افغانستان، خسته از چهار دهه جنگ، خشونت، ترور و فقر، در ادامه راه حالا در یک پیچ تاریخی و در عین حال در یک نقطه عطف قرار گرفته است. آمریکایی ها غیرمسئولانه و بدون این که کاری برای امنیت و آرامش مردم افغانستان کرده باشند، درحال ترک خاک این کشور هستند.
همزمان با خروج نظامی آمریکا، دولت کابل که همواره زیر سایه اشغالگرانه آمریکا و ناتو ضعیف نگاه داشته شده است، عملا تسلطی بر کشور ندارد و طالبان حدود ۹۰ درصد افغانستان را در اختیار گرفته اند. در چنین شرایطی، شاید تنها عاملی که می تواند ناجی افغانستان و مردمش در این پیچ خطرناک باشد و شرایط موجود را به فرصتی برای بهبود امنیت و ثبات کل منطقه تبدیل کند، اتخاذ تدابیر مشترک، ابتکارعمل سازنده و همگرایی همه همسایگاk افغانستان و بازیگران مهم منطقه است.
کشورهای همسایه همیشه بیشترین سود را از یک همسایه باثبات و امن می برند و طبیعی است که بازیگران منطقه ای بیش از هر عامل بیگانه، به فکر کمک به امنیت و ثبات همسایه خود و در مجموع، به فکر امنیت و ثبات خود و منطقه باشند.
کشورهای همسایه افغانستان شامل ایران، چین، پاکستان و نیز روسیه که به واسطه همسایگی سه کشور حوزه مشترک المنافع شامل ترکمنستان، ازبکستان و تاجکستان با افغانستان و نیز باتوجه به سابقه تاریخی، منافع اش با تحولات در این کشور گره خورده است، اکنون می توانند و ناگزیرند بیش از هر زمان دیگر و در تعامل با هم، راه را برای بازگشت امنیت و ثباتی که آمریکا و ناتو از افغانستان به غارت بردند، به مردم این کشور بازگردانند.
نقش هند نیز به عنوان بازیگر وقدرت مهم منطقه و کشوری که دارای حجم تجارت قابل توجه با افغانستان است و به لحاظ همجواری با کشورهای همسایه افغانستان، قطعا منافعی مشترک با دیگر کشورهای منطقه دارد، نمی تواند در این میان نادیده گرفته شود.
هندی ها سرمایه گذاری نسبتا زیادی در افغانستان انجام داده اند و هرگونه تشدید اوضاع در این کشور جنگ زده، می تواند سرمایه های هند را به مخاطره بیفکند. طبق گزارش رسانه های هند، این کشور از سال ۲۰۰۱ میلادی تاکنون سه میلیارد دلار برای بازسازی افغانستان سرمایه گذاری کرده است.
هند هفته گذشته به دلیل وخیم شدن اوضاع امنیتی در افغانستان، کنسولگری خود در قندها را تعطیل و ۵۰ نیروی دیپلماتیک و امنیتی خود را از این شهر خارج کرد. پیش از این، در ماه های گذشته و همزمان با آغاز تحرکات جدی طالبان در افغانستان، هند کنسولگری هایش در هرات و جلال آباد افغانستان را هم تعطیل کرده بود. شرایط جاری در افغانستان به نفع هند نیست دهلی نو را باید جزو حامیان تلاش های منطقه ای برای بازگرداندن ثبات و آرامش به افغانستان به حساب آورد.
چین اگرچه تنها مرزی ۷۶ کیلومتری با افغانستان آن هم از طریق مناطق کوهستانی صعب العبور دارد، اما پتانسیل های اقتصادی و تجاری روابط با افغانستان از یک سو و از دیگر سو حساسیت فوق العاده مناطق مرزی چین با افغانستان و نیز احساس خطر پکن از سرازیر شدن هرگونه ناآرامی به خاک چین از سوی افغانستان، باعث شده تا چین تحولات افغانستان را با دقت زیر نظر داشته باشد.
روسیه که در زمان اتحاد جماهیر شوروی طعم تلخ جنگ در افغانستان را چشیده و برای این کشور ثابت شده که رویکرد جنگ و خشونت در افغانستان، منجر به تامین منافع نمی شود، امروز یکی از طرفداران ثبات در افغانستان است زیرا درصورت سرایت هرگونه ناامنی از مرزهای افغانستان به ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان، در نهایت روسیه نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
مذاکرات مستقیم اخیر روسیه و طالبان نیز دلیل بر نگرانی های روسیه از اوضاع جاری در افغانستان تمایل مسکو به بهبود شرایط در این کشور است. روزهای ۱۷ و ۱۸ تیرماه جاری مسکو میزبان هیاتی از طالبان افغانستان بود. مسکو طالبان را دعوت کرده بود که از آنها تضمین بگیرد این گروه اجازه اقدام از خاک افغانستان علیه هیچ کشور همسایه از جمله همسایگان مشترک روسیه و افغانستان را نخواهد داد و به داعش نیز اجازه فعالیت در افغانستان را نمی دهند.
پاکستان و ایران نیز به ترتیب با بیش از ۲۵۰۰ کیلومتر و ۹۰۰ کیلومتر خط مرزی مشترک با افغانستان، بدون تردید می توانند متاثرترین کشورها از هرگونه تحول مثبت یا منفی در این کشور همسایه خود باشند؛ براساس اصل همسایگی و همجواری، بطور طبیعی هرگونه رویداد مثبت و منجر به ثبات و امنیت در افغانستان، به نفع امنیت و ثبات ایران و پاکستان خواهد بود و افغانستانی ناامنی و بی ثبات هم جز دردسر، برای همسایگان نخواهد داشت. علاوه بر این، افغانستان همواره از مهم ترین بازارهای هدف برای فعالیت های اقتصادی و تجاری ایران و پاکستان بوده است.
جمهوری اسلامی ایران و پاکستان در شرایط کنونی هرکدام میزبان حدود سه میلیون پناهجوی افغان(قانونی و غیرقانونی) هستند و بابت چنین شرایطی هزینه های اقتصادی هنگفت این میزبانی، تقریبا هیچ کمکی از جانب مجامع بین المللی دریافت نمی کنند یا اینکه کمک های بین المللی در قبال این میزبانی دهها ساله بسیار ناچیز است.
مهم ترین دلیل پناه آوردن شهروندان افغان به ایران و پاکستان و دیگر کشورها، فرار آنها از جنگ، خشونت و فقری است که بیگانگان فرامنطقه ای مسبب آن بوده اند؛ در مقطعی اتحاد جماهیر شوروی و ناامنی های ناشی از خلاء قدرت رسمی در افغانستان بعد از جنگ شوروی، و سپس لشکرکشی آمریکا و ناتو به افغانستان.
به عبارت دیگر مردم افغانستان از سال ۱۹۷۹ میلادی دیگر روی ثبات و صلح و آرامش را ندیده اند و بیش از ۴۰ سال است مردم این کشور جنگ زده، همواره بدنبال پناه بردن به سرزمین های دیگر برای رهایی از بوی باروت و رنج فقر بوده اند.
کشورهای همسایه همیشه بیشترین سود را از یک همسایه باثبات و امن می برند و طبیعی که بازیگران منطقه ای بیش از هر عامل بیگانه، به فکر کمک به امنیت و ثبات همسایه خود باشند.
اوضاع جاری در افغانستان می طلبد کشورهای منطقه و بطور خاص جمهوری اسلامی ایران، چین، روسیه، هند و پاکستان با درنظر گرفتن آفات منطقه ای ناامنی در افغانستان و برکات یک افغانستان امن و باثبات برای منطقه، ابتکاری مشترک و پنج جانبه را برای ترسیم آینده ای بهتر، باثبات تر و امن تر برای منطقه کلید بزنند.