دوازدهم تیرماه ۱۳۶۷ شمسی برابر با سوم ژوئیه ۱۹۸۸ میلادی، تاریخ یکی از بزرگترین جنایت های آمریکا علیه مردم ایران است که از حافظه ملت ما پاک نخواهد شد؛ سرنگونی هواپیمای مسافربری ایران از سوی آمریکا از نظر میزان تلفات انسانی، هشتمین جنایت مرگبار هوایی تاریخ است.
دیروز حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوری در نشست ستاد ملی مقابله با کرونا با گرامیداشت روز دوازدهم تیرماه، گفت: ۱۲ تیرماه سالروز حمله ناجوانمردانه ناوگان آمریکایی به هواپیمای مسافربری ایرانی در سال ۶۷ در خلیج فارس است که ۲۹۰ نفر از سرنشینان این هواپیما به شهادت رسیدند و یادشان را گرامی می داریم، متاسفانه از آن زمان تاکنون نه عذرخواهی رسمی کرده و نه اقدام قابل توجهی انجام داده است. تشویق فرمانده این ناو، متناسب با اقدام غلط آمریکا در خلیج فارس نیست و باید این جنایت بزرگ را جبران کند.
همزمان «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان نیز در پیامی در توییتر به جنایت ۳۳ سال پیش آمریکا در هدف قرار دادن هواپیمای مسافربری ایران اشاره کرد و نوشت: «۳۳ سال پیش امروز، آمریکا هواپیمای ۶۵۵ ایران را سرنگون کرد و تمامی ۲۹۰ مسافر غیرنظامی که در آن قرار داشتند کشته شدند. به عنوان یک دیپلمات جوان، من خودداری آمریکا از عذرخواهی به دلیل تراژدی انسانی که باعث آن شد را شاهد بودم. خشونت آمریکا علیه ایرانی‌ها مدت‌ها قبل آغاز شده و امروز نیز با تروریسم اقتصادی علیه مردم ما ادامه دارد.»
نگاهی به جزییات جنایت و انکار آمریکا
هواپیمای مسافربری شماره ۶۵۵ شرکت هواپیمایی ایران‌ایر با شناسه «IR۶۵۵» از تهران به مقصد دوبی در تاریخ ۱۲ تیرماه سال ۶۷ پس از توقف بین راهی در بندرعباس به سمت دوبی در حرکت بود که با شلیک موشک فینیکس حرارتی از ناو یواس‌اس وینسنس متعلق به نیروی دریایی آمریکا در ارتفاع ۱۲ هزار پایی بر فراز خلیج فارس سرنگون شد و تمامی ۲۹۰ سرنشین آن که شامل ۴۶ مسافر غیر ایرانی (با ملیت‌های ایرانی، اماراتی، یوگسلاوی، پاکستانی، هندی و ایتالیایی) و ۶۶ کودک بودند به شهادت رسیدند.
بلافاصله پس از این واقعه، مقامات آمریکایی اعلام کردند که یک فروند هواپیمای اف-۱۴ جمهوری اسلامی ایران را مورد هدف قرار داده‌اند. پس از روشن شدن نوع هواپیما، آمریکا ادعا کرد که در این مورد مرتکب اشتباه شده‌اند اما شواهد بعدی این نظر آنان را مردود جلوه داد. مقامات نظامی آمریکا اعلام کردند که هواپیمای ایرباس ایران در خارج از مسیر هوایی پرواز می‌کرده و رزم‌ناو آمریکایی نیز هفت بار اخطار رادیویی برای هواپیمای ایران مخابره کرده ولی جوابی دریافت نکرد.
ساعاتی بعد از شلیک، دریاسالار «ویلیام کرو» فرمانده وقت ستاد مشترک نیروی دریایی آمریکا با حضور در یک نشست خبری گفت: مسیر پرواز هواپیمای ایرانی، مستقیم به سمت پایین و رو به ناو یواس‌اس وینسنس بود. وقتی که هواپیمای مزبور به اخطارهای مکرر ما توجهی نکرد وینسنس به سمت آن شلیک کرد تا از خودش در برابر هرگونه حمله احتمالی محافظت کند. هواپیمای ایرانی با سرعت ۴۵۰ گره دریایی (سرعتی که معمولا هواپیماهای جنگی با آن پرواز می‌کنند) در ارتفاع ۹۰۰۰ پایی از سطح دریا در حال کاهش ارتفاع و حرکت به سمت ناو آمریکایی بود و به همین دلیل هدف ناو وینسنس قرار گرفت.
طنز تلخ ماجرا آنجاست که هیچ‌کدام از خدمه جنگی ناو وینسنس تحت پیگرد قرار نگرفتند و حتی «ویلیام راجرز» فرمانده ناو جنگی آمریکا در پایان خدمت خود مدال گرفت و به درجات بالاتر ارتقا یافت. وی در سال ۱۹۹۰ مدال لیاقت را از دستان «جورج هربرت واکر بوش» رییس‌جمهوری وقت آمریکا به‌خاطر رفتار بسیار شایسته و انجام خدمات برجسته به عنوان افسر فرمانده ناو وینسنس دریافت کرد. راجرز در حالی این مدال لیاقت را دریافت می‌کرد که در مراسم تجلیلش هیچ اشاره‌ای به سرنگون کردن پرواز ۶۵۵ ایران ایر نشد.
همان سال روزنامه «واشینگتن پست» در مقاله‌ای نوشت مدالی که به خدمه ناو وینسنس داده شد به خاطر تمام دوره عملیاتی و ماموریتی آنها از سال‌های ۱۹۸۴ تا ۱۹۸۸ و همچنین اقدامات آنها در مقابله با قایق‌های تندروی جنگی ایرانی بود.
دلایلی بر رد ادعای آمریکا
پس از این حمله، بسیاری ارتش آمریکا را به «پنهان کاری» متهم کردند. به‌ویژه آنکه بنا بر گزارش‌ها، کارشناسان تحقیق نتوانسته بودند با برخی از اعضای تیم کاپیتان ویلیام راجرز از جمله افرادی که این هواپیما را پس از پدیدار شدن روی صفحات رادار به عنوان یک هواپیمای تجاری شناسایی کرده بودند، گفت وگو کنند.
«کاپیتان کارلسون» فرمانده سابق ناو «سایدز» در این مورد معتقد است که ایرباس ایرانی علاوه بر علائمی که مبنی بر غیرنظامی بودن خود می‌فرستاده با سرعتی کم در حال اوج گرفتن بود و حتی اگر در چنین شرایطی نیز آن را به عنوان یک جت اف ۱۴ شناسایی می‌کردند باز من تردید دارم که یک هواپیمای اف ۱۴ می‌توانست تهدید سطحی را متوجه ناو وینسنس یا سایدز یا هر شناور دیگری کند.
همچنین در پاسخ به این ادعای آمریکایی ها که می گفتند این هواپیما را با هواپیمای جنگی F۱۴ اشتباه گرفته‌اند، باید گفت: طول هواپیمای ایرباس ۳۰۰، ۱۷۷ فوت است در حالی‌که طول هواپیمای F۱۴ نصف این هواپیماست و این ادعا کاملا رد می‌شود. حتی اگر آن را قبول کنیم، تماس رادیویی این هواپیما با مرکز تهران و امارات قابل شنیدن در سامانه‌های شنود ناو وینسنس بود و به راحتی می‌توانستند از تجاری بودن این هواپیما اطمینان حاصل کنند.
مساله دیگر این که در زمان اصابت موشک ها به هواپیما، این هواپیما در حال اوج‌گیری بوده است و ادعای انتحاری بودن حرکت آن به هیچ‌وجه پذیرفتنی نیست و حتی در آن زمان، دو ناو دیگر تجاری بودن این پرواز را به ناو وینسنس اعلام کردند، اما کاپیتان این ناو توجهی نکرد و دستور از قبل صادر شده را اجرا کرد.
اقدامات ایران برای احقاق حق
متعاقب این حمله ناو امریکایی مقامات سیاسی و دیپلمات های کشورمان در تاریخ ۱۴ تیر ۱۳۶۷ طی نامه ای به رییس شورای امنیت سازمان ملل خواستار تشکیل جلسه فوق العاده شورا برای رسیدگی به این حمله شدند. نشست شورای امنیت ۱۱ روز بعد در تاریخ ۲۵ تیرماه با حضور «علی اکبر ولایتی» وزیر امور خارجه وقت کشورمان و «جرج بوش» معاون وقت رییس جمهوری امریکا تشکیل شد و نظرات هر دو طرف را گرفت.
اعضای این شورا در جلسه شماره ۳۸۳۱ خود در ۲۹ تیر ۱۳۶۷ پس از بحث و تبادل نظر درباره مباحث مطرح شده از سوی مقامات دیپلماتیک هر دو کشور قطعنامه ۶۱۶ را تصویب کردند؛ قطعنامه ای که در آن از محکومیت آمریکا خبری نبود و تنها واژگانی چون «تاسف عمیق»، «همدردی صمیمانه و «لزوم اجرای فوری و کامل قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت» به چشم می خورد.
مقامات سیاسی و دیپلماتیک کشورمان علاوه بر شورای امنیت به بازوی اجرایی سازمان ملل متحد یعنی سازمان هواپیمایی کشوری بین المللی (ایکائو) شکایت کردند اما این سازمان پس از بررسی میدانی و فنی این فاجعه به جای محکوم کردن طرف امریکایی به ابراز تأسف و تسلیت به بازماندگان این سانحه پرداخت.
در جلسه فوق‌العاده شورای سازمان هوانوردی غیرنظامی بین‌المللی در تاریخ ۲۳ تیر ۱۳۶۷ نیز تصمیم گرفته شد یک تیم حقیقت‌یاب برای بررسی عواملی که منجر به نابودی هواپیما شد، تشکیل شود. نمایندگان ایران و آمریکا آمادگی خود را برای همکاری با این تیم اعلام کردند اما خروجی آن نیز چیزی بهتر از موارد قبلی نبود.
از نگاه ناظران، سرنگون کردن هواپیمای مسافربری ایران از سوی آمریکا اقدامی برنامه ریزی شده در سال پایان جنگ بود و کاخ سفید با این حرکت در صدد فشار بر ایران برای قبول قطعنامه ۵۹۸ برآمده بود.