برای تهیه پلاسمای هایپرایمیون یا پلاسمای خاص احتیاج به افراد خاص داریم که جانشین ندارند و نادر هستند و در خون و پلاسمای این افراد پادتن یا آنتی بادی خاصی وجود دارد که در یک زمان معین می تواند جان بیماران بستری در بیمارستان ها را نجات دهد مانند بهبود یافتگان کووید۱۹ و به همین دلیل هم پلاسمای هایپرایمیون بیماران بهبود یافته از بیماری کووید۱۹ مصرف مستقیم بیمارستانی دارد.
پلاسمای بهبود یافتگان از کرونا به دلیل وجود پادتن ضد ویروس برای نجات بیماران مفید است و این امر در دنیا مورد اقبال قرار گرفته است.
یکی از روش‌های نجات افراد مبتلا به کووید ۱۹، استفاده از پلاسمای خون بهبود یافتگان این بیماری است. پس از مدتی پلاسمای افراد بهبود یافته فاقد ویروس می‌شود ولی همچنان سرشار از آنتی‌بادی‌هایی است که در درمان بیماران بدحال موثر است. آنتی‌بادی‌ها یا پادتن‌های تولید شده توسط بیماران بهبود یافته سیستم ایمنی بدن بیماران جدید را تا زمانی که سیستم ایمنی بدن بیمار بتواند پادتن خود را تولید کند، تأمین و تقویت می‌کند.
این پادتن‌های ارزشمند با روشی بنام پلاسمافرزیس استخراج می‌شوند. طی این فرآیند، خون کامل از اهداکننده گرفته می‌شود، سپس پلاسمای آن جدا شده و گویچه‌های قرمز، سفید و سایر اجزاء خون دوباره به اهداکننده برگردانده می‌شود. این فرآیند حدود ۴۵ - ۳۰ دقیقه طول می‌کشد و با گذشت زمان پس از بهبودی، مقدار این پادتن‌ها در بدن فرد بهبود یافته کاهش می‌یابد و بالطبع اثربخشی این روش درمانی هم کاهش می‌یابد، بنابراین زمان مراجعه فرد داوطلب و بهبود یافته حیاتی است، در حین پلاسما فرزیس ابتدا پزشک مسئول در محیطی کاملا خصوصی در ارتباط با سابقه تندرستی داوطلب، سوالاتی پرسیده و سپس وی را به دقت معاینه می‌کند.
سه روز نخست ابتلا به کرونا طلایی‌ترین و حیاتی‌ترین زمان برای تزریق و دریافت پلاسمای اهدایی توسط بهبودیافتگان کروناست، بهبودیافتگان پلاسما ۲۸ روز بعد از بهبودی می توانند پلاسما اهدا کنند، از ابتدای شروع طرح جمع آوری پلاسمای بهبودیافتگان کرونا (اردیبهشت ۱۳۹۹)توسط سازمان انتقال خون در ایران حدود ۱۸ هزاربهبودیافته کرونا برای اهدای پلاسما مراجعه کردند، اگرچه فقط در حدود ۲درصد از بهبودیافتگان کرونا پلاسما اهدا کردند، اما با استقبالی که از این عمل انجام شد و در بسیاری از موادر هم موثر واقع شده، اما به تازگی مباحثی مبنی برخروج این روش مطرح شده است، اقدامی که در نبود درمان قطعی و خاص برای کرونا می تواند موثر باشد و در حال حاضر هم در حدکارآزمایی بالینی است، اما سوال این است، آیا خروج پلاسما درمانی از پروتکل درمان کووید ۱۹، شتاب زده است؟. در این خصوص سخنگوی سازمان انتقال خون ایران مباحثی را مطرح کرده است که از نظر خواهد گذشت.
ایران از کشورهای پیشرو در جهان در تهیه این نوع از پلاسما محسوب می‌شود
بشیر حاجی‌بیگی، درباره پلاسما درمانی بیماران کووید ۱۹ و طرح مباحثی مبنی بر خروج این روش از پروتکل درمان کرونا، با بیان اینکه سازمان انتقال خون ایران به عنوان تامین‌کننده پلاسمای بهبود یافتگان از کووید ۱۹ بوده و افتخار دارد که از کشورهای پیشرو در جهان در تهیه این نوع از پلاسما محسوب می‌شود، گفت: در حال حاضر درمان دارویی خاصی و هیچ داروی شناخته شده‌ای برای درمان کووید ۱۹ وجود ندارد. البته به جز درمان‌های تسکینی و برخی از درمان‌های ضد انعقادی و استروئید که آن هم در شرایط ویژه انجام می‌شود.
وی افزود: باید توجه کرد که اثربخشی برخی از داروها و اقدامات درمانی به طور کلی مردود شده است، اما برخی از اقدامات درمانی و داروها هنوز در حد کارآزمایی بالینی و مجوزهای اضطراری مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال در مراحل اولیه ویروسی بیماری، داروی «رمدسیویر» و روش تزریق پلاسمای بهبودیافتگان از کرونا با تیتر بالا از جمله آن هستند.
پلاسمای بهبودیافتگان کرونا، مجوز کارآزمایی بالینی در دستورالعمل‌های مختلف دنیا از جمله ایران قرار گرفته است
حاجی‌بیگی با بیان اینکه نتایج ضد و نقیض در مطالعات انجام شده در خصوص اقدامات درمانی هنوز تائید یا رد کامل آنها را در پی نداشته است، گفت: بر همین اساس و با توجه به انتشار برخی اطلاعات مثبت در خصوص اثربخشی تزریق پلاسمای بهبود یافتگان، این روش صرفاً با مجوز کارآزمایی بالینی در دستورالعمل‌های مختلف دنیا از جمله ایران قرار گرفته است.
سخنگوی سازمان انتقال خون ایران تاکید کرد: براساس نسخه ۹ و ۱۰ راهنمای مدیریت درمان بیماران کووید ۱۹ که توسط کمیته علمی کرونا و معاونت درمان وزارت بهداشت، اعلام شد، تغییر خاصی در جهت افزودن یا حذف قطعی استفاده از پلاسمای بیماران بهبود یافته دیده نمی‌شود و مصرف و تجویز پلاسمای بیماران بهبودیافته به صورت کارآزمایی بالینی بلامانع است، اما در نسخه اخیر این راهنما اشاره شده است که استفاده از روش‌های «هموپرفیوژن و پلاسما فرزیس درمانی» و استفاده از IVIG تا زمانیکه مدارک کافی تایید نشده، توصیه نمی‌شود. در عین حال باید توجه کرد که تعویض خون با استفاده از روش پلاسما فرزیس درمانی با تزریق پلاسمای تهیه شده از بهبود یافتگان از کووید ۱۹ کاملا متفاوت است.
پلاسما درمانی در موارد مجاز ادامه دارد
حاجی‌بیگی گفت: بر اساس آخرین صورت‌جلسه شورای عالی سازمان انتقال خون که با حضور وزیر بهداشت، پزشکان و متخصصین عرصه سلامت کشور و همچنین اساتید طب انتقال خون برگزار شد، تهیه و آماده‌سازی پلاسمای بهبود یافتگان از کووید۱۹ جهت پلاسما درمانی در موارد مجاز تا هنگامی که دستور رسمی توقف تامین پلاسمای مورد نیاز مراکز درمانی و بیمارستانی به سازمان انتقال خون ایران ابلاغ نشود، ادامه خواهد یافت.
وی تاکید کرد: نقش سازمان انتقال خون صرفاً تهیه فرآورده‌های مورد نیاز مراکز درمانی و بیمارستانی در کشور است و هیچ نقش موثری در تجویز و یا عدم تجویز فرآورده‌ها ندارد. در حال حاضر ۱۸هزار نفر از مردم نوع‌دوست و ایثارگر که از بهبود یافتگان از کووید ۱۹ هستند، جهت اهدای این نوع پلاسما به مراکز انتقال خون سراسر کشور مراجعه کرده‌اند.
تزریق پلاسما با تیتر بالا آنتی بادی در سه روز اول ابتلا کرونا باعث کاهش مرگ و میر می‌شود
حاجی بیگی با بیان اینکه بر اساس مطالعات اخیر استفاده از پلاسمای بهبود یافتگان از کووید ۱۹ برای تاثیرگذاری بر کاهش مرگ بیماران بستری کووید باید هر چه سریعتر پس از ابتلا به بیماری انجام شود؛ یعنی در سه روز اول، تاکید کرد: البته تزریق تاخیری آن تاثیری در کاهش مرگ و میر ندارد، اما تزریق زودرس آن در صورتیکه با تیتر بالای آنتی‌بادی تهیه شده باشد، باعث کاهش مرگ و میر می‌شود. همچنین تزریق پلاسمای بهبود یافتگان به بیماران باعث کاهش فاکتورهای التهابی نیز می‌شود.
سخنگوی سازمان انتقال خون ایران گفت: در عین حال سازمان غذا و دارو آمریکا در ۴ فوریه ۲۰۲۱، طی اصلاحیه‌ای بر صدور مجوز اضطراری قبلی جهت استفاده از پلاسمای بهبودیافتگان کووید ۱۹ در بیماران مبتلا به کووید ۱۹، این درمان را محدود به استفاده از پلاسما با تیتر بالای آنتی بادی و تزریق در بیماران بستری شده که در مراحل ابتدایی بیماری هستند، کرده است. همچنین این سازمان اعلام کرده که هر گونه تغییر در دستورالعمل استفاده اضطراری از پلاسمای کووید ۱۹ منوط به ارزیابی تحقیقات و مستندات علمی در دسترس خواهد بود که تا به امروز اصلاحیه ای در دستورالعمل بالا انجام نشده است.
حاجی‌بیگی افزود: در عین حال طبق آخرین یافته‌ها که نتایج آن در Jama Oncology به چاپ رسیده است، استفاده از پلاسمای بهبود یافتگان از کووید ۱۹ باعث کاهش چشمگیر مرگ و میر ۳۰ روزه در بیماران مبتلا به سرطان و بدخیمی‌های خونی می‌شود که در اثر بیماری کووید ۱۹ در بیمارستان بستری شده‌اند. از این دست مطالعات که نشان می‌دهد استفاده زود هنگام از پلاسمای بهبود یافتگان از کووید ۱۹ در درمان بیماران مبتلا به کووید ۱۹ که از برخی بیماری‌های دیگر از جمله بیماری‌های سرکوب‌کننده سیستم ایمنی رنج می‌برند، نتایج اثربخشی داشته است که در مجلات معتبر هم به چاپ رسیده‌اند.
وی گفت: بنابراین با توجه به اینکه هرگونه تغییر در پروتکل درمان بیماری کووید ۱۹ باید مبتنی بر شواهد و مدارک مستند باشد، به نظر می‌رسد این تصمیم یعنی خروج پلاسما درمانی از پروتکل درمان کووید ۱۹، کمی شتاب زده و بدون توجه به مستندات علمی موجود اتخاذ شده است.
از ناهید حاجی خانی