ایالات متحده که سه سال پیش به طور یکجانبه از برجام خارج شد و با اعمال تحریم‌های ظالمه فشار حداکثری علیه ایران وارد کرد به اعلام آمادگی برای رفع تحریم‌ها و عضویت دوباره در برجام اکتفا کرده است. شنیده‌ها حاکیست که دولت جو بایدن این پیشنهاد را هم مطرح کرده که برای راستی‌آزمایی رفع تحریم‌ها زمان کوتاهی (حدود ۴۸ ساعت) را هم مد نظر قرار خواهد داد، اما تاکید دارد که پیشنهاد حاضر برای همیشه روی میز نخواهد ماند و ضمانتی درباره خروج دوباره واشنگتن از توافق درکار نیست.
این درحالیست که سید عباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه و رئیس هیات ایرانی در مذاکرات برجام می‌گوید که جمهوری اسلامی قبلا تصمیمات سختی گرفته است؛ زمانی که ایالات متحده آمریکا از برجام خارج شد و ایران تصمیم گرفت در برجام بماند، تصمیم بزرگ و سختی بود که منجر به حفظ برجام تاکنون شده است. عراقچی می‌گوید: در حال حاضر نوبت طرف‌های مقابل است و با توجه به مذاکراتی که داشتیم باید تصمیم بگیرند و در مورد احیا مجدد برجام به جمع‌بندی برسند تا توافق حاصل شود.
از آخرین دور مذاکرات وین درباره احیای برجام که سه هفته پیش به پایان رسید و هنوز تاریخ مشخصی برای ازسرگیری دور بعدی تعیین نشده است. این درحالیست که در شش دور گذشته، حداکثر وقفه در مذاکرات از یک هفته تجاوز نمی‌کرد.
پنجشنبه گذشته خبری منتشر شد مبنی بر اینکه ایران تا زمان آغاز به کار دولت ابراهیم رئیسی به مذاکرات وین باز نخواهد گشت. به گفته یک سخنگوی سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا، تهران به مقام‌های رسمی اروپا اطلاع داده است که مذاکرات تا اواسط ماه اوت (یک ماه دیگر) از سر گرفته نخواهد شد.
«لیز کاستیو نیه تو» یکی از سخنگویان اتحادیه اروپا به خبرنگار یورونیوز در بروکسل گفت: « مقامات ایرانی به اتحادیه اروپا اطلاع دادند که مایلند دور بعدی گفت‌وگوها درباره برجام را در وین هنگامی که دولت جدید روی کار است، یعنی از ۵ اوت(۱۴ مرداد) از سر بگیرند. در این میان، پرهیز از هرگونه تشدید و اقداماتی که منجر به تضعیف تلاش های گسترده دیپلماتیک ما برای اطمینان از اجرای کامل برجام می شود، مهم است. اتحادیه اروپا نیز این مسئله را به وضوح به طرف ایرانی اعلام کرد»
اما سخنگوی رسمی جوسپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌گوید که روند گفت‌وگوها درباره احیای برجام فراتر از مذاکرات رسمی وین جریان دارد و نشست کمیسیون مشترک هم در زمان مناسب منعقد خواهد شد.
«پیتر استانو» در نشست خبری در بروکسل گفت: همانطور که می‌دانید نماینده عالی (جوسپ بورل) نقش هماهنگی برجام را برعهده دارد و او با هماهنگی مشارکت کنندگان اقدام و تصمیم‌گیری می‌کند، لذا هر زمان که اعضا درباره ازسرگیری مذاکرات توافق کردند، گفت‌وگوها آغاز می‌شود.
وی اضافه کرد: همانطور که می‌دانید این یک روند ادامه‌دار است و گفت‌وگوها و تعاملات دیپلماتیک فراتر از مذاکرات رسمی در وین جریان دارد. استانو خاطر نشان کرد: تاریخ بعدی نشست کمیسیون مشترک برجام مثل همیشه زمانی که مناسب باشد، اعلام می‌شود.
نماینده روسیه نگران است که وقفه طولانی در گفت‌وگوها باعث شود شتاب‌آهنگ مذاکراتی که به تعبیر او ۹۰ درصد پیشرفت داشته از بین برود. میخائیل اولیانوف سفیر و نماینده دائم روسیه نزدسازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین در توئینی نوشت: بر اساس آخرین گزارش‌ها ایران آماده خواهد بود تا مذاکرات وین درباره احیای برجام را تنها پس از ۵ اوت(۱۴ مرداد) از سربگیرد؛ (اما) سووال این است که دقیقا از چه زمانی. وی عنوان کرد: اگر توقف در گفت‌وگوها طولانی شود، مذاکره‌کنندگان شتاب‌آهنگ خود را از دست داده و روند گفت‌وگوها، طولانی‌تر از زمان مورد انتظار خواهد بود.
این دیپلمات ارشد روس پیشتر وقفه در مذاکرات برجام را به انتخابات ریاست جمهوری ایران نسبت داده، اما گفته بود که بهتر است گفت‌وگوها هرچه سریع‌تر از سرگرفته شود. اولیانوف هفته پیش در توئیتی نوشت: هنوز تاریخ آغاز دور هفتم مذاکرات وین درباره احیای برجام مشخص نشده است. پس از انتخابات ریاست جمهوری، ایران به زمان بیشتری برای آماده‌سازی نیاز دارد. وی طولانی شدن وقفه در مذاکرات برجام را با توجه به تحولات سیاسی داخل ایران امری طبیعی خواند، اما افزود که ابهامات امروز به نفع هیچ کشوری نیست و هرچه مذاکرات زودتر شروع شود، بهتر است.
طرف‌های اروپایی هم نگران پایان مهلت تفاهم موقت بین ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی و عدم بازرسان آژانس به دوربین های نظارتی روی تاسیسات اتمی ایران هستند.
ایران و آژانس اسفندماه پارسال به توافقی دست یافتند که بر پایه آن تهران در چارچوب قانون «اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها و صیانت از حقوق ملت ایران» تعهدات داوطلبانه برجام از جمله اجرای پروتکل الحاقی را متوقف کرده و دوربین‌های نظارتی برخی از مراکز هسته‌ای را تا سه ماه از دسترس بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دور نگه می‌دارد. مقرر گردید که اگر تحریم های آمریکا ظرف سه ماه به طور کامل لغو شد، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس می گذارد، در غیر اینصورت اطلاعات برای همیشه پاک خواهد شد.
این مهلت سه ماهه یک بار نیز به مدت یک ماه دیگر تمدید و قرار شد ایران قبول کرد تا از پاک‌کردن فیلم‌ها خودداری کند. اما از سوم تیرماه ایران دیگر این مهلت را تمدید نکرده است. آژانس هم در آخرین گزارش خود این مساله را تائید کرده و گفته است که از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱ به داده های جمع آوری شده توسط تجهیزات نظارتی خود دسترسی نداشته است. ایران پروتکل الحاقی را اجراء نکرده است و همچنین اظهارنامه های خود در این رابطه را بروز رسانی نکرده است.
بر اساس این گزارش، اژانس از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، قادر به انجام هیچ دسترسی تکمیلی تحت پروتکل الحاقی در سایت ها و اماکن ایران نبوده است.ایران از ۲۳ فوریه ۲۰۲۱، کد اصلاحی ۱/۳ را اجراء نکرده و آژانس قادر نبوده است تا دسترسی روزانه از فردو و نطنز انجام دهد.
نماینده روسیه در مذاکرات وین نیز خوستار آن شده است که این فیلم ها تا زمانی که توافق آژانس با ایران رسمی نشده، معدوم نشوند. ایران هم می‌گوید که هنوز درباره پاک‌کردن یا نکردن فیلم‌ها تصمیم نگرفته اما تاکید دارد که تفاهم فنی ایران و آژانس داوطلبانه بوده و تعهدی برای جمهوری اسلامی محسوب نمی‌شود. کاظم غریب آبادی در این باره می‌گوید: هرچند تفاهم فنی مشترک سه ماهه میان آژانس و ایران صورت گرفت، اما باید توجه داشت که مبنای این تفاهم، تسهیل مذاکرات سیاسی و کمک به موفقیت آن در جهت مختصات مدنظر کشورمان بود و نه الزام ایران نسبت به اجرای خواست آژانس.
وی تصریح کرد: اگر بحث مذاکرات در جریان نبود، نه آن تفاهم سه ماهه فنی را با آژانس داشتیم و نه تداوم یک ماهه آن را.
سفیر کشورمان با یادآوری اینکه بعد از گذشت سه ماه، ایران دیگر این تفاهم را با آژانس تمدید نکرد و صرفا در چارچوب تصمیمی سیاسی به مدت یک ماه دیگر به ثبت داده ها ادامه داد، افزود: ادامه یا عدم ادامه این فرایند، هیچ ارتباطی با تکالیف پادمانی ایران ندارد، چرا که ایران همچنان به اجرای تعهدات پادمانی خود ادامه می دهد.
به هر روی، توپ احیای برجام همچنان در زمین آمریکاست که سه سال پیش در دور ریاست دونالد ترامپ از این توافق خارج شد و تا به امروز به نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد ادامه می‌دهد. جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری مسئولیت‌پذیر، تا یک سال پس از خروج آمریکا از برجام به تمامی تعهداتش ذیل این توافق عمل کرد؛ اما زمانی که توازن تعهدات برجام به سمت ایران سنگینی کرد، گام‌هایی را برای برقراری تعادل برداشت.
پانزدهم دی ۱۳۹۸ ایران با صدور بیانیه‌ای، اعلام کرد که دیگر هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی‌شده، و تحقیق و توسعه) نخواهد داشت و از این پس، برنامه هسته‌ای ایران فقط براساس نیازهای فنی خود پیش خواهد رفت و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز طبق روال ادامه می‌یابد. گام‌های ایران بر اساس مفاد توافق هسته‌ای و زیر نظر آژانس صورت گرفت.
به این ترتیب باید توجه داشت که به رغم هیاهوی رسانه‌های بین المللی و تمرکز بر وقفه در مذاکرات وین، آمریکا به عنوان طرف خاطی هر زمان می‌تواند بر اساس فرمان رئیس جمهوری این کشور به برجام بازگردد و به سیاست فشار حداکثری ترامپ خاتمه دهد؛ یا اینکه تا روی کار آمدن دولت جدید در ایران و نهایی شدن تغییر و تحول در وزارت خارجه و تیم مذاکره کننده منتظر بماند.