به گزارش خبرنگار ایرنا، غارهای دستکند هنامه در میان جلگه سرسبز سیوکانلو و در دیواره کوه های اطراف روستای هنامه در شهرستان شیروان در شرق استان خراسان شمالی قرار دارد که به دلیل تاریخی آن که مربوط به قرون اولیه اسلامی است و جلوه های زییایی که این غار دارد، سالانه پذیرای گردشگران زیادی از اقصی نقاط ایران است به طوری که این روزها نفوذ آب به داخل این آثار تاریخی و فرهنگی آن را در معرض خطر ریزش و تخریب قرار داده است.
غبار فراموشی بر غار هنامه
بنا بر اظهار کارشناسان میراث فرهنگی این اثر تاریخی به دلیل کم توجهی، روزگار بدی را تجربه می کند و بارندگی های سال های اخیر موجب شکاف عمودی عمیقی بر بدنه غارها شده است و از آنجایی که این غارهای دستکند در جلگه ای واقع شده که عنوان بخش تولید انگور و میوه های فصلی در شمال خراسان شهره است، همواره محل حضور گردشگران بومی و غیربومی بوده و هر آن خطر ریزش آوار از دل کوه وجود دارد که می تواند حتی تهدیدی برای سلامت گردشگران نیز محسوب شود.
با وجود هشدارهای چندین ساله کارشناسان میراث فرهنگی تاکنون هیچ اقدامی برای مرمت این اثر مهم تاریخی و هنر دست هنرمندان قرون اولیه اسلامی در استان خراسان شمالی صورت نگرفت و همچنان بازسازی و بهسازی این غار نیز همانند دهها آثار تاریخی در معرض خطر تخریب استان در انتظار اعتبار بازسازی و بهسازی است که همه ساله به طور قطره چکانی پرداخت می شود و تاکنون نتوانست این اعتبار ناچیز مرهمی بر دردهای بزرگ آثار تاریخی منطقه باشد.
غارهایی به عمق تاریخ
غارهای هنامه شیروان یک مجموعه معماری دستکند هستند که در سه طبقه روی هم در سینه کوهی در جنوب روستای هنامه از توابع دهستان سیوکانلو در ۱۸ کیلومتری شمال شهرستان شیروان قرار گرفته است و بر اساس تحقیقات و از روی سفالینه های به دست آمده در اطراف این مجموعه غارهای هنامه در قرون چهار الی پنج هجری ساخته شده و در دوران بعد و به ویژه در زمان آشوب و نا امنی مورد استفاده قرار می گرفته است.
در تمام این مناطق جنس تشکیلات زمین شناسی به نحوی است که امکان حفاری مجموعه ای از اتاقها و فضاهای دیگر در سینه کوه را به ساکنان می داده است.
غارهای هنامه شیروان در سه طبقه بر روی هم در دیواره عمودی کوه حفر شده و سقف هر طبقه، کف طبقه فوقانی را تشکیل می دهد و سقف و یا کف اتاقها یک لایه متراکم شنی به ضخامت ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتر است که به طور طبیعی در کوه وجود داشته و بطور مناسب از آن بهره برداری شده است.
فضاهای این اتاقهای دستکند در سه طبقه شکل داده شده که یکی بر روی دیگری واقع و ظاهرا هر طبقه کارکرد متفاوتی نیز داشته است و طبقه اول که در آن دالان‌های نسبتا بزرگ با پیش آمدگی هایی در پای دیوار به شکل آخور دیده می شود، احتمالا مربوط به نگهداری احشام بوده و کاربری طویله یا آغل را داشته است .
در برخی فضاها ارتفاع آخورها بیش از یک متر است که باید مربوط به تغذیه حیوانات باربر مانند اسب و قاطر بوده باشد و طبقه دوم، فضاهای کوچکتر با تودرتویی بیشتری دارد که با توجه به وجود اجاق های متعدد و دودزدگی سقف آنها باید مربوط به زندگی و سکونت افراد بوده باشد که ضخامت قابل توجه لایه دوده و کربن بر سقف و دیواره ها این طبقه نشانگر آن است که این مکان مدتها سرای امنی برای ساکنان بومی منطقه بوده و مورد توجه فراوان قرار داشته است.
پراکندگی قطعات خمره ها و ظروف سفالین، ذخیره سازی آرد و غلات در پای دامنه و نزدیک به غارها نیز نشانگر زندگی در این محل به ویژه در دوره های آشوب و ناامنی سیاسی است تا ساکنان یارای مقاومت در برابر مهاجمان را داشته باشند.
طبقه سوم در این مجموعه اتاق های کمتر ولی نسبتا بزرگتری دارد که احتمالا انبار بوده و برای ذخیره کردن اشیا و آذوقه از آنها استفاده می شده است و تمام عناصر معماری داخل این فضاها از قبیل آخورها، اجاق ها و غیره از جنس کوه و به صورت دستکند ایجاد شده است.
این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۲ هزار و ۲۱۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و نمونه مشابه اینگونه معماری دستکند و روستایی که در دل کوه حفر شده، در سایر مناطق ایران به ویژه در جنوب کشور مشاهده شده که از آن جمله می توان به غار “خربس ” در جزیره قشم و روستای “میمند” در کرمان اشاره کرد.
غارها در خواب بی توجهی
بازدید میدانی خبرنگار ایرنا از این منطقه نشان می دهد که در حدود چهار کیلومتر جاده خاکی از جاده اصلی به سمت غار را باید طی مسیر کرد و در محل پایین دست غار نیز هیچگونه امکانات رفاهی برای استراحت وجود ندارد.
علی رغم اینکه مردم این خطه برای فرار از گرمای تابستانی در ساعات بعداز ظهر و روزهای تعطیل به خنکای دامنه کوهای سیوکانلو پناه می برند و دامنه غارهای هنامه در تعطیلات آخر هفته روزهای شلوغی را سپری می کند، ولی وقتی که با نبود امکانات رفاهی در این منطقه تاریخی مواجه می شوند، دلسرد از این گردش روزانه از این مشکلات گلایه مند می شوند.
هیچگونه امکانات رفاهی همچون لوله کشی آب آشامیدنی، سرویس بهداشتی و سایبانی برای استراحت مسافران در پای کوه وجود ندارد و اگر پای درد و دل مسافرانی که با پیمایش کوه و بازدید از غارها به پایین دست رسیده اند می نشینی؛ متوجه دغدغه آنها از نبود امکانات می شوید.
غارها هم در وضعیت مناسبی قرار ندارند و ریزش دیواره ها در اثر بی توجهی در کنار یادگاری نویسی های مسافران بدون هیچگونه نظارتی، این اثر مهم تاریخی را در معرض خطر قرار داده است و به گفته مردم محلی ریزش کوه نیز به بخش غربی غار آسیب وارد کرده است.
بنا به نظر کارشناسان؛ اقتصاد این منطقه برپایه کشاورزی بنا نهاده شده است ولی این بخش بدلیل خشکسالی و کم آبی با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می کند و گردشگری می تواند پیشران مناسبی برای اقتصاد منطقه باشد که لازم است به زیرساخت های گردشگری منطقه توجه بیشتری شود که غارهای هنامه بدلیل نزدیکی به شهرستان شیروان و واقع شدن در منطقه ای خوش آب و هوا می تواند در اولویت های رسیدگی قرار گیرد.
خطر در کمین گردشگران
رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شیروان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا از ایجاد شکاف عمودی در بدنه غارها پرده برداری کرد و گفت: بارندگی های سال گذشته شکافی عمودی و عمیق در بدنی کوه ایجاد کرده و هر لحظه امکان ریزش وجود دارد به همین دلیل امنیت گردشگران در بازدید از این غارها در خطر است.
میثم زارع افزود: کارشناسان زمین شناسی در این زمینه خطر ریزش غارها را محتمل می دانند و معتقدند که باید هر چه سریعتر شکاف ایجاد شده با تزریق سیمان ترمیم پیدا کند.
وی بیان کرد: روان آبهای ناشی از بارندگی که از بالای کوه به بدنه غارها وارد می شود موجب ریزش و فرسایش غارها شده است و هدایت روان آبها باید در اولویت قرار گیرد که در این خصوص 100 میلیارد ریال اعتبار نیاز است.
زارع تصریح کرد: سال گذشته از محل اعتبارات استانی، یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال برای غارهای هنامه شهرستان شیروان تخصیص یافت که این میزان از اعتبار تنها صرف جاده سازی شد و امسال نیز 100 میلیارد ریال برای احداث زیرساخت های رفاهی نظیر سرویس بهداشتی، روشنایی و نورپردازی و نصب آلاچیق در این منطقه پیش بینی شده است.
وی ادامه داد: با توجه به کمبود اعتبار پیش بینی می شود که این اعتبار در سطح استان محقق نشود و ترمیم و بازسازی این غارها نیاز به حمایت ملی دارد.
شهرستان شیروان در ۶۰کیلومتری شرق بجنورد و در مسیر اصلی مسافران شمال مشهد و زائران بارگاه قدسی ثامن‌الحجج حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع) واقع است که دارای ۶ روستای هدف گردشگری است.
تاکنون ۶۴۲ اثر تاریخی خراسان شمالی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که از این تعداد ۵۰۹ اثر تاریخی، ۴۴ اثر طبیعی، ۷۵ اثر ناملموس و ۲۰ اثر منقول تاریخی است.
استان خراسان شمالی با داشتن هزار و ۲۰۰ اثر و بنای تاریخی شناسایی شده در شمال شرق کشور قرار دارد.