مکث می‌کند، با کمی تامل و لبخندی تلخ می‌گوید: «قرار بود پاسداشت شأن و منزلتمان باشد، اما ناممان را از میان عناوین هنرها حذف کرده‌اند؛ و دوسال است که حقوق ماهیانه مان را پرداخت نمی‌کنند؛ ۵۰ سال برای زنده نگه‌داشتن هنر سنتی و صنایع‌دستی تلاش کرده‌ام، اما اکنون که دستانم می‌لرزد و چشمانم سویی ندارد، می‌گویند «برو شکایت کن»؛ برای پول؟! شان من چنین اجازه‌ای نمی‌دهد...»
پیشکسوت دیگری تلفنی توضیح می داد، آرام و شمرده حرف می زد، چند باری هم نفس های عمیق ...، احساس کردم به کرونا مبتلاست یا شاید هم برای بیان مشکل تردید دارد، گفت: «من بیماری ریوی حاد دارم، جزو گروه بیماران خاص هستم، در تمام طول روز و هنگام کار کردن، دستگاه اکسیژن به من متصل است، در این وانفسای کرونا و رکود با همه هزینه های درمانی که دارم، ۱.۵ میلیون تومان هنر کارت به من دادند، چند بار باید پیگیری کنم؟ مدارک پزشکی دادم، اما انتظار داشتم...»
سخت است بجای گفت و گو با هنرمند درباره آثار فاخرش، عمری که در هنر و فرهنگ گذاشته، در مورد مسائل مالی و مادی حقوقی حرف بزنیم، نه برای خبرنگار که پیگیری وضعیت هنرمندان وظیفه اوست، برای هنرمند پیشکسوتی که تمام جهانش هنر و معنویت بوده و بحث مادی را در شان و منزلت خود نمی داند.
از گوشه و کنار در نمایشگاه های هنرهای سنتی از برخی پیشکسوتان این حوزه شنیده بودم که بیمه آنها متوقف یا مقرری و مستمری ماهانه آنها قطع شده است؛ با گله می‌گفتند «کمک حمایتی دولتی دوران کرونا در قالب هنر کارت را یا دریافت نکرده اند، یا مبالغ آن با سایر هنرمندان هم تراز و هم درجه هنری متفاوت یا خیلی کمتر است» و میان دو وزارتخانه «فرهنگ و ارشاد اسلامی» و «میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی» بلاتکلیف هستند.
این حمایت ها از سوی موسسه هنرمندان پیشکسوت که اساسنامه آن در سال ۱۳۸۵ با هدف «پاسداشت شأن و منزلت هنرمندان با سابقه کشور در حوزه‌های متعدد هنری و تکریم مقام آنان» در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید؛ صورت می گیرد. موسسه‌ای که دارای شخصیت حقوقی مستقل بوده در سال ۱۳۹۱ زیر مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل شده است.
طبق ماده ۲ اساسنامه این موسسه «هنرمند پیشکسوت به کسی اطلاق می‌شود که در یکی از حوزه‌های موسیقی، نمایش، شعر، ادبیات داستانی، سینما، معماری، هنرهای سنتی، تجسمی و خوشنویسی به خلق آثاری برجسته اشتهار و اشتغال داشته یا دارد و واجد بیش از ۳۵ سال سابقه حرفه هنری؛ بیش از ۶۰ سال سن و برخورداری از حسن شهرت در جامعه هنری کشور و صاحب سبک ویژه باشد» ؛مطابق تبصره همین ماده «مرجع تعیین هنرمند پیشکسوت شورای ارزشیابی هنرمندان و شاعران کشور است» شورایی که زیر مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دارد.
اکنون شماری از هنرمندان پیشکسوت هنرهای سنتی می‌گویند «از دو سال پیش مقرری ماهانه آنها قطع شده است؛ و پرداخت مبالغ حمایتی آنها در دوران کرونا با سایر هنرمندان متفاوت و خیلی کمتر است »؛ دوسال پیش (سال ۱۳۹۸) همان سالی است که میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی از سازمان به وزارتخانه ارتقا ساختاری داد و از اواخر آن بیماری کرونا در کشور همه گیر شد و بازارها و بازارچه های صنایع دستی و هنرهای سنتی وارد رکود شدند.
قرار بود شان پیشکسوت حفظ شود، اما ...
با محمدعلی پایدار از هنرمندان پیشکسوت آثار چوبی (منبت،معرق و مشبک) ساکن قائم شهر استان مازندران گفت‌وگو کردم؛ او می گوید: از حدود دو سال پیش که وزارت میراث‌فرهنگی،گردشگری و صنایع‌دستی تشکیل شد پرداختی مقرری ماهیانه هنرمندان هنرهای سنتی قطع شده است، متاسفانه شورای ارزشیابی که زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است عنوان هنرهای سنتی را از ماده ۲ اساسنامه تاسیس «مؤسسه هنرمندان پیشکسوت» (مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی ) حذف کرده است.
«این بودجه اختصاصی برای پاسداشت شأن و منزلت و تکریم مقام هنرمندان با سابقه کشور در بودجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در نظر گرفته شده و توسط صندوق اعتباری هنر به هنرمندان پرداخت می‌شود که با حذف عنوان هنرهای‌سنتی از مصوبه، این مقرری دیگر به هنرمندان این حوزه پرداخت نمی‌شود، آن هم در این شرایط سخت اقتصادی و رکود کرونایی.»
هنرمند پیشکسوت منبت‌کار به پیگیری‌های متعددش از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اشاره کرد و افزود: به من پاسخ می‌دهند که «وقتی این قانون در شواری عالی اتقلاب فرهنگی مصوب شد، میراث‌فرهنگی سازمان بود؛ اکنون که وزارتخانه شده باید بودجه جداگانه بگیرد و به هنرمندان زیرمجموعه خود کمک هزینه پرداخت کند»؛ اما تا زمانی که قانونی اصلاح نشده و اصلاحیه‌ای هم ابلاغ نشده نباید عنوان هنرهای سنتی از فهرست حذف می شد؛ همه بندها و تبصره‌های این مصوبه هنوز برقرار است؛ هنوز اصلاحیه نیامده حقوق ما را قطع کردند.
«من حدود دو سال از همان زمانی که وزارتخانه میراث‌فرهنگی تشکیل شده در این مورد مشکل دارم؛ به من که دارای مدرک درجه یک هنری (معادل دکتری) هستم ماهانه مبلغ ۸۰۰هزار تومان در قالب تکریم هنرمندان پیشکسوت پرداخت می‌کردند، که از سال ۱۳۹۸ قطع شد. به همه هنرمندان در سایر رشته ها برای جبران خسارت کرونا مبلغ ۵ میلیون تومان پرداخت کردند، اما میران این کمک برای هنرمندان هنرهای سنتی فقط ۱.۵ میلیون تومان بود.
پایداری گفت: موضوع را از وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی پیگیری کردم آنها می‌گویند «قانون و مصوبه شفاف است باید پرداخت کنند، باید به دیوان عدالت اداری شکایت کنید» البته برخی شکایت کرده‌اند که مقرری آنها برقرار شده است؛ اما این تکریم و شان هنرمند نیست، برای ما هنرمندان خوب نیست وارد شکایت و دادگاه و دادرسی آن هم برای مسائل پولی شویم؛ شان و کرامت هنرمند اجازه نمی‌دهد.
وی با بیان اینکه موسسه هنرمندان پیشکسوت هم در جریان مشکل هنرمندان هنرهای‌سنتی قرار دارد، گفت: گله ما از اجرا نشدن این مصوبه است؛ آخرین بار یک ماه پیش تلفنی پیگیری کردم، ابتدا گفتند «به پژوهشکده هنرهای‌سنتی وزارت میراث‌فرهنگی مراجعه کنید» آنها هم می‌گویند که «وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی نباید بند یا عبارتی را از قانون مصوبی که تاکنون اجرا میشده، حذف و اجرای آن را لغو کند» و تنها راه باقیمانده شکایت به دیوان عدالت اداری است.
هنرکارت درجه دو به من دادند، اما من مدرک درجه یک دارم
موضوع را از زاکار باغداسارزاده بوداغیانس هنرمند پیشکسوت رشته حکاکی روی فلز از هموطنان ارامنه هم پیگیری کردم؛ به گفته این هنرمند ساکن تبریز «تا دو سال پیش دارای مدرک درجه ۲ هنری بودم، اما پس از ارزشیابی اکنون دارای مدرک درجه یک هستم، اما به دلیل آنکه ۵۵ سال سن دارم و طبق قانون به هنرمندان بالای ۶۰ سال مقرری هنر می‌دهند، هیچ مقرری ماهانه‌ای دریافت نمی‌کنم.
این هنرمند پیشکسوت می‌گوید: سال گذشته به من هنر کارت کمک حمایتی دوران کرونا دادند، اما مبلغ یک میلیون و پانصدهزار تومان بود یعنی بر مبنای مدرک درجه ۲هنری محاسبه کردند، از وزارت فرهنگ پیگیری کردم، گفتند «درخواست خود را بنویسید ارسال کنید» من هم انجام دادم، اما هنوز ترتیب اثر داده نشده است؛ واقعا نمی‌دانم مشکل را به وزارت فرهنگ باید بگویم یا وزارت میراث فرهنگی.
بیمار خاص ریوی هستم، اما هنر کارت ۱.۵ میلیونی به من دادند
عصمت مجیدی هنرمند پیشکسوت روزدوزی‌های سنتی دارای مدرک درجه یک هنری، عضو موسسه هنرمندان پیشکسوت و ساکن گنبد کاووس استان گلستان است؛ او که ۵۷ سال سن دارد، به بیماری حاد ریوی (پرفشاری ریه) مبتلاست و جزو بیماران خاص محسوب می‌شود، در حین مصاحبه به آرامی و با نفس‌های شمرده سخن می‌گفت.
هنرمند پیشکسوت گلستانی اظهار داشت: دستگاه اکسیژن در طول روز در بیشتر ساعت زندگی به من متصل است، اعلام شد که قرار است مبلغ ۵ میلیون تومان کمک هزینه دوران کرونا به هنرمندان پیشکسوت داده شود، اما به من مبلغ یک میلیون و پانصدهزار تومان پرداخت کردند؛ علت را جویا شدم گفتند «با توجه به شرایط سنی مبلغ کامل شامل شما نمی‌شود»
مدارک پزشکی بیماری خاص را برای وزارت فرهنگ و ارشاد ارسال کرده‌ام و انتظار داشتم که شرایط بیماری و هزینه‌هایی که انجام می‌دهم را در نظر بگیرند، مجدد از وزارت فرهنگ پیگیری کردم؛ اما تا کنون جوابی به من ندادند. ۶ سال است که به این بیماری مبتلا شدم، یکبار در ماه بستری می‌شوم و باید دارو تزریق می‌کنم. قبل از کرونا به تهران می آمدم، در دوسال اخیر در گنبد کاووس تزریق را انجام می‌دهم.
این هنرمند پیشکسوت اظهار داشت: وزارت میراث فرهنگی که هنوز هیچ مبلغی به عنوان کمک کرونایی به پیشکسوتان نداده است، فرم پر کردم اما هیچ کمک بلاعوضی از این وزازتخانه دریافت نکرده ام؛ من از اعضای موسسه هنرمندان پیشسکوت هستم و ماهانه ۱۵۰هزار تومان به من می دهند، نامه نگاری کردم که به دلیل بیماری خاص و مشکلاتم مستمری که به هنرمندان پیشسکوت می‌دهند به من تعلق بگیرد؛ اما هنوز ترتیب اثری به نامه داده نشده و جز همان ۱۵۰ هزار تومان موسسه از زمان عضویت مبلغ دیگری به من نمی‌دهند.
مدرک درجه یک هنرمندی دارم، اما ۱.۵ میلیون تومان کمک کرونایی گرفتم
تنوع هنرهای سنتی بسیار گسترده است، اسدالله تابع‌منش هنرمند پیشکسوت در رشته زیورآلات سنتی است، او از ۷۳ سال عمر خود ۵۷ سال را در این رشته کار کرده و در کنار تدریس این رشته در دانشگاه، خرجی روزمره را از یک مغازه کوچک در می آورد؛ او می گوید: «هنوز دقیقا نمی‌دانم قرار است که چه مقرری، مستمری یا مبلغی تحت عنوان هنر کارت به ما پیشکسوتان هنرهای سنتی بدهند؛ یک بار ثبت نام کردیم، یک بار هم نشانی را مجدد اعلام کردیم، اما هنوز خبری نیست.»
با اینکه مدرک درجه یک هنری دارم، و قرار بود به همه هنرمندان دارای این مدرک مبلغ ۵ میلیون تومان حمایت دوران کورنا پرداخت کنند، اما فقط ۱.۵ میلیون تومان به من پرداخت کردند؛ اعتراض و پیگیری کردم گفتند «هنرمند وزارت ارشاد نیستی» من مدارکم را که به تایید وزارت میراث هم رسید که حدود ۱۵ سال هنرمند این رشته هستم را به وزارت فرهنگ دادم، اما هیچ اتفاقی نیفتاد.
وی گفت: ما از موسسه هنرمندان پیشسکوت مقرری دریافت می‌کنیم، شنیده ام ظاهرا قرار است به کمک صندوق، ماهانه ۸۰۰ هزار تومان به هنرمندان به عنوان مستمری پرداخت کنند، اما یک سال و نیم است که خبری نیست؛ حتی برخی هنرمندان در رشته‌های مختلف اذعان کرده اند که این مبلغ را دریافت می‌کنند، اما ما هنرمندان هنرهای‌سنتی چنین مبلغی دریافت نمی‌کنیم؛ اگر پرداخت می‌شود چرا باید تفاوت و تبعیض وجود داشته باشد.
تابع نژاد بیان کرد: به طور کلی ما پیشکسوتان هنرهای سنتی که آثارمان با سختی، برخی پای کوره و برخی با از دست دادن چشم و عمر گذاشتن برای خلق و تولید یک اثر، بلاتکلیف هستیم. همه جای دنیا پیشکسوت هنر را رو چشم می گذارند، اما ما برای حق و حقوق قانونی خود که خود مسئولان مصوب کردند باید مدام پیگیری کنیم؛ کاش تا زمانی که پیشکسوت زنده است قدر و منزلتش را بدانند و حمایت کنند، نه زمانی که چراغی و کارگاهی خاموش می شود.
شان هنرمند؛ کرامت پیشکسوت بلاتکلیفی نیست
موضوع را از چند استاد هنرمند و پیشکسوت هنرهای سنتی از اصفهان، تهران، قزوین تا زنجان و شیراز هم جویا شدیم، بیشتر آنها می گویند که مستمری و مقرری ماهانه یا دریافت نکرده اند، یا از یک مقطع زمانی قطع شده است؛ حتی کمک هزینه کرونایی که به همه هنرمندان در رشته های مختلف تعلق گرفته، یا به آنها پرداخت نشده و یا فقط یک میلیون و ۵۰۰ هزار تومان هنر کارت دریافت کرده اند.
هنرمندانی که از سن نوجوانی کنار دست استادان که عموما هم، پدران یا مادرشان بوده اند، هنرآموزی کرده اند و در همه این سال ها زندگی در شهر و دیار خود و در خاک ایران را با همه مشکلاتی که دارند به هر جای دنیا با هر امکاناتی ترجیح می دهند و می گویند «مملکت و سرزمین و مردممان را دوست داریم؛ اما این رسم کرامت و رعایت شان هنرمند نیست.»
این هنرمندان پیشکسوت با شرافت و عزت نفسی که دارند در بیان مسائل مالی به دشواری سخن می گویند، اما معتقدند که این حق و پاسداشتی است که خود دولت و بر اساس مدارک و آثارشان و ارزشیابی که شده اند و قانونی به آنها تعلق گرفته و علت توقف آن را نمی دانند و از اینکه برای حق و حقوق مادی به آنها گفته می شود که «باید درخواست بدهید یا شکایت کنید»، غمگین هستند و می گویند «در شان یک هنرمند نیست که برای مادیات درخواست بدهد، حالا موقت یا کمک بلاعوض باشد، اگر قانون است که بوده و می دادند، چرا قطع کردند.»
ایجاد گروه «هنرهای سنتی» در ساختار معاونت صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی
در میان این گله ها و انتقادها خبر ایجاد گروه جدید هنرهای سنتی در ساختار معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی منتشر شد؛ گروهی که به گفته پویا محمودیان معاون صنایع دستی کشور خلا آن در تشکیلات، ناشی از «نبود تعریف ساختاری مشخص در چارت قدیمی معاونت صنایع‌دستی» بوده و اکنون «اعطای درجه هنری به هنرمندان صنایع‌دستی و هنرهای سنتی در چارچوب قوانین و مقررات، همکاری با مؤسسات پژوهشی و تحقیقاتی و مراکز دانشگاهی، تشکیل کارگروه های مرتبط برای گروه های رشته‌های هنرهای سنتی و تشویق و ترغیب جوانان به انجام و ادامه تحصیل در رشته‌های شغلی هنرهای سنتی» از وظایف و ماموریت های ویژه این گروه خواهد بود و انتظار می رود با برنامه ریزی و تکمیل ساختاری، روندها و فرایندهایی که موجب گله هنرمندان پیشکسوت شده، شفاف و مشکلاتشان برطرف شود.
وقتی دیوان عدالت اداری به نفع هنرمند رای داده پس این حق قانونی است
برای روشن شدن مطلب به سراغ سیدعبدالمجید شریف زاده رییس پژوهشکده هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی هم رفتیم؛ او سال ها در سازمان (وقت) و وزارت کنونی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به عنوان رییس کمیته ارزشیابی هنرمندان هنرهای سنتی بوده و هنرمندان و پیشکسوتان و آثارشان را می شناسد و از مسائل و مشکلاتی اداری و ساختاری که آنها در روند ارزشیابی و تعیین درجه و دریافت حقوق با آن مواجهند، آگاهی دارد.
شریف زاده در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی ایرنا اظهار داشت: مدتی است که برخی هنرمندان هنرهای سنتی گله می‌کنند که مقرری‌ها و مستمری آنها یا کاهش یافته یا اصلا پرداخت نمی‌شود و مسئولان مربوطه در وزارت فرهنگ و ارشاد اصلا نمی‌پذیرند که هنرهای سنتی شامل قانون مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی (تاسیس موسسه هنرمندان پیشکسوت) می‌شوند و تداوم حمایت و پرداخت مستمری را به وزارت میراث‌فرهنگی محول می‌کنند.
رییس پژوهشکده هنرهای سنتی وزارت میراث فرهنگی، توضیح داد: همه هنرمندان به ویژه پیشکسوتان شأن و منزلت دارند، همه هنرمندان به ویژه هنرمندان رشته‌های هنرسنتی بسیار محجوب و مظلوم هستند و اهل دادگاه و شکایت نیستند، اما در مواردی که هنرمندان هنرهای سنتی پیگیری و شکایت کردند، دیوان عدالت اداری به آنها حق داده حکم و رای به نفع این هنرمندان صادر کرده و پرداخت مقرری و مستمری قانونی آنها مجدد برقرار شده است، زیرا این حق قانونی آنها است.
این ادعا که «هنرمندان هنرهای سنتی شامل مصوبه شورای انقلاب فرهنگی نمی‌شوند» غیرقانونی و غیرمنطقی است؛ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مسئول هنرمندان کشور است تفکیک و تبعیضی هم وجود ندارد، در هر دو مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال های گذشته که مربوط به حمایت و تکریم هنرمندان می شود عنوان «هنرهای سنتی» درج شده است.
رییس کمیته ارزشیابی هنرمندان هنرهای سنتی بیان کرد: از طرفی در شرح وظایف و اختیارات و ردیف بودجه سالانه وزارت میراث فرهنگی چنین عنوانی که هنرمندان سنتی مقرری و مستمری بگیرند وجود ندارد؛ اگر هم قرار است این مسئولیت به وزارت میراث‌فرهنگی واگذار شود، باید ابتدا مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی اصلاح شود سپس این مسئولیت به وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی واگذار و اعتبارات آن هم ذیل ردیف‌های بودجه این وزارتخانه تعریف شود.
وی گفت: در صورت انتقال واگذاری قانونی این مسئولیت، وزارت فرهنگ باید تعداد و میزان اعتبار مربوط به هنرمندان هنرهای‌سنتی را شفاف، مشخص و کامل جدا کند و به وزارت میراث‌فرهنگی اختصاص دهد، اگر کمبود اعتبارات وجود دارد هم که نباید هنرمندان سنتی را آن هم در این شرایط سخت اقتصادی و کرونا از این حق قانونی محروم کنند؛ تا زمانی که مصوبه اصلاح نشده پیگیری تامین اعتبار و پرداخت به عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
رییس پژوهشکده هنرهای‌سنتی وزارت میراث فرهنگی بیان کرد: آثار و آسیب این نوع برخورد و تبعیض را باید در نظر بگیرند این نوع رفتارها دلزدگی، سرخوردگی و ناامیدی در هنرمند و پیشکسوتان ایجاد می‌کند با این بی‌احترامی‌ها خانواده و فرزند یک هنرمند سنتی هرگز وارد این رشته‌ها نخواهد شد، زیرا احساس می‌کند ما برای شأن و منزلت هنرمند سنتی ارزش قایل نیستیم.
ارزشیابی هنرمندان هنرهای سنتی در شورای ارزشیابی وزارت فرهنگ
شریف زاده به سابقه بیش از چهار دهه ارزشیابی هنرمندان در کشور اشاره کرد و گفت: قانون ارزشیابی هنرمندان از حدود سال ١٣۵۶ برای سنجش مهارت‌های هنری کارمندان دولت و بیشتر هم در حوزه مهارت هنرهای‌سنتی بود که پس از انقلاب فعالیت کمیته ارزشیابی از «فقط کارمندان هنرمند سازمان‌های دولتی» به «سایر هنرمندان» جامعه هم گسترش پیدا کرد؛ حدود سال ١٣٨۴ با مصوبه شورای هنر، ارزشیابی هنرمندان رشته‌های هنرهای سنتی از سایر هنرها تفکیک شد و کمیته مستقل ارزشیابی در سازمان میراث فرهنگی واگذار شد، که کاهش درجه‌های هنری از «هفت درجه» به «پنج درجه» از دیپلم تا دکتری در همین دوره بود.
رییس کمیته ارزشیابی هنرمندان هنرهای سنتی اظهار داشت: پس از حدود دو سال وزارت فرهنگ و ارشاد به این وضعیت اعتراض کرد چون قبلاً آنها این ارزشیابی‌ها را انجام می‌دانند؛ طرحی را برای یکپارچه‌سازی ارزشیابی همه هنرمندان به شورای عالی انقلاب فرهنگی ارایه کردند که کمیته‌ای در سازمان میراث فرهنگی آن زمان تشکیل شود و سازمان نماینده خود را به وزیر فرهنگ معرفی کند و وزیر حکم نماینده را صادر کند.
با توجه به اعتراض وزارت فرهنگ، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی اصلاح شد و بطوری که رییس کمیته هنرهای سنتی در سازمان میراث فرهنگی را وزیر فرهنگ منصوب می‌کرد، ارزشیابی اولیه هنرمندان هنرهای سنتی در این کمیته (اولیه) انجام می شد و بعد نتیجه نهایی در شورای ارزشیابی (اصلی) در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پس از ارزیابی مجدد اعلام می‌شود. معنای این مصوبه این است که کمیته ارزشیابی سازمان میراث فرهنگی نمی‌توانست مستقل عمل کند، بلکه صرفا باید ارزیابی تخصصی اولیه را انجام دهد و بعد این ارزشیابی در شورای ارزشیابی وزارت فرهنگ تایید و نهایی و احکام مدارک هنری به امضای وزیر فرهنگ ابلاغ می‌شود، تا الان هم همین روند و فرایند برقرار است.
شریف‌زاده افزود: در حال حاضر من به عنوان رییس کمیته ارزشیابی هنرمندان هنرهای سنتی در شورای ارزشیابی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عضو هستم و از طرف وزارت میراث فرهنگی دوبار معرفی شدم و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی حکم مرا امضا و ابلاغ کرده است. این کمیته و شورا زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است نه وزارت میراث‌فرهنگی؛ این احکام و ارزشیابی‌ها هم به همین ترتیب اجرا می‌شود.
عنوان «هنرهای سنتی» در مصوبه شورای انقلاب فرهنگی صراحتا قید شده
شریف زاده گفت: وزارت فرهنگ طرح دیگری را هم در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب کرد که به همه هنرمندان مقرری ماهانه و مستمری و کمک‌های رفاهی و معیشتی بدهد، با این مصوبه موسسه هنرمندان پیشکسوت و صندوق اعتباری هنر تشکیل شد؛ در این مصوبه قید شده که وزارت فرهنگ برای پاسداشت شأن و حمایت از هنرمندان رشته های هنر تجسمی، سینما، شعر، ادبیات و «هنرهای سنتی» (که صراحتا قید شده) مبالغی را به هنرمندان از طریق موسسه و صندوق پرداخت می‌کند؛ تامین اعتبار این پرداخت‌ها به عهده دولت قرار گرفت و دولت و مجلس هم هر سال این اعتبار را در بودجه سالانه تصویب و به وزارت فرهنگ می‌دهد تا به همه هنرمندان از جمله هنرمندان هنرهای سنتی پرداخت شود.
رییس کمیته ارزشیابی هنرمندان هنرهای سنتی گفت: در سالها قبل هم چندین بار این اختلاف نظر مطرح شد که «این اعتبار مخصوص هنرمندان تخصصی زیرمجموعه وزارت فرهنگ است و هنرمندان هنرهای سنتی را تفکیک می‌کنند، و این هنرمندان باید این کمک‌ها را از سازمان یا وزارت میراث‌فرهنگی دریافت کنند» که این نظریه دو اشکال اساسی دارد.
تبعیض و تفکیک نه به صلاح «صندوق» است، نه به نفع هنرمندان
شریف‌زاده توضیح داد: اشکال اول این است که وزارت فرهنگ این مبالغ را بر اساس احکامی پرداخت می‌کند که ارزشیابی آن در همان وزارتخانه انجام شده و وزیر فرهنگ آنرا امضا و ابلاغ می‌کند هنرمندان هنرهای سنتی که همین مراحل را طی کرده‌اند و برای مدرک هنری خود از وزیر حکم گرفته‌اند تعدادشان و نام‌هایشان هم مشخص است، همه جامعه هنری که نیستند تعداد آنها محدود و سال مشخص و مراحل کسب درجه را دریافت کرده و پرونده هنری دارند.
رییس پژوهشکده هنرهای سنتی گفت: از طرف دیگر اگر هم می‌خواهند هنرهای سنتی را از مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی جدا کنند و به وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بسپارند باید مصوبه و اصلاحیه قانونی داشته باشد؛ در صورتی وزارت میراث‌فرهنگی می‌تواند مبالغی را پرداخت کند که مصوبه کنونی اصلاح شود و اختیار آن هم واگذار شود و البته اعتبارات لازم هم از آن وزارتخانه به وزارت میراث اختصاص یابد، الان که وزارت میراث فرهنگی چنین اختیار و اعتباری ندارد.
حقوق و مستمری هنرمندان هنرهای سنتی مانند همه هنرمندان سایر رشته‌های هنری تا زمانی که مصوبه قانونی نداشته باشد تا زمانی که اعتبار آن به تعداد و مبلغ مشخص به وزارت فرهنگ تخصیص داده شود باید پرداخت شود؛ شیوه این پرداخت مصوبه دارد و عنوان هنرهای سنتی در این مصوبه صراحتا آمده و وزارت فرهنگ موظف است دقیقا مانند همان کاری که برای همه هنرمندان انجام می‌دهد برای هنرمندان هنرهای‌سنتی هم انجام دهد.
شریف‌زاده بیان کرد: بطور کلی تغییر، تفکیک و تبعیض و جداسازی نه به صلاح موسسه هنرمندان پیشکسوت و صندوق اعتباری هنر است و نه به نفع هنرمندان؛ اینکه همه چیز از همه جدا و چند تکه شود، کار صحیحی نیست، این روند و فرایند در طول سال ها شکل گرفته و کارهای خوب حمایتی هم در همه این سالها انجام شده؛ چرا باید تجزبه و تفکیک انجام شود.
بودجه ندادند، بیمه هنرمندان قطع شد
سیدحسین سیدزاده مدیرعامل صندوق اعتباری هنر در گفت و گو با خبرنگار فرهنگی ایرنا درباره گفت: طبق قانون در یک مقطع زمانی صنایع دستی و قالیبافی حتی گردشگری دارای صنف و وزارتخانه نبودند و متولی مشخصی نداشتند، مسئولیت همه هنرمندان این حوزه ها به این صندوق که سال ۱۳۸۴ تشکیل شد، واگذار شد. اما بعد از مدتی صنعت فرش و قالیبافان به شرکت ملی فرش واگذار شد و این حوزه زیر مجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت قرار گرفت و از طرف دیگر زمانی که سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پا گرفت، فعالان صنایع دستی و گردشگری را زیرمجموعه خود گرفت.
مدیرعامل صندوق اعتباری هنر اظهار داشت: مصوبه دیگری در سال ۱۳۸۵در شورای عالی انقلاب فرهنگی تایید شد که موسسه فقط به اساتید فرهنگ و هنر خدمات بدهد؛ وقتی یک هنرمند بیمه می شود و تحت پوشش قرار می گیرد، در روز اول هزینه چندانی ندارد، اما ماهانه و در دراز مدت هزینه بردار است، در یک زمانی ما ۵هزار نفر را بیمه کردیم، اما پس از دو سال اعتبار و بودجه این کار را قطع کردند، و نتوانستیم این پوشش بیمه ای را ادامه دهیم.
در یک دوره دیگری پول از بخش صنایع دستی به موسسه نیامد و به دولت فشار آوردند که بودجه این صنعتگران را بدهید، اما موافقت نشد و ما مجبور شدیم بیمه این هنرمندان را قطع کنیم و دلخوری هنرمندان از همین زمان پیش آمد؛ وقتی اعتبار و بودجه ندهند، عملا ما هم نمی توانیم کاری انجام دهیم، امسال هم در بودجه ردیف برای این اعتبارات نیامده است.
برای بیمه قالیبافان و هنرمندان صنایع دستی منع قانونی داریم
سیدزاده درباره مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۸۵ گفت: اکنون دیگر این مصوبه برقرار نیست، وقتی بیمه صنایع دستی و قالیبافی را به شرکت ملی فرش واگذار کردند و مسئولیت بیمه هنرمندان صنایع دستی به سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی (وقت) واگذار شد، به صورت خودکار این مصوبه لغو می شود و دیگر موسسه اعتباری هنر مسئول بیمه هنرمندان صنایع دستی و هنرهای سنتی نیست.
مدیرعامل صندوق اعتباری هنر درباره شکایت برخی هنرمندان و صدور رای دیوان عدالت اداری گفت: ما بیمه قالیبافان و هنرمندان صنایع دستی را نمی پذیریم، منع قانونی داریم و اگر انجام بدهیم تخلف کرده ایم، اگر هنرمندی می گوید «از دیوان حکم گرفته است»؛ ممکن است مستنداتی درباره تعریف و تغییر رشته خود ارائه کرده باشد؛ اگر هنری در قالبی به غیر از صنایع دستی، به جز رشته قالیبافی تعریف شود یا مثلا هنرمند در عین حال طراح هم باشد، یا از هنرهای تجسمی مانند نگارگری هم معرفی نامه و تاییدنامه آورده باشد، شامل بیمه صندوق اعتباری هنر می شود.
او تصریح کرد: در صندوق اعتباری هنر، هنرمندان چند رشته ای زیاد داریم، مثلا کار آبکاری و مس انجام می دهد، اما در رشته طراحی مینایتور و نگارگری هم تاییده هنری می آورد و ارائه می کند، نگارگری در حوزه هنر تجسمی محسوب می شود و اگر هم مستمری هنرمندی در این رشته قطع شده باشد، اعلام کند بررسی می کنیم و مستمری او برقرار می شود.
به گزارش ایرنا، قانون قالیبافان، بافندگان فرش و شاغلان صنایع‌دستی شناسه‌دار (کددار) در سال ۱۳۸۸ تصویب شد و از همان سال، ۸۸ هزار نفر از شاغلان صنایع‌دستی را تحت پوشش قرار داد، به مرور و به دلایل مختلف ۵۵ درصد از جمعیت تحت پوشش این قانون ریزش کرده و در سال ۹۹ فقط ۴۰ هزار نفر از مزایای این بیمه برخودار بودند؛ ۱۵ مهر ۹۹ ( روز ملی روستا) در آئین رونمایی از طرح ملی بخش روستا حسن روحانی رئیس‌جمهوری افزایش یک میلیون و ۵۰۰ هزار نفری بیمه روستاییان را از محل صندوق بیمه کشاورزان و روستاییان و عشایر به عنوان هدیه دولت تدبیر و امید اعلام کرد. از آنجا که بخش عمده هنرمندان صنایع‌دستی در روستاها زندگی می‌کنند این هدیه می‌تواند بخش بزرگی از جامعه صنعتگران صنایع‌دستی را تحت پوشش بیمه قرار دهد که با پیگیری و تلاش وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور ۱۰ درصد از این هدیه به ۱۵۰هزار نفر از هنرمندان صنایع‌دستی کشور تعلق گرفت.
سیدزاده گفت: ملاک پرداخت مستمری به هنرمند پیشکسوت، این است که هنرمند در یکی از صنوف هنری سینما، تئاتر، تجسمی - با تنوعی زیادی که دارد-، موسیقی، نشر و نویسندگی آثار مکتوب، روزنامه نگاری و رسانه ها، هنر قرآنی مهارت داشته باشد و معرفی شود، اگر در این گروه ها تعریف نشود جزو صنایع دستی محسوب می شوند.
مدیرعامل صندوق اعتباری هنر درباره سوابق و پرونده های هنرمندان هنرهای سنتی و صدور احکام درجه هنری در سال های گذشته از سوی وزارت فرهنگ گفت: موضوع اختلاف دیدگاه نیست، اگر این صندوق زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تعریف شده باشد باید به مخاطبان خود خدمات بدهد، صندوق نمی تواند در یک وزارتخانه تعریف شود، اما به مخاطبان و صنوف دیگر که به سایر وزارتخانه ها مربوط می شود خدمات بدهد، این طوری ، موضوع آن قدر گسترش پیدا می کند که مثلا ورزشکاران هم می خواهند در این صندوق بیمه شوند.
سیدزاده درباره بازتعریف و تقسیم بندی رشته ها و پوشش خدمات هنرمندان مربوط به هر دستگاه و بلاتکلیفی هرمندان گفت: هر وزارتخانه ای قطعا علاقه و تمایل دارد کار حمایت و خدمات به مخاطبان مرتبط به خود را در حیطه و حوزه مسئولیت و مدیریت خود حفظ کند؛ وزارت میراث فرهنگی برای فعالان صنایع دستی و هنرهای سنتی یا وزارت صمت برای قالی بافان و فرش بافان، قطعا تمایل ندارند، این موضوع از حوزه و تشکیلات آنها خارج شود و صندوقی که در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است به این امور رسیدگی کند، البته خود هنرمندان با توجه به قدمت، علاقه مندند کارهایشان در موسسه اعتباری هنر انجام شود.
البته شاید برخی مدیران دستگاه ها در کلام عنوان کنند که «وزارت فرهنگ متولی همه هنرمندان است» اما اگر قرار باشد ردیف بودجه های حمایتی از سایر دستگاه ها به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتقل شود، مخالفت ایجاد می شود و حاضر نیستند این کار را بکنند، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، وقتی حدود ۵هزار نفر راهنمای گردشگری را بیمه می کند، در ردیف های بودجه فرصت هایی ایجاد می شود که به هیج وجه حاضر نیستند کوچکترین اختیارات و امتیازهای آنها به دستگاه دیگری واگذار شود.
یک سازمان فرادستگاهی برای بیمه هنرمندان و مشاغل آزاد تشکیل شود
سیدزاده به جلسات متعدد در کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی اشاره کرد و اظهار داشت: به اعضای کمیسیون گفتم که «سر خط بودجه در دست شماست»، همه سرفصل ها و ردیف های بودجه بیمه همه فرهنگ و هنر و صنایع دستی و فرش و قالی بافان و فرش بافان را به صندوق اعتباری هنر بدهید، ما همه را همسان سازی و بیمه می کنیم، به محض اینکه بودجه را قطع کنید بیمه هنرمندان قطع می شود، قبول کردند؛ اما وقتی عدد بودجه صندوق بیش از سه برابر شد، مدیران وزارتخانه های مربوطه گفتند «ما خودمان مسائل بیمه را حل می کنیم» و مانع از این کار شدند.
مدیرعامل صندوق اعتباری هنر با اشاره به گستره مشکل بیمه هنرمندان و عدم یکپارچگی در حوزه بیمه مشاغل آزاد بیان کرد: وزارتخانه ها این طور محاسبه می کنند که اگر یک ردیف بودجه شان حذف شود، اعتباری از مجموعه کم می شود؛ همین نگاه مانع از تجمیع و تمرکز بودجه های بیمه ای همه هنرمندان در یک مجموعه واحد مانند صندوق اعتباری هنر است.
این اختلاف و ناهماهنگی زمانی حل می شود که یک سازمان فرا دستگاهی تشکیل شود؛ پیشنهاد این است که یک سازمان حمایتی فرادستگاهی زیر مجموعه نهاد ریاست جمهوری تشکیل شود و همه مشاغل آزاد، حرفه ها و صنوف در حوزه فرهنگ، هنر، صنایع دستی و هنرهای سنتی، حتی فعالان گردشگری و همچنین ورزشکاران که مربوط به دستگاه ها و وزارتخانه ها و سازمان های دولتی هستند، جدا از دستگاه ها تجمیع و در این مجموعه تعریف شوند.
حل مشکل پیشکسوتان هنرهای‌سنتی نیازمند توافق بین دستگاهی
در همین زمینه با نیکنام حسینی‌پور مدیرعامل موسسه هنرمندان پیشکسوت گفت‌وگو کردم؛ او معتقد است «یک اختلاف نگاه و رویکرد میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی وجود دارد؛ صندوق اعتباری هنرمندان زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و همه هنرهای زیر مجموعه این وزارتخانه مانند سینمایی، نمایشی، تجسمی و نویسندگی و ... در این صندوق تعریف شده است و هنرهای‌سنتی و صنایع‌دستی از زمانی که وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تشکیل شده است از نظر تقسیم ساختاری و تشکیلاتی به این وزارتخانه واگذار شده و زیر مجموعه این وزارتخانه قرار گرفته است.»
وی به پیگیری های انجام شده برای حل و فصل مشکل هنرمندان صنایع‌دستی و هنرهای سنتی با صندوق اعتباری هنر انجام داده اشاره کرد و گفت: مسئولان صندوق می‌گویند «با توجه به کمبود اعتبارات از وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خواستیم که برای تامین اعتبار و بخشی از هزینه‌ها به این صندوق کمک کنند تا صندوق جدید دیگری تاسیس نشود.» که فکر می‌کنم وزارتخانه هنوز کاری در این زمینه انجام نداده است.
مدیرعامل موسسه هنرمندان پیشکسوت توضیح داد: معتقدم که مسئولان صندوق اعتباری هنر درست می‌گویند اساسا هم ایجاد یک صندوق جدید با ساختار جدید و تشکیلات جدید و هزینه تامین تجهیزات و منابع انسانی جدید هم درست نیست و جز هزینه دستاورد دیگری ندارد، اما وزارت میراث‌فرهنگی هم باید کمک کند تا این نوع مسائل و مشکلات هنرمندان هنرهای هنر سنتی که تعداد زیادی هم نیستند و هر روز با مسائل و مشکلات درگیر هستند و متاسفانه هر روز خبر بیماری و فوت این عزیزان را از نقاط مختلف کشور می‌شنویم، حل و فصل شود.
هر دو وزارتخانه مربوط به یک قوه و در ساختار دولت و در یک کشور با هدف خدمت به هنرمندان فعالیت می‌کنند، برای حل این مساله یا باید در کلان مثلا در مجلس شورای اسلامی راهکار قانونی آن را پیدا کنند و تخصیص اعتبار را به صندوق اعتبار هنر به نمایندگی از مجموعه فرهنگی هنری کشور واگذار کنند تا این خدمات را به همه هنرمندان بدهد، یا اینکه توافق بین دستگاهی میان دو وزارتخانه انجام شود.
مدیرعامل موسسه هنرمندان پیشکسوت گفت: در موسسه یک اعتبار و مبالغ حداقلی به همه هنرمندان و هنرمندان هنرهای سنتی هم پرداخت می‌کنیم، این هنرمندان مسائل پزشکی و رفاهی و معیشتی هم دارند؛ به وزارت میراث‌فرهنگی پیشنهاد کردیم که یک جلسه مشترک برگزار کنیم تا کمک‌هایی انجام دهند تا این موسسه به نمایندگی بتواند کمک‌ها را به حدود ۱۰۰ هنرمند صنایع‌دستی و هنرهای‌سنتی که عضو موسسه هستند بدهد تا ساختار جدیدی شکل و تفکیکی صورت نگیرد، که متاسفانه نه پاسخ دادند و نه جلسه‌ای تشکیل شد و خیلی هم امیدوار نیستم که این موضوع حل شود.
حسینی پور بیان کرد: هنرمندان که نباید در مسائل اداری و حقوقی و ساختاری بیفتند و دغدغه این ساختارها و تشکیلات را داشته باشند هنرمند باید تمرکز و فکر و خلاقیت خود را بر تولید اثر هنری خود بگذارد.
مدیرعامل موسسه هنرمندان پیشکسوت تاکید کرد: وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی متولی اصلی صنایع‌دستی و هنرهای‌سنتی و هنرمندان این حوزه است و هم ما هم هنرمندان انتظار داریم به این مساله توجه ویژه داشته باشد وظیفه اصناف و متولیان امور است که بوروکراسی را به حداقل برسانند، این نوع مسائل را حل کنند تا هنرمندان صنایع‌دستی و هنرهای‌سنتی از بلاتکلیفی خارج شوند.