به گزارش ایرنا، مطابق با آنچه معاونت برنامه ریزی شرکت آب منطقه ای اصفهان به ایرنا گفته است، اصفهان در۲۰ سال گذشته به هر دلیلی افزایش جمعیت داشته و ایجاد بارگذاری‌ها در منطقه به برهم خوردن تعادل در منابع و مصارف آبی منجر شده است که در نتیجه در سال، ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون مترمکعب از منابع تجدید ناپذیر برداشت می‌شود. ماحصل برداشت منابع تجدید ناپذیر این بوده که آبخوان‌ها به شدت افت و زمین فرونشست کرده است.
به گفته کارشناسان، اصفهان اکنون از جلوداران فرونشست در ایران است و نرخ این پدیده مخرب بین ۱۲ تا ۱۸ سانتی متر در سال در هلال شمالی این شهر، از منطقه رهنان تا فرودگاه بین المللی شهید بهشتی، تهدید جدی برای مراکز پر تراکم جمعیت است. در این شرایط دشت اصفهان – برخوار با نرخ متوسط ۱۵ سانتی‌متر در سال فرونشست می‌کند؛ دشت مهیار شمالی مرده و دشت مهیار جنوبی گرچه هنوز نفس می‌کشد اما در امتداد ارتفاعات کلاه قاضی با برداشت‌های بی رویه دچار فرونشست‌هایی خطرناک با عمق ۵۰ تا ۶۰ متری شده است.
فرونشست بر اساس تعریف یونسکو، فروریزش یا نشست سطح زمین است که به علت‌های متفاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. مهم‌ترین علت روی دادن فرونشست در اصفهان برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی است که توسعه صنعت در سال‌های گذشته و البته کشاورزی در حوزه زاینده رود به کمبود منابع و پناه بردن به آب‌های زیرزمینی منجر شده است.
فرونشست، پاسخ زمین به برداشت‌های خارج از توان اکولوژیک
باید گفت، تنها بهای سنگین چیدمان توسعه خارج از توان اکولوژیکی در اصفهان، خشکی زاینده رود و تالاب گاوخونی نیست، سنگین‌تر از این قیمت‌ها که پرداخت شده، باید فرونشست زمینی را که زنده به زایش زاینده رود بوده است، افزود.
اگر روزی ناصرخسرو قبادیانی اصفهان را شهری بر هامون نهاده می‌خوانده، شوربختانه، امروز شیره جان این هامون کشیده شده و رو به موت است. این اغراق نیست؛ سال‌ها رگ و پیوند دشت اصفهان از رهاورد زاینده رود سیراب و پر آب شده و اگر آبادانی، تمدن و اوج معماری ادوار گذشته را در سرزمین می بینید، حاصل زاینده رود بوده است؛ اما به گفته کارشناسان و پایشگران فرونشست در اصفهان، آنچه در سال‌های اخیر رخ داده، این است که جاذبه صنعتی تعریف شده و شوربختانه طرح‌های انتقال آبی که در آینده دوباره آب را بر کام توسعه صنایع می ریزند، اصفهان را تا مرز ویرانی و غیر قابل زیست بودن پیش می‌برند.
وقتی صحبت از محیط زیست می‌شود، نمی‌توان آینده را به آینده واگذار کرد، که هرچه بکاریم برداشت خواهیم کرد؛ امروز اگر اصفهان به نماد فرونشست ایران تبدیل شده است، حاصل سال‌هایی است که بی‌توجه به نیازهای بوم شناختی، چیدمان توسعه شد و اکنون فرونشست و تهدید سازه‌های شهری، بناهای تاریخی و صرف هزینه‌های گزاف حاصل همان توسعه صنعتی است که به گفته کارشناسان، همچنان با تعریف طرح‌های انتقال آب، اصفهان را دچار دور باطل خواهد کرد. بنابراین امروز که کارشناسان، فرونشست را چالش جدی اصفهان می‌دانند باید گفت، آینده برای این شهر با آمدن آب برای صنعت و اینکه چگونه مدیریت خواهد شد، در سایه روشنی از ابهام قرار دارد.
امانت‌دارهای خوبی برای اصفهان نبودیم
کارشناسان معتقداند، در حالی که برای تامین آبِ صنعتی که پیشتر بر گُرده زاینده رود بارگذاری شده است، طرح‌های جدید انتقال آب عملیاتی می‌شود، این طرح‌ها نمی‌تواند درمانی برای زاینده رود و گاوخونی باشد چرا که تنها تقاضا ایجاد و در آینده برداشت‌ها از آبخوان‌ها از آنچه هست، افزوده‌تر خواهد شد.
رضا اسلامی مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی در اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در باره آنچه با فرونشست این منطقه و آینده آن را تهدید خواهد کرد، گفت: امانت دارهای خوبی نبوده‌ایم. اگر امانت دار بودیم، نمی‌گذاشتیم به راحتی به زاینده رود که یک عمر منبع زایش بوده است، دست درازی شود و بارگذاری بیش از حد بر آن اتفاق بیفتد.
وی با توجه به افزوده شدن تقاضا و تامین مطالبه‌هایی که از طریق برداشت‌های بی‌رویه افزوده خواهد شد، گفت: زاینده رود هنوز هم توان زایش دارد اما زمانی می‌رسد که اگر آب در زاینده رود جاری شود، مثل این است که آب را در یک خیابان جاری کرده باشند؛ یعنی آبی نفوذ نمی‌کند و زمانی این اتفاق خواهد افتاد!
زاینده رود منبع تغذیه دشت اصفهان – برخوار است و از این رو اشاره اسلامی در واقع یک هشدار جدی است که اگر چنین بدون توجه به نیازهای بوم شناختی به پیش بتازیم، با همین فرمان، اصفهان با فرونشست و با کوچکترین زلزله‌ها در کام شکاف‌ها فرو می‌غلتد.
وی در توضیح بیشتر به ایرنا گفت: همیشه می‌خواهیم صورت مساله را پاک کنیم. مردم را برای خودمان نامحرم بدانیم و نگوییم که اصفهان فوق العاده شهر خطرناکی شده است. این استان در پهنه بندی خطر زمین لرزه که سازمان زمین شناسی تهیه کرده است، جزو مناطق سفید به شمار می‌آید؛ اما اکنون با یک زلزله ۵ ریشتری همان بلایی بر سر اصفهان خواهد آمد که با یک زلزله هشت ریشتری اتفاق خواهد افتاد.
اسلامی افزود: فرونشست اصفهان را ضعیف کرده است؛ مثل آدمی که مریض شده باشد. فرونشست هم همین بلا را بر سر این خطه آورده است و در آینده نزدیک زلزله‌ای با همان مقیاس و اندازه زلزله اردیبهشت سال ۹۲ حبیب آباد اصفهان که تنها لوستر خانه‌ها را تکان داد، همان زلزله، با همان مقیاس و شدت زمانی، ترک‌های وحشتناک در خانه‌ها ایجاد خواهد کرد و امکان دارد با یک زلزله چهار و نیم ریشتری کشته هم داشته باشیم.
تعریف جاذبه‌های صنعتی برای اصفهان و تاوان‌های محیط زیستی
مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی در اصفهان که فرونشست و عوارض آن را به همراه گروه‌های کارشناسی و دستگاه‌های" جی پی اس" دو فرکانس رصد و پایش کرده است، با انتقاد از صنعتی شدن اصفهان و همچنان آب بر این آسیاب ریختن در شرایط متزلزل منابع آبی، به ایرنا گفت: صنعت دارد اصفهان را می‌ترکاند. آمارها وحشتناک است؛ اصفهان ۷۰ درصد فولاد، ۹۰ درصد سنگ ساختمانی، ۵۴ درصد لبیات، ۹ درصد برق و ۱۶ درصد سوخت کشور را تامین می‌کند؛ جاذبه صنعتی در اصفهان زیاد داریم. اصفهانی که کشش سه میلیون نفر را دارد، امسال ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر شده است!
وی افزود: جمعیت پنج میلیون و هفتصد هزار نفری اصفهان، ۴۸۰ میلیون مترمکعب آب برای شرب نیاز دارد. سد زاینده رود، ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب دارد؛ اصفهان در این میان چه کرده!؟ به آب‌های زیرزمینی دست درازی کرده است. از چاه‌ها به آب شرب تزریق می‌شود؛ ما با کسری آب مواجه هستیم.
اسلامی یادآور شد: از خلیج فارس می‌خواهند ۲۰۰ میلیون مترمکعب در سال آب به اصفهان و برای فولاد بیاورند و اندازه ۵۰۰ میلیون مترمکعب برایش برنامه ریخته‌اند! همه اینها در حالی است که باید به جای صنعت به جاذبه گردشگری اش روی بیاورند. در استانداری به جای معاونت اقتصادی باید یک معاونت گردشگری تعریف شود.
اشاره اسلامی به طرح انتقال ۵۵۰ میلیون مترمکعب آب خلیج فارس به ۷ استان و فلات مرکزی ایران است که از این مقدار سهم صنایع اصفهان، ۲۰۰ میلیون مترمکعب بود؛ وی معتقد است که فرایندهای پیش رو، تقاضای آب و برداشت آب‌های زیرزمینی با حفر چاه را خواهد افزود.
در این پیوند، اسلامی شرایط پیش روی فرونشست اصفهان را خطرناک دانست و گفت: اصفهان در همه چیز رتبه‌آور است. در صنعت و در معدن که سومین استان معدنی کشور هستیم. ما اصفهانی‌ها بیشترین ضربه را به اصفهان زده‌ایم و هیچ امانت دار خوبی نبوده ایم. زاینده رود را به دید اصفهان و کشور نگاه نکنیم، به دید جهانی نگاه کنیم. زاینده رود یک میراث جهانی است. یک رودخانه در فلات مرکزی جاری شده و حالا آن را خشک کرده‌ایم. اصفهان که نگین این فلات مرکزی است دارد مخروبه می‌شود!
اصفهان، نماد فرونشست در ایران
مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی در اصفهان بالاترین نرخ فرونشست در اصفهان را ۱۸ سانتی متر و در منطقه رهنان اصفهان اعلام کرد و گفت: نرخ فرونشست از سال ۹۲ در شمال اصفهان از منطقه شاهین شهر تا حبیب آباد، دولت آباد، گز و برخوار، فرودگاه بین المللی شهید بهشتی اصفهان و کُمشِچه بسیار شدید شد و این به چند دلیل خطرناک است؛ یکی به دلیل تراکم جمعیتی در شمال اصفهان و دیگری اینکه بیشترین المان‌های شهری در این قسمت شهر قرار دارد.
به گفته مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی در اصفهان، نرخ فرونشست در رهنان ۱۸ سانتی متر، شاهین شهر ۱۲ سانتی متر، ورزشگاه نقش جهان ۱۲ سانتی متر، حبیب آباد ۱۷ تا تا ۱۸ سانتی متر، دولت آباد ۱۷ سانتی متر، خوراسگان ۱۸ سانتی متر و در فرودگاه اصفهان ۱۲ سانتی متر در سال است.
وی در رابطه با شرایط فرونشست زمین در دشت مهیار گفت: در دشت مهیار شمالی دیگر آبخوانی وجود ندارد و بارندگی بشود یا نشود، برای آبخوان تاثیری ندارد. دشت مهیار شمالی دشت مرده ای با ترک‌هایی تا عمق ۵۰، ۶۰ متر ی و عرض یک تا یک و نیم متری است؛ مهیار جنوبی اما هنوز نفس می‌کشد.
اسلامی افزود: نرخ بحرانی فرونشست در جهان ۴ میلی‌متر است و زمین در اصفهان سی برابر نرخ جهانی نشست می‌کند. استان اصفهان در سال ۹۵، دهمین استان ایران به لحاظ فرونشست بود و سازمان زمین شناسی در سال ۹۹ اعلام کرد که اصفهان رتبه یک فرونشست در ایران است.
نگرانی‌ها از موج جدید توسعه صنعتی در اصفهان
در این پیوند، محمد کوشافر کارشناس خاک و از کوشندگان محیط زیست اصفهان، مهم‌ترین دلیل فرونشست در اصفهان را خشکی زاینده رود دانست و افزود: فرونشست یکی از پیامدهای خشکی زاینده رود است. در این باره چندین مرتبه کارشناسان تذکر می‌دادند که اگر وضعیت زاینده رود به همین شکل پیش برود، با فرونشست مواجه خواهیم بود. فرونشست هم مثل خیلی از پیش بینی‌های دیگر به وقوع پیوست و در حال استمرار است.
وی با اشاره به اطلس فرونشست اصفهان که از سوی سازمان نقشه برداری کشور در سال ۹۷ تهیه شده است، گفت: یکسری نقاط مهم روی نقشه فرونشست اصفهان خودنمایی می‌کند، از جمله پل‌های تاریخی و میدان نقش جهان که می‌توانند در معرض آسیب باشند. همچنین مکان‌هایی که سازه‌های سنگین دارند، به واسطه وزنشان می‌توانند تاثیر بیشتری داشته باشند و فرایند فرونشست را تسریع کنند.
از نگاه کوشافر مدل توسعه نه تنها در اصفهان که در ایران موجب شده است تا این اندازه فشار به منابع آبی اصفهان وارد شود، ممکن است توسعه صنعتی در استان‌های دیگر رخ داده باشد اما می‌توانیم نتایجش را در اصفهان ببینم. بنابراین مدل توسعه در اصفهان و البته در کشور به خصوص استان‌هایی که با اصفهان در ارتباط هستند موجب شده است تا اصفهان با مشکلات ناشی از برداشت‌های بی‌رویه آب با فرونشست مواجه باشد.
وی به ایرنا گفت: به طور کلی گفته شده است که در طرح انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان، قرار است آب برای صنعت بیاید. از طرفی می‌بینیم که صنعت روی پساب سرمایه گذاری زیادی می‌کند و پساب شهرهای اطراف را هم می‌خرد. همه اینها یک تذکر و هشدار است که این همه آب در اختیار صنعت، ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب به اضافه پساب، چه آینده ای را در توسعه اصفهان ترسیم می‌کند! این نگرانی وجود دارد که این انتقال آب باعث افزایش صنعت شود.
کوشافر یادآور شد: در رابطه با پساب یک نکته وجود دارد؛ زاینده رود یک حوضه بسته است. وقتی می‌گویند از پساب استفاده می‌کنیم باید گفت که از لحاظ کمی تغییر قابل مشاهده ای را ایجاد نمی‌کند. پساب چه در آب زیرزمینی و یا در رودخانه برود، به هر حال جزو بیلان حوزه زاینده رود است. بنابراین پساب و به اضافه حجم ۲۰۰ میلیون مترمکعبی که قرار است به اسم صنعت وارد اصفهان شود، این استنباط را برای ما به‌وجود می‌آورد که به احتمال، موج دیگری در توسعه صنعتی اصفهان خواهیم داشت.
وقتی حوزه زاینده رود فقیر می‌شود
منصور شیشه فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت و گو با ایرنا یادآور شد: طبق مطالعاتی که روی پهنه خشکسالی استان انجام شده است، در ۱۰ سال گذشته، ۹۸ درصد از مساحت استان با شرایط خشکسالی مواجه است و امسال هم شرایط خاص خشکسالی را داریم. بارش‌ها در سرچشمه‌های آبی ۴۰ درصد نسبت به بلند مدت کاهش داشته است و حجم منابع آب سدهای استان به طور متوسط نسبت به بلند مدت ۵۳ درصد کاهش دارد.
این روند کاهش بارش، خشکسالی هیدرولوژیک، خشکسالی هواشناسی و خشکسالی ژئوهیدرولوژیک که اثرش کاهش سطح آب های زیزرمینی است را در پی خواهد داشت. با بررسی چاه‌های پیزومتریک آب منطقه‌ای اصفهان، افت یک متری سطح آب را در طول سال گزارش کرده اند. این شرایط به علت خشکسالی باعث شده است که برداشت از آب‌های زیرزمینی بیشتر و سفره‌های آب زیرزمینی خالی شود و تاثیرات این برداشت‌ها را به شکل فرونشست شاهد باشیم.
شیشه فروش با اشاره به فصلی شدن رودخانه زاینده رود در ۱۰ سال گذشته، گفت: قطع و وصل مستمر آب در زاینده رود باعث تشدید شرایط فرونشست شده است. به علت اینکه آب برای کشاورزی تامین نشده است، اراضی کشاورزی کشت نشده و به چاه‌های آب فشار می‌آورند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان چاره کار برای جلوگیری از پیشرفت فرونشست در اصفهان را تامین حق آبه قانونی محیط زیست و رودخانه زایندرود دانست و گفت: حوزه زاینده رود فقیر شده و تامین آب از حوزه های دیگر به این حوزه اجتناب ناپذیر است. وزارت نیرو مسوولیت دارد که احیای رودخانه را انجام بدهد تا دشت‌ها بیشتر از این فرونشست نکند.
وی افزود: سازمان زمین شناسی از نظر قانونی موظف است که پایش دشت‌ها را برای تعیین نرخ فرونشست انجام دهد. از سال گذشته با همکاری این سازمان و پشتیبانی لازم، طرح پایش فرونشست در دشت اصفهان - برخوار با ایجاد ۲۵ ایستگاه آغاز شد. همچنین دشت کاشان، دشت آران و بیدگل، دشت اردستان، دشت برخوار و دشت مهیار به صورت ویژه پایش شدند. طبق مطالعاتی که انجام و گزارشی که به ما شده است، نرخ فرونشست در دشت‌های مختلف استان به طور متوسط بین ۱۵ تا ۱۸ سانتی متر در طول سال است.
شیشه فروش گفت: اثرات این فرونشست را می‌توانیم در شکاف‌هایی که در اراضی کشاورزی، مسیر جاده در منطقه مهیار ایجاد شده است و همچنین با آسیب به ۳۰۰ واحد مسکونی در شهر دامنه ببینیم.
وی افزود: راهکارهایی برای مقابله با پدیده فرونشست زمین در پیش گرفته شده و به دستگاه‌های اجرایی مربوطه ابلاغ شده است، از جمله تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی و برخورد با چاه‌های آب غیر مجاز توسط شرکت آب منطقه ای، توسعه الگوهای کشت جایگزین و کم مصرف آب توسط جهاد کشاورزی و اجرای طرح‌های بیابان زدایی و آبخیزداری توسط اداره کل منابع طبیعی.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در پاسخ به این نگرانی و استنباط که طرح‌های انتقال آب با ایجاد تقاضا، کمکی به احیا زاینده رود و مشکل فرونشست نخواهد بود، به این جمله اکتفا کرد: معتقدم تامین حقآبه‌های زاینده رود و کشاورزی می‌تواند کمک بزرگی در کنترل فرونشست باشد اما دیدید که طرح انتقال آب از خلیج فارس با هدف تامین آب صنایع پیش بینی شد.
به اعتقاد کارشناسان امر، فرونشست یک پدیده زیست محیطی، به‌معنی نشست تدریجی و یا پایین رفتن ناگهانی سطح زمین به‌دلیل تراکم مواد زیر سطحی است. برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی ناشی از نیاز روزافزون به منابع آب که به دنبال توسعه صنعت و کشاورزی در اصفهان رخ داده از دلایل اصلی فرونشست به شمار می رود. تهدید و آسیب‌های جبران ناپذیر سازه‌ها و تاسیسات شهری، خطوط انتقال نیرو، ساختمان‌ها و به خصوص بناهای تاریخی و شهره شهر موزه اصفهان از جمله نگرانی‌های کارشناسان برای آینده پیش روی اصفهان در اثر برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی است. آنها معتقداند آبی که بر کام صنایع در اصفهان ریخته می‌شود، با امکان ایجاد تقاضا و تعریف توسعه‌های بیشتر، اصفهان را در لبه پرتگاه فرونشست قرار خواهد داد.