به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، عبدالهادی فقهی‌زاده روز چهارشنبه (۲۳ تیر) در آیین گشایش همایش ملی جریان‌شناسی تدبر قرآن کریم و ظرفیت‌های اجتماعی آن در ایران معاصر گفت: کمک به جریان سازی‌های فرهنگی به صورت عام به ویژه در حوزه فرهنگ دینی را یکی از وظایف و ماموریت‌های معاونت قران و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی عنوان کرد.
معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به آیاتی از قرآن کریم، اظهار داشت: تدبر و فهم قرآن با عقل، روح و قلب انسان که هم ظرف و هم ابزار تدبر است، ارتباط دارد؛ با الهی بودن و آسمانی قران در ارتباط است و با برکتی که به مفهوم صحیح دینی، خداوند در آخرین وحی‌نامه آسمانی به ودیعه گذاشته، پیوند دارد.
فقهی‌زاده بیان کرد: تدبر ارتباط تنگاتنک با عمل ارتباط دارد، قرآن کریم نازل نشده که فقط حفظ و خوانده شود، بلکه قرآن بیش از باید خوانده و حفظ شود باید به آن عمل شود، قرآن باید در زوایای پیدا و پنهان زندگی انسان رخنه کند و اندیشه و عمل بیافریند و انسان را در ارتباط با آموزه‌های آسمان و در فراز نردبان رشد و کمال و ارتقای به حرکت پویا و مستمر روحی وا دارد عقل را در انسان برانگیزد همان که هدف بعثت پیامبر(ص) است. خداوند دین و آیات الهی و آموزه‌های رحمانی را خردپذیر معرفی می‌کند و راه دستیابی به این آموزه‌ها را تدبر می شناسد.
تدبر همگانی است در مقابل تفسیر که تخصصی است، به طور مثال اگر چه بسیاری می‌توانند فیزیکدان و پزشک و جامعه شناس باشند، در مقام عمل و تحقق بیرونی همه جامعه‌شناس فیزیکدان، شیمی‌دان و پزشک نیستند؛ همه می‌توانند تدبر کنند، اما همه نمی‌توانند مفسر به معنای مصطلح باشند.
تدبر درون‌زاست و نیازمند علوم پیشینی نیست
فقهی‌زاده تصریح کرد: تدبر درون‌زاست و چندان نیازمند به علوم پیشینی نیست، البته منظورم ظهور تدبر در خلا نیست. هیچ عملیات تفسیری چنین حالتی ندارد، هیچ فهمی این‌چنین ظهور پیدا نمی‌کند، اما تفسیر معمولا متاثر از علوم پیشینی مفسر است که گاهی با پیش فرض‌های فراوان هم‌نشین می‌شود؛ تدبر می‌تواند سایه درونی معمولا با خود قرآن به وجود آورد.
وی با تاکید بر اینکه تدبر بی نیاز از حدیث و تاریخ تعقل نیست، افزود: مگر می‌توان کلام الهی را بدون اندیشه‌ورزی و خردورزی دریافت؛ کلام الهی را نمی‌توان بدون پیش‌زمینه ظهور متن مقدس به صورت بایسته و شایسته دریافت.
تحمیل عقاید مهمترین آسیب تفاسیر است، کاربرد اصطلاح تفسیر تدبری شایسته‌تر است که تفسیری بدون تحمیل عقاید است.علامه طباطبایی (ره) مهمترین آسیب همه تفاسیر را درافتادن به حوزه تطبیق قران بر آرای شخصی معرفی می‌کند. در تدبر باید به شدت از درافتادن در وادی تحمیل آرا در قرآن، وادی تفسیر قرآن حتی با نگرش‌های قالب اجتماعی پرهیز کرد.
وی افزود: بیشتر مفسران «سعی» را در این آیه قرآن کریم که می‌فرماید «وَ اَن لَیسَ لِلاِنسانِ اِلّا ما سَعیٰ» به سعی دنیایی تفسیر می‌کنند. مفسران بسیار برجسته، نام آور، فرهیخته و دانشمند عملا از آیه بعد از آن «وَأَنَّ سَعْیَهُ سَوْفَ یُرَی» غفلت کرده‌اند. ادامه همین آیات درک بر معنای مورد نظر را تایید می کند. اما چرا تفسیرها به طور معمول در این آیه از مسیر اصلی خود به جای دیگر رفته است، به گمانم چیزی جز غلبه نگرش‌های اجتماعی در متن و تحمیل آرا بیرون از قرآن در قرآن در نزد مفسران حتی دغدغه‌مند نیست.
فقهی‌زاده اظهار داشت: تفسیر تدبری شناخت همه جانبه قرآن با توجه به ریشه واژگانی تدبیر و پس و پیش چیزی را در نظر گرفتن است که شامل شناخت واژگان می‌شود، طیفی از معانی را در برمی گیرد، جوانب گوناگون و مراتب مختلفی دارد، البته از طرق مفاد استعمالی آیات شروع می‌شود و به مقاصد آیات هم می‌تواند ختم شود.
تفسیر بریده بریده تفسیر تدبری نیست
تفسیر بریده بریده تفسیر تدبری نیست، تفسیر متاثر از آرای شخصی مفسران و پیش‌دانسته‌های آنها شیفته و دلبسته آن می‌شود نیست و نخواهد بود. تفسیر متاثر از جریان های غالب اجتماعی که جوی پرهیاهو را به وجود می آورد و ممکن است مفسر در آن جو غرق شود و فراموش کند سیاق چه اقتضا و واژه چه معنایی افاده می‌کند و پیش زمینه‌های تاریخی ظهور ایه و نزول آیه کدام است، تفسیر تدبری نیست.
وی اظهار داشت: تفسیر تدبری پلی است میان ترجمه تفسیری و تفسیر درازدامن و کم فایده که از مقاصد الهی دور می‌افتد و تفسیر را به گزارش آرای شخصی مفسران تبدیل می‌کند. ویژگی دیگر تفسیر تدبری یا تدبر و لوازم آن در قرآن ناظر به نیازهای فردی و اجتماعی بودن در بستر تحولات اجتماعی است. انسان معاصر قران را دیگر گونه نمی خواند، بلکه دیگرگونه می‌بیند و می‌فهمد، خواندن قرآن در بستر تاریخ یکسان بوده و خواهد بود، اما فهم قرآن یک جریان سیال است.
وی تاکید کرد: البته فهمنده، متدبر و مفسر در قرآن باید با حساسیت به آیات نگاه و برخورد کند که مبادا از مقاصد آیات الهی به دور بیفتد؛ مبادا چیزی را به قرآن تحمیل کند که قران آنرا نمی‌گوید و نمی خواهد، اما گاهی افراد ناخودآگاه هم که شده در چارچوب پیش‌دانسته‌های فراوان با متن مقدس و آموزه‌های الهی و سنت، چارچوب نیازهای روزآمد جامعه تفسیر می‌کنند، به ویژه اگر مفسر تجربیات اجتماعی و سیاسی هم داشته باشد.
معاون وزیر فرهنگ اظهار داشت: در گذر تاریخی تفسیر در دوره معاصر به تفسیرهایی برمی‌خوریم که مفسران این تفاسیر در زندان تفسیر نوشته‌اند این تفسیر دارای تجربیات سیاسی و اجتماعی به زندان در افتاده با تفسیر مفسری که در حوزه علمیه درس خوانده و در کنج خانه نشسته و چه بسا ارتباطی با نگرش‌ها و شبهات و تحولات فکری جدید و موج‌های بزرگی که در جهان اسلام برخاسته آشنایی ندارد، متفاوت است.
ویژگی تفسیر تدبری ؛ گزیده گویی در مقابل تفصیل نویسی
فقهی زاده گفت: یکی از ویژگی های تفسیر تدبری گزیده سخن گفتن است؛ گزیده گویی در مقابل تفصیل نویسی و دراز نویسی است. هر اندازه که این درا نویسی بد است و مخاطب قرآن را از مقاصد آیات الهی دور می‌کند، گزیده‌گویی در چارچوب سخن گفتن و با مبنا سخن گفتن با تدبر و تفسیر تدبری سازگارتر است مفید و ارزشمند است.
معاون وزیر فرهنگ با اشاره به آیات دیگری از قرآن کریم و اشاره به ویژگی‌های تدبر و تفسیر گفت: در این آیات لزوم استمراری بازنگری و بازاندیشی بیان شده است؛ به هر آنچه که نوشته می‌شود و گفته می‌شود نباید زود شیفته و دلبسته شد و خام آن نشویم که بهترین نوشته و گفته است و همواره باید برگردیم و بازاندیشی و نقد درون گفتمانی کنیم.
می توان چند بار آیات را خواند و معنای آن را دریافت نکرد؛ زیرا این آیات را در فضای اجتماع و صحنه زندگی ندیدیم برخی از مفسران نواندیش تاکید دارند مبلغ دینی باید از همه چیز جز خدا مستقل باشد، مبلغ دینی باید سرسپرده حقیقت باشد و فقط به خدا دل بندد، نباید دلبسته حزب و جناح و جریان فکری وابسته باشد.
وی بیان کرد: در تدبر چیزی به دست فهمنده و تدبرکننده نمی‌آید، بلکه نکاتی به ذهن می رسد که باید پالایش شود، دور از شیفتگی و با دقت بررسی کرد و در مقام نسبت دادن به کلام الهی به ایاترحمانی حساسیت ورزید؛ اما چه بسیار می توان در آثار تدبری جدید نگاتی و دستمایه‌های علمی و معرفتی جدید را یافت که در تفاسیر مفسران متقدم و متاخر وجود ندارد.
پاسخ‌گویی به شبهات جدید؛ ویژگی تفسیر تدبری
فقهی‌زاده به ظرفیت‌های جدید اجتماعی در تفسیر تدبری یا تدبر در قرآن اشاره کرد و گفت: ظرفیت اول گسترش دایره مخاطبان و روزآمد و ناظر بودن به نیازهای جدید اجتماعی است. برخی پیامبران الهی در بستر تاریخ ظهور کردند ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر بیشتر مخاطب و پیرو نداشتند، اما امامان شیعیان، صدهاهزار مخاطب دارند؛ مخاطب داشتند عنصر مهم و دغدغه دینی مبلغان راستین نقش ایفا می کند.
معاون وزیر فرهنگ اظهار داشت: تفسیر تدبری با ویژگی‌های خود دایره مخاطبان را بلافاصله به درجات متفاوت و فراوان افزایش می‌دهد. روزآمدی و پاسخ‌گویی به نیازها و شبهات جدید، دغدغه دین‌داران در میان همه فرقه‌های اسلامی، بسیار مهم است. روی‌آوری به تفسیر علمی در بخشی از زمینه‌ها و انگیزه پاسخ‌گویی به این شبهات جدید در تعارض عقل و دین نیست و می توان همین نیاز را با روش های دیگری در حوزه فهم قرآن ملاحظه کرد و گام برداشت.
وی افزود: تالیف آثار جدید تفسیری دومین ظرفیت است، به صدها و هزاران تفسیرموجود نباید دلخوش باشیم و گمان کنیم همه حرف‌ها مفسران بزرگ مانند شیخ طوسی و شیخ طبرسی و علامه طباطبایی و ... گفته‌اند. فهرست‌های تفصیلی موضوعات قرآنی که برخی آنها بسیارشگفت‌آور و قابل توجه است، می تواند جلوه‌های نو از تفاسیر تدبری جدید باشد.
فقهی‌زاده خاطرنشان کرد: استفاده از داده‌های جدید علمی و وورود به عرصه‌ای که به تفسیرعصری طعنه می‌زند، یک ظرفیت جدید است و نمی‌توانیم خود را از علوم تولید عصری که در آن زندگی می‌کنیم بی‌نیاز بدانیم و نتوانیم میان قرآن و آنچه که به رحمت الهی در فراروی دانشمندان قرار گرفته هیج نسبتی برقرار کنیم.
باید با ورود به حوزه علوم نوپدید از داده‌ها و کشفیات تازه این عرصه بهره برد و به نوعی تفسیرعصری را با آنچه در این علوم به وجود آمده و پالایش شده به هم نزدیک کرد.
معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ با تشکر از برگزارکنندگان و شرکت کنندگان در همایش ملی جریان‌شناسی تدبر قرآن کریم و ظرفیت‌های اجتماعی آن در ایران معاصر گفت: در این همایش بیش از ۶۰ مقاله به دبیرخانه این همایش ملی رسیده که ۴۰ مقاله قابل توجه بوده و امروز چکیده آنها ارائه می‌شود. امیدوارم زمینه انتشار متن کامل مقالات اساتید هم فراهم شود تا بتوانیم به جریان‌سازی فرهنگی دینی متناسب با آرمان‌های اصیل دینی به صورت شایسته خدمت کنیم.