی استان به هفت هزار و ۴۰۰ میلیارد ریال هم نمی‌رسید.
وی با اشاره به افزایش هزینه‌های تولیدی ادامه داد: هزینه تولید بالا رفته است ولی متاسفانه قیمت تولید در مقایسه با سایر اقلام بالا نرفته است و امروز شاهد هستیم که قیمت یک بطری آب معدنی از شیر تولیدی دامدار بیشتر شده است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: به دلیل کمبود بارش و خشکسالی ایجاد شده شاهد بالا رفتن قیمت نهاده برای دام شده ایم و این در حالی است که تولید جو در کشور پایین آمده است.
اورانی افزود: ماهانه حدود ۶۱ هزار تن جو برای خوراک دامهای خراسان رضوی نیاز است که با پیگری استاندار و نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این استان، شاهد اختصاص ۱۶ هزار و ۷۰۰ تن جو در مرحله نخست برای توزیع در بین دامهای سبک استان بودیم.
وی ادامه داد: در مرحله دوم بیش از ۹ میلیون تن و در مرحله ای دیگر هفت هزار و ۵۰۰ تن ذرت به عنوان سهمیه خشکسالی به استان خراسان رضوی تعلق گرفت و توزیع شد و اکنون نیز ۴۶ هزار تن جوی دیگر برای تامین نیاز دام سبک خراسان رضوی در سامانه بازارگاه در حال توزیع است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: کارهای انجام شده متناسب با نیاز دامدار نیست و حتی این پیگیری نیز صورت گرفت که به جای تهیه نهاده دامی از بندر امام خمینی (ره) امکان تهیه آن از بندر امیرآباد ممکن باشد چرا که همین جا به جایی در حمل و نقل ۲۸۰ میلیارد تومان به نفع دامدار استان خراسان رضوی خواهد بود.
اورانی افزود: سال ۱۳۵۷ کل تولیدات کشاورزی استان خراسان بزرگ برابر با ۱.۵ میلیون تن بود ولی اکنون فقط در خراسان رضوی ۷.۵ میلیون تن محصول کشاورزی تولید می‌شود و تولید دامی استان نیز در حال حاضر یک میلیون تن است.