به گزارش روز دوشنبه ایرنا از سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، «رضا شهبازی» اظهار داشت: مخاطره فرونشست از دو دهه گذشته توسط این سازمان مورد مطالعه قرار گرفته و اطلاع رسانی‌های لازم برای مسوولان منتشر شده است.
این مسوول با بیان اینکه اطراف تهران به صورت یک‌دست سالیانه ۲۵ سانتی‌متر فرونشست ندارد، یادآور شد: مطالعات ما نشان می‌دهد که سطح درگیری زمین در پیرامون جنوب غرب شهر تهران با پدیده فرونشست طی یک دهه گذشته به‌طور تقریبی ۲ تا سه برابر شده است.
شهبازی یادآور شد: در روزهای اخیر از سوی موسسه تحقیقاتی «اینتل لب» تصاویر ماهواره‌ای در زمینه فرونشست زمین در اطراف تهران منتشر و از آن به عنوان «بمب ساعتی بی‌صدا» یاد شد و آن را تهدیدی برای ۱۳ میلیون نفر جمعیت ساکن در این مناطق دانست.
وی افزود: این گزارش با اشاره به استخراج بیش از حد آب‌های زیرزمینی، از تداوم ۲۵ سانتی‌متر فرونشست سالیانه زمین در برخی از مناطق تهران خبر می‌دهد.
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی با تاکید بر اینکه بازه زمانی داده‌های ماهواره‌ای منتشر شده مشخص نیست، گفت: سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور از ۴۰ سال پیش این مخاطره را مورد مطالعه قرار داده و آن را به جامعه معرفی کرده، ضمن آنکه از دو دهه گذشته نیز هشدارهای لازم نسبت به رخداد فرونشست زمین داده شده است.
وی خاطرنشان‌کرد: تاکنون دو اطلس جامع فرونشست زمین در دشت‌های ایران منتشر شده و تهیه سومین اطلس نیز در دستور کار سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی ایران قرار دارد.
فرونشستی که از ۴۰ سال گذشته معرفی شده است
شهبازی با بیان اینکه بر اساس یک تعریف ساده، فرونشست زمین، حرکت توده سطح زمین در محور قائم (به سمت پایین) است، افزود: آنچه که ما به عنوان فرونشست زمین با آن مواجه هستیم، در دشت‌هایی که از رسوبات یا خاک ریز دانه تشکیل شده‌اند، رخ می‌دهد و رسوبات ریز دانه نیز بیشتر در زمین‌های کشاورزی واقع در حاشیه شهرها و روستاها قرار دارند.
وی با تاکید بر اینکه فرونشست زمین ارتباط بسیار مستقیمی با بهره‌برداری از منابع آب‌های زیر زمینی دارد، اظهار داشت: این وابستگی تقریبا اثبات شده، همچنین سابقه و رخداد فرونشست جدید نیست و چندین دهه است که این رخداد در کشورهایی مانند آمریکا با نرخ بالا در حال رخ دادن است.
این کارشناس زمین‌شناسی، با بیان اینکه پدیده فرونشست زمین در ایران نیز دارای سابقه طولانی است، خاطرنشان‌کرد: از حدود ۲۵ سال قبل موضوع فرونشست زمین دشت‌ها و مناطق مختلف کشور توسط سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور هم مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته و هم نسبت به ثبت و معرفی آن اقدام شده و هشدارهای لازم به مسوولان نیز داده شده است.
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و زیست‌محیطی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، همکاری با محققان دانشگاهی و پژوهشگاه‌ها در این زمینه را از دیگر اقدامات این سازمان برای شناسایی بیشتر پدیده فرونشست زمین در ایران نام برد و یادآور شد: بیش از دو دهه قبل از سوی این دفتر، رخداد پدیده فرونشست زمین به کشور معرفی شد و با توجه به مطالعاتی که از گذشته در این زمینه در کشور انجام شده، ما می‌دانیم که فرونشست از ۴۰ سال قبل در کشور در حال رخ دادن است.
وی با اشاره به گزارش‌های منتشر شده در زمینه فرونشست زمین در اطراف تهران، توضیح‌داد: اعدادی که در گزارش‌های این چنینی ارائه می‌شود، معمولا بر اساس پردازش داده‌های ماهواره‌ای است و در این زمینه چندین موضوع کلیدی وجود دارد، از جمله آنکه در این گزارش مشخص نیست که دوره زمانی برداشت داده‌های مربوط به فرونشست زمین در چه بازه زمانی بوده است.
شهبازی، فرونشست زمین را یک پدیده مهیب در کشورها دانست و گفت: کلان‌شهرهایی مانند تهران، اصفهان، کرج، مشهد و دشت‌هایی همچون مرودشت در فارس و رفسنجان در استان کرمان با چالش فرونشست مواجه هستند.
به گفته این محقق حوزه مخاطرات، نخستین مناطقی که فرونشست به صورت بزرگ دیده شد، در رفسنجان استان کرمان و فسا در استان فارس بوده است.
شهبازی ادامه‌داد: سازمان زمین شناسی در بیش از یک دهه قبل برای نخستین بار فرونشست زمین به میزان ۳۶ سانتی‌متر در سال را مطرح کرد، اما باید به این نکته توجه کرد که فرونشست پدیده‌ای نیست که در یک دشت به صورت یک‌دست ۲۵ سانتی‌متر آن فرونشست داشته باشد، بلکه میزان آن جا به جا و سال به سال متفاوت است.
وی در این باره توضیح‌داد: از یک سو فشاری که ما بر منابع آب زیر زمینی در برداشت وارد می‌کنیم و از یک سوی دیگر قابلیت نشست زمین در آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیر زمینی، برهم‌کنشی را ایجاد می‌کنند که موجب می‌شود نرخ نشست زمین، جا به جا و سال به سال متغیر شود.
شهبازی، با تاکید بر اینکه فرونشست یک‌دست ۲۵ سانتی‌متری در دشت‌های جنوب تهران نداریم، خاطرنشان‌کرد: در نقاطی ممکن است که پیک فرونشست در بازه زمانی مثلا یک ساله داشته باشیم، همان‌طور که در یک دهه گذشته سازمان زمین شناسی رقم بالاتری برای فرونشست زمین (۳۵ سانتی‌متر در سال) در کشور را اعلام کرده بود، ولی این برای یک بازه مشخص و در یک منطقه مشخص بود.
وی با اشاره به ارقام اشاره شده در گزارش موسسه تحقیقاتی اینتل لب گفت: بسط دادن این اعداد به کل دشت جنوب تهران یک اقدام غیر علمی است، ولی از سوی دیگر نباید نادیده گرفته شود که فرونشست، یک پدیده خطرناک است.
فرونشست و مرگ آبخوان‌ها
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور، ایجاد فرونشست در زمین را به معنای مرگ آبخوان‌ها عنوان کرد و ادامه‌داد: وقتی که ذرات آبخوان‌ها بر اثر فرونشست زمین جمع و فشرده می‌شوند، دیگر قابلیت بازگشت به وضعیت اولیه را ندارند، از این رو فرونشست به عنوان یک مخاطره غیر قابل بازگشت محسوب می‌شود.
وی با تاکید بر اینکه بر اثر فرونشست زمین ظرفیت بهره‌برداری از آبخوان از دست خواهد رفت، اضافه‌کرد: این امر جدای از سایر مخاطراتی است که فرونشست در سطح و پی‌سازه‌ها و یا ایجاد ترک و شکاف در سازه‌ها به ویژه سازه‌هایی که طولی هستند مانند خطوط جاده‌ها و راه‌آهن، خطوط انتقال برق و گاز، نفت و یا سازه‌هایی که ترازبندی آنها باید دقیق باشد مانند پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها ایجاد می‌شود.
شهبازی گفت: فرونشست همچنین موجب جابه‌جایی پی‌سازه‌های عمومی خواهد شد که این امر مقاومت سازه‌ها را در برابر سایر مخاطرات به ویژه زمین‌لرزه کاهش خواهد داد.
به گفته این مسوول، اگر مقاومت سازه‌ای برای زمین‌لرزه‌ای طراحی شده باشد، از آنجایی که فرونشست پی سازه‌ها را جابه‌جا می‌کند، سازه از مقاومت طراحی خودش در برابر زمین‌لرزه خاص خارج خواهد شد.
وی اضافه‌کرد: مطالعات ما نشان می‌دهد که سطح درگیری زمین در پیرامون جنوب غرب شهر تهران با پدیده فرونشست طی یک دهه گذشته تقرییا ۲ تا سه برابر شده است.
گلایه محققان از بی‌توجهی کشور نسبت به اطلس‌های مخاطرات
مدیرکل دفتر بررسی مخاطرات زمین‌شناسی و محیط‌زیست سازمان زمین‌شناسی کشور به اقدامات این سازمان در زمینه تهیه اطلس فرونشست زمین اشاره کرد و گفت: ما در اواسط دهه ۸۰ شمسی برای نخستین بار مطالعات جامع فرونشست در دشت‌های بحرانی کشور انجام دادیم و اطلس فرونشست را منتشر و پس از آن در سال ۱۳۹۵ دومین اطلس سراسری فرونشست کشور را منتشر کردیم.
شهبازی خاطرنشان‌کرد: برای سومین بار، تهیه نقشه‌های پهنه‌بندی با تاکید بر پهنه‌بندی مخاطره فرونشست، دشت‌های کشور با اولویت دشت‌های بحرانی مرتبط با این پدیده را در دستور کار داریم.
وی با تاکید بر اینکه این برای سومین بار است که کشور را از لحاظ مخاطره فرونشست مورد مطالعه جامع و سراسری قرار می‌دهیم، افزود: فرونشست به عنوان یک مخاطره در کشور وجود داشته و دارد و ما همواره هشدارهای لازم را در این زمینه در دهه‌های گذشته دادیم، اما بخش‌های علمی و تخصصی کشور به آن توجهی نداشته و این در حالی است که سازمان زمین شناسی بهترین داده‌های زمین شناسی را نسبت به بسیاری از کشورها تولید کرده و هر ساله این داده‌ها را منعکس می‌کنیم.
شهبازی با بیان اینکه ما نسبت به توجهی به داده‌های علمی گلایه داریم، این سوال را مطرح کرد که چرا وقتی از سوی متخصصان کشور در زمینه فرونشست زمین هشدار داده می‌شود، توجه نمی شود، اما وقتی مطلبی از سوی سازمان‌های خارجی بر اساس داده‌های غیر علمی منتشر می‌شود، مورد توجه جامعه قرار می‌گیرد.
وی اضافه‌کرد: برخی اوقات در بعضی از زمینه‌ها مطالبی منتشر می‌شود که گویا محققان ایرانی در خواب بودند و یا آن موضوع مورد غفلت قرار گرفته شده است. این در حالی است که ما تحقیقات بسیار مهمی انجام دادیم که این مطالعات مربوط به یک سال و دو سال نیست، بلکه به طور دائمی است.
اصفهان، بدترین استان از لحاظ فرونشست
وی استان اصفهان را بدترین استان کشور به لحاظ وقوع مخاطره فرونشست دانست و افزود: وضعیت این استان حتی از استان تهران بدتر است، اما نباید یادمان برود که وقتی می‌گوییم شرایط بد به معنای آن نیست که سایر مناطق کشور خطری از جهت فرونشست متوجه‌شان نیست.
شهبازی تاکید کرد: مطالعات ما نشان می‌دهد که فرونشست در همه دشت‌های کشور که دارای آب شیرین قابل برداشت هستند، وجود دارد؛ به عبارت دیگر ما دشتی در کشور نداریم که از فرونشست به دور باشد.
وی گفت: پیش بینی ما این است که در شرایط خشکسالی که اکنون با آن مواجه هستیم اگر منابع آب مدیریت نشود، استان‌های گیلان و مازندران که درگیری کمی با پدیده فرونشست دارند، آنها هم دچار آفت فرونشست خواهند شد.
این مسوول، فرونشست را خطرناک‌ترین مخاطره طبیعی دانست و گفت: پدیده فرونشست قابل مشاهده نیست و زمانی متوجه این رخداد می‌شویم که دچار آن شده‌ایم.