استان مرکزی واقع در قلب ایران با اقلیمی نیمه خشک امسال یکی از دشوارترین شرایط کم‌آبی را تجربه می‌کند و وجود بیش از ۲ هزار و ۸۰۰ واحد تولیدی کوچک، متوسط و بزرگ و بخش مهمی از کشاورزی در این دیار با شرایط تنش آبی چالش‌هایی تجربه می‌کند که می‌طلبد با توجه به استمرار خشکسالی برای جبران خسارات و پیشگیری از معضلات عمیق‌تر در این عرصه‌ها چاره جدی شود.
آب و هوای استان مرکزی به دلیل وجود کوه‌های مرتفع، مجاورت با حاشیه مرکزی ایران، همجواری با بخشی از منطقه حوض سلطان، کویر میقان و حوزه آبریز دریاچه نمک و قرار گرفتن در محل تلاقی ۲ رشته کوه البرز و زاگرس متنوع است و علاوه بر بهره‌ندی از جنگل بلوط و دشت در بخش‌هایی نیز اقلیم کویری دارد و اکنون که خشکسالی حاکم شده تاثیرات کم آبی در هر حوزه‌ای قدبرافراشته و مشکلات زیادی را رقم زده است.
وجود جریان وزش بادهای غربی، مدیترانه‌ای و اقیانوس اطلس، توده‌های هوای فشار زیاد اقیانوس هند و جریان‌های سرد آسیای مرکزی شرایط اقلیمی استان مرکزی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد که مهمترین نوع آب و هوای این استان شامل آب و هوای نیمه بیابانی در مناطقی چون ساوه و زرندیه، آب و هوای معتدل کوهستانی همراه با زمستان سرد و تابستان معتدل، در شهرستان‌هایی مانند اراک، خمین، تفرش و محلات، آب و هوای سرد کوهستانی با زمستانی سرد و برفی و تابستانی خنک در محدوده‌های جغرافیایی شهرستان شازند و بخش‌هایی از شهرستان فراهان است.
کاهش ۴۴ درصدی بارندگی‌ها در سال زراعی جاری نه تنها در کوتاه‌مدت بلکه در بازه زمانی بلندتر نیز چالش‌های مهمی را با خود دارد و نیاز است که نقشه راه هوشمندانه منطبق با اقلیم خشک برای پیشگیری و مهار تنش آبی استان با اولویت در دستور کار قرار گیرد تا معضل پیش آمده به بحران عمیق‌تری تبدیل نشود.
خشکسالی و سند سازگاری با کم‌آبی در استان مرکزی
استاندار مرکزی می گوید: این استان امسال خشکسالی بی‌سابقه‌ای را تجربه کرده و میزان بارندگی‌هانسبت به سال آبی گذشته ۴۴ و نسبت به میانگین بلند مدت ۲۲ درصد کاهش دارد.
سید«علی آقازاده» این را هم می‌گوید که سند سازگاری با کم آبی استان مرکزی به تصویب رسیده اما انتظار می‌رود برنامه‌های این سند امسال با جدیت بیشتری پیگیری شود.
وی می افزاید: نگرانی‌هایی در خصوص تامین آب آشامیدنی برای شهرهای استان و ۴۰ روستای سطح استان وجود دارد که نیاز است برنامه‌ریزی و تدابیر لازم در این راستا اتخاذ شود.
استاندار مرکزی گفت: براساس گزارش‌های موجود هر لیتر آب در حوزه کشاورزی کمتر از یک فرصت شغلی ایجاد می‌کند اما همین میزان آب ۳۵ فرصت شغلی در صنعت به دنبال دارد بنابراین نیاز حوزه صنعت به آب باید تحت هر شرایطی تامین شود.
به گفته آقازاده،خشکسالی بهار امسال سبب شده که تاکنون آبرسانی به ۳۰ روستای استان مرکزی سیار باشد و برآورد کارشناسان این است که شمار روستاهای مواجه با تنش آبی استان تا پایان فصل تابستان به ۱۰۰ مورد می‌رسد.
تحلیل ذخایر آبی استان مرکزی با خشکسالی
مدیر عامل آب منطقه‌ای استان مرکزی نیز می‌گوید: میزان بارش‌ها در زمستان گذشته ۹۰ درصد کاهش داشته و در بهار امسال نیز بارش‌ها کمتر از حد انتظار بود و ذخیره آبی این استان به شدت تحلیل رفته است.
«عزت‌الله آمره‌ای» این را هم گفت که میزان بارندگی در استان مرکزی بر اساس مستندات موجود ۴۶ درصد کاهش دارد و بر این اساس دبی رودخانه‌ها نیزافت قابل توجهی را داشته است.
وی توضیح داد: دبی رودخانه منتهی به سد کمال صالح از هشت میلیمتر در سال گذشته به یک و پنج دهم میلیمتر و این رقم در سد الغدیر از ۱۸ میلیمتر به ۲ و پنج دهم میلیمتر کاهش یافته و در صورت تداوم این شرایط، نگرانی‌هایی برای سال آینده ایجاد می‌شود.
آمره ای بیان کرد: سال گذشته نسبت به انسداد ۲۶۰ حلقه چاه در استان اقدام شد که این مهم صرفه جویی ۶۰ میلیون مترمکعب برداشت از این چاه‌های کشاورزی را به همراه داشت.
وی به تصویب سند سازگاری با کم آبی نیز اشاره‌ای داشت و گفت: اجرای این برنامه و سند از هفت ساله گذشته کلید خورده که بر اساس برنامه باید امسال ۷۰۰ کنتور بر چاه‌های کشاورزی نصب شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان مرکزی معتقد است که باید با توجه به کاهش شدت بارش ها، نظارت بر امور بخش‌های مختلف تشدید شود و با استناد به تبصره ها لایحه بودجه ۱۴۰۰، با افرادی که از منابع ابی اضافه برداشت می‌کنند، برخورد صورت گیرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان مرکزی به ذخایر آبی پشت سدهای استان نیز اشاره‌ای داشت و گفت: با توجه به کاهش بارندگی‌ها مخازن سدهای کمال صالح و ساوه در سال جاری ۳۳ درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته‌اند.
آمره‌ای توضیح داد: در سال آبی جاری ورودی سد ساوه ۷۲ میلیون مترمکعب بوده این در حالی است که سال گذشته ورودی این سد ۲۲۸ میلیون مترمکعب و سد کمال صالح نیز در سال آبی جاری ۲۷ میلیون مترمکعب و سال گذشته ۱۰۷ میلیون مترمکعب ورودی داشته است.
وی ادامه داد: حجم ورودی سد ساوه در سال آبی سال جاری نسبت به سال آبی سال گذشته ۶۸ درصد کاهش و سد کمال صالح ۷۵ درصد و در مجموع میانگین ورودی هر ۲ سد ۷۰ درصد نسبت به سال قبل کاهش داشته‌است.
۲۵ روستای استان مشکل کمی و کیفی آب دارد
مدیرعامل آب و فاضلاب استان مرکزی گفت: ۲۵ روستای این استان در سال جاری به علت مشکل کیفی و کمبود آب در منابع زیرزمینی، با تانکر آبرسانی می‌شود.
«یوسف عرفانی‌نسب» افزود: از این تعداد ۱۳ روستا به دلیل مشکل کیفی و ۱۲ روستا به دلیل کمبود آب با تانکر سیار آبرسانی می‌شود.
وی گفت: مشکل کمبود آب روستاهای «قیز قلعه» از توابع شهرستان ساوه و «کاظم آباد» از توابع شهرستان خمین با انجام اقداماتی شامل ساخت خطوط انتقال جدید و لایروبی قنوات، برطرف شده است و آبرسانی سیار به این روستاها دیگر انجام نمی‌شود.
عرفانی نسب توضیح داد: همچنین پیش‌بینی می‌شود مشکل کمبود آب روستای «مهرآباد» خمین ظرف یک ماه آینده برطرف شود.
این مقام مسئول این راهم گفت که کاهش بارندگی در سال‌های اخیر و افزایش برداشت از آب‌های زیرزمینی در بخش کشاورزی چه به صورت مجاز و یا غیرمجاز باعث شده هر ساله ۷۱۱ میلیون متر مکعب در استان به نسبت مصرف، کسری مخزن وجود داشته باشد که این مهم در وضعیت کمی و کیفی آب اثرات چشمگیری داشته است.
تغییر الگوی کشت مهمترین راهبرد در شرایط خشکسالی استان مرکزی
رئیس سازمان جهادکشاورزی استان مرکزی گفت: با کاهش منابع آبی این استان، تغییر الگوی کشت در استان باید اجرایی و طرح ارتقای امنیت غذایی کشور که استان از هفت استان برتر است با جدیت دنبال شود.
مجید آنجفی افزود: اجرای این طرح در ۶ شهرستان در حال انجام است و تاکنون به ۴۰ هکتار رسیده است.
وی، افزایش ۳۰ هکتاری گلخانه‌های استان مرکزی را از جمله اقدامات سازمان جهاد کشاورزی برای مقابله با کم آبی در استان عنوان کرد و گفت: کشت گیاهان دارویی، زعفران و گل محمدی نیز برای صرفه جویی در آب کشاورزی در استان جایگزین کشت‌های آب بر شده‌است.
وی اظهار داشت: توسعه سیستم‌های آبیاری نوین نیز در دستور کار ویژه قرار دارد که بر اساس مطالعات، ۱۶۲ هزار هکتار اراضی مستعد به ۱۷۵ هزار هکتار افزایش یافته است.
هشت هزار و ۴۰۰ میلیارد ریال خسارت ناشی از خشکسالی به مزارع استان مرکزی
رئیس اداره مدیریت بحران سازمان جهادکشاورزی استان مرکزی گفت: کاهش بارندگی و حاکمیت خشکسالی در این استان امسال هشت هزار و ۴۰۰ میلیارد ریال خسارت به حوزه کشاورزی وارد کرده است.
سید «رضا آل طاها» بیان کرد: بیشتری خسارت خشکسالی و کاهش پراکندگی بارندگی به محصولات زراعی گندم و جو در این استان بوده است.
وی توضیح داد: سرمازدگی نیز در بهار امسال به چهار هزار و ۳۵۰ میلیارد ریال از محصولات باغی استان مرکزی خسارت وارد کرد.
رئیس اداره مدیریت بحران سازمان جهادکشاورزی استان مرکزی خاطرنشان کرد: حجم خسارت وارده به حوزه کشاورزی استان در سال زراعی جاری بر اثر خشکسالی و سرمازدگی بیش از ۱۲ هزار میلیارد ریال برآورد شده است.
آل طاها گفت: ۲ هزار میلیارد ریال منابع مالی از محل اعتبارات بند(ز) تبصره ۲ قانون بودجه برای جبران خسارت سرمازدگی و خشکسالی به بخش کشاورزی کشور اختصاص یافته است.
وی ادامه داد: در این بند قانونی،بانک‌های دولتی مکلف هستند نسبت به بخشودگی جرایم تسهیلات (تاریخ تسهیلات از ابتدای سال ۹۴) کشاورزانی که بر اثر خشکسالی دچار خسارت شده‌اند، اقدام کنند.
رئیس اداره مدیریت بحران سازمان جهادکشاورزی استان مرکزی افزود: ۴۰ میلیارد ریال منابع مالی از محل اعتبارات بند(ز) تبصره ۲ قانون بودجه برای جبران خسارت کشاورزان به این استان اختصاص یافته که امید می‌رود با افزایش این اعتبارات در دولت آتی، افراد بیشتری از این منابع مالی بهره‌مند شوند.
آل طاها خاطرنشان کرد: هماهنگی لازم با استانداری مرکزی برای اختصاص سهم بانک‌ها انجام شده و با اختصاص سهم هر بانک، کشاورزانی که بر اثر خشکسالی دچار ضرر و زیان شده‌اند می‌توانند برای بخشودگی جرایم تسهیلات خود اقدام کنند.
۵۰ درصد محصول گندم دیم استان مرکزی در چنبره مخاطرات خشکسالی
مدیرکل غله و خدمات بازرگانی استان مرکزی از افزایش ۲ درصد سطح زیر کشت گندم در سطح کشور خبرداد و گفت: ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی این استان امسال به کشت گندم دیم و ۴۶ هکتار به کشت گندم آبی اختصاص یافت.
غلامرضا ملکی افزود: ۵۰ درصد محصول گندم تولیدی استان مرکزی در اراضی دیم استان تولید شده و با توجه به کاهش بارندگی‌ها و ارتباط مستقیم کشت دیم با میزان بارندگی‌ها، پیش‌بینی می‌شود ۲۰۰ هزار تن محصول مازاد برنیاز گندمکاران امسال توسط اداره کل غله و خدمات بازرگانی استان خریداری شود.
این درحالی‌ست که به دلیل کمبود مخازن آبی سدها و بحران انرژی الکتریکی از خردادماه جاری ساعت کار ادارات استان از ۶ و نیم تا ۱۳ و ۳۰ دقیقه شده و برنامه خاموشی‌ها در این خطه نظیر سایر استان‌ها اجرایی شد.
اگرچه بر اساس مصوبه کشوری فعالیت ادارات و بانک‌ها به دلیل کمبود انرژی الکتریکی روزهای پنجشنبه تعطیل شده و محدودیت در ساعات کار کسبه اعلام شده است اما این راهبردهای مقطعی است و نیاز است که در سایه همراهی تنگاتنگ مردم و مسئولان نقشه راهی موثر در حوزه‌های مختلف برای صرفه‌جویی و پیشگیری از مشکلات جدی‌تر اجرایی شود چرا که به گفته کارشناسان وضعیت تنش آبی و کمبود آب و برق به واسطه مصرف فزآینده شهروندان و کاهش بارندگی‌ها تداوم داشته و باید با اقدامات کارگشا در سال‌های بعدی از معضلات عمیق جلوگیری کرد.