قانون‌گذار در ماده ۲۰ قانون تجارت، انواع شرکت‌ها را محصور کرده است. به موجب این ماده شرکت‌های تجاری هفت نوع شرکت سهامی، شرکت با مسئولیت محدود، شرکت تضامنی، شرکت مختلط غیر سهامی، شرکت مختلط سهامی، شرکت نسبی و شرکت تعاونی تولید و مصرف هستند.
تقسیم‌بندی شرکت‌ها
شرکت‌هایی مشمول ماده ۲۰ قانون تجارت به دو دسته کلی شرکت اشخاص و شرکت سرمایه تقسیم می‌شوند. شرکت‌های اشخاص، شرکت‌هایی هستند که شخصیت اعضا به لحاظ میزان مسئولیت آنها در بدهی‌های شرکت اهمیت دارد و شرکا مسئول دیون شرکت هستند. شرکت نسبی و تضامنی در دسته شرکت‌های اشخاص قرار می‌گیرند.
شرکت‌های سرمایه، شرکت‌هایی هستند که شرکا مسئولیتی در قبال دیون شرکت ندارند، بدهی‌های شرکت از محل دارایی آن پرداخت می‌شود و در صورت عدم کفایت سرمایه و دارایی شرکت، مسئولیتی متوجه شرکا نیست. شرکت سهامی (عام و خاص) و با مسئولیت محدود، در دسته شرکت‌های سرمایه قرار دارند.
شرکت مختلط سهامی و مختلط غیر سهامی نیز ماهیتی دوگانه دارند و دارای هر دو نوع شریک ضامن و غیرضامن هستند.
شخصیت حقوقی مناسب برای استارتاپ‌ها
بدون شک با توجه به ریسک‌پذیری استارتاپ‌ها انتخاب شرکت‌های سرمایه، مناسبتر خواهد بود؛ اما سوالی که مطرح می‌شود این است که از میان شرکت‌های سهامی عام، سهامی خاص و شرکت با مسئولیت محدود کدام یک می‌تواند پاسخگوی نیازها و ماهیت کسب‌وکارهای نوپا باشد؟
در شرکت سهامی عام، بخشی از سرمایه اولیه، توسط افرادی غیر از موسسین (از طریق پذیره‌نویسی) تامین می‌شود اما در شرکت سهامی خاص، تمامی سرمایه توسط موسسین فراهم می‌شود.
با توجه به اینکه در کسب‌وکارهای استارتاپی بنیانگذاران شخصا سرمایه را تامین می‌کنند و شخصیت هر یک از شرکا بین خودشان حائز اهمیت است و اغلب تمایلی به ورود افراد ناشناس ندارند، استفاده از شرکت سهامی خاص مناسب خواهد بود.
علاوه بر این، شرکت با مسئولیت محدود نیز یکی دیگر از قالب‌های مناسب برای استارتاپ‌ها است که شباهت زیادی به شرکت سهامی خاص دارد. در ادامه به بیان تفاوت‌های شرکت سهامی خاص و شرکت با مسئولیت محدود و محاسن و معایب هریک می‌پردازیم.
تفاوت شرکت سهامی خاص و شرکت با مسئولیت محدود
- برای تشکیل شرکت سهامی خاص، دست‌کم وجود سه نفر سهامدار لازم است اما تشکیل شرکت با مسوولیت محدود با دو نفر شریک ممکن است.
- در شرکت سهامی خاص باید تمام سرمایه غیر نقدی توسط کارشناسان رسمی دادگستری قیمتگذاری و تسلیم شود، اما در شرکت با مسئولیت محدود برای قیمتگذاری سرمایه غیرنقدی نیازی به نظر کارشناس رسمی دادگستری نیست و صرف قیمتگذاری موسسین کفایت می‌کند و شرکا در خصوص قیمتگذاری انجام شده مسئول هستند.
- در شرکت سهامی خاص سهامداران موظفند حداقل تا ۳۵ درصد سرمایه نقدی اولیه شرکت را در حسابی به نام شرکت تودیع کرده و گواهی بانکی آن را به هنگام تشکیل ارائه دهند و بقیه سرمایه، یعنی ۶۵ درصد باقی‌مانده در تعهد سهامداران است؛ اما در شرکت با مسئولیت محدود تمامی سرمایه نقدی باید تأدیه شود و نیازی به گواهی بانکی نیست و اظهار موسسین مبنی بر دریافت تمامی سرمایه نقدی پذیرفته می‌شود.
- در شرکت‌های سهامی خاص مدیران باید از میان شرکا انتخاب شوند و مدت مدیریت آنها دو سال است؛ اما در شرکت‌های با مسئولیت محدود محدودیتی برای مدت مدیریت مدیران وجود ندارد و مدیران می‌توانند غیر سهامدار باشند.
- انتخاب روزنامه کثیرالانتشار جهت درج آگهی دعوت شرکت در سهامی خاص نکته‌ای الزامی است؛ اما در شرکت با مسئولیت محدود نیازی به انتخاب روزنامه کثیرالانتشار نیست.
- در کلیه شرکت‌های سهامی خاص، وجود حداقل یک نفر بازرس الزامی است؛ اما در شرکت‌های با مسئولیت محدود انتخاب بازرس اختیاری است، مگر در موردی که تعداد شرکای آن بیش از دوازده نفر باشند که در این صورت باید تعداد سه نفر بازرس تحت عنوان هیات نظار وجود داشته باشد.
- در شرکت سهامی خاص محدود کردن اختیارات مدیران در اساسنامه یا به موجب تصمیمات مجامع عمومی در هر صورت فقط از لحاظ روابط بین مدیران و صاحبان سهام معتبر است و در مقابل اشخاص ثالث، باطل و کان لم یکن است؛ اما در شرکت با مسئولیت محدود، هر گاه به محدودیت اختیارات مدیران در اساسنامه تصریح شود، در مقابل اشخاص ثالث نیز ملاک و معتبر است.
- شرکت سهامی خاص می‌تواند موضوع خود را امور غیر تجارتی قرار دهد؛ اما شرکت با مسئولیت محدود برای امور تجارتی تشکیل می‌شود و موضوع آن نمی‌تواند امور غیر تجارتی باشد.
- در شرکت سهامی خاص سهم شرکا به صورت اوراق تجاری قابل انتقال است و تقسیم سود و زیان الزاما باید به میزان سهم هر شریک باشد؛ اما در شرکت با مسئولیت محدود سهم‌الشرکهی شرکا را نمی‌توان به صورت اوراق تجاری قابل انتقال درآورد و می‌توان با پیشبینی در اساسنامه شرکت سود و زیان را تابع امری غیر از میزان سرمایه شرکا کرد.
- در شرکت سهامی خاص حد نصاب قانونی تشکیل هر یک از مجامع و حد نصاب تصمیم‌گیری آنها مشخص شده و لازم الاتباع است؛ اما در شرکت با مسئولیت محدود حد نصاب‌های تعیین شده در قانون را می‌توان با پیشبینی حد نصاب‌های دیگری در اساسنامه تغییر داد.