به باور کارشناسان برای کلاف سر درگم آلودگی هوای کلانشهر اصفهان، یک شروع بی پایان وجود داشته است. سال‌ها پیش وقتی صنعت بر گرده اصفهان نشست این جمعیت بود که به هوای آب و نان و گذر معیشت ترک موطن کرد و راهی اصفهان شد؛ زاینده رود آن زمان پرآب بود و طرح‌های انتقال آب سال‌های گذشته بر کام صنعت و شرب می ریختند و این‌گونه بود که با یک برنامه نامتوازن، صنعت تا می‌توانست در اصفهان زاییده شد.
از آنجا که صنعت، جمعیت و حمل و نقل با هم ارتباط مستقیم دارند و به هم گره می خورند، باید گفت، آنچه امروز با عنوان " آلوده‌ترین شهر ایران" از اصفهان یاد می‌شود، به تاکید کارشناسان، حاصل تصمیم‌ها و سیاست‌های اشتباه ۵۰ سال پیش به این سوست و هنوز هم بر این دور باطل افزوده می‌شود.
آلودگی هوا، پاسخ کوبنده به توسعه نامتوازن صنعت و جمعیت در اصفهان
بر اساس گزارش مرکز ملی تغییر هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، اصفهان از میان هشت کلانشهر ایران، عنوان نخست آلودگی هوا را دارد و جالب است که بدانیم رتبه نخست تولید فولاد و هم رتبه نخست مصرف گازوییل را هم به خود اختصاص داده است در این میان باید رتبه دوم تولید فراورده‌های نفتی و ۵۰ درصد تولید آجر کشور را هم به این افتخارات و رتبه آوری ها افزود؛ منبع این آمارها، اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان است، نهادی که باید منابع آلودگی هوا را پایش کند.
مدیرکل این سازمان اسفند سال گذشته به ایرنا گفته بود که اصفهان با مشکلات عدیده محیط زیستی مواجه است و در پیشانی همه آنها، آلودگی هوای بیش از همه خودنمایی می‌کند.
مطابق با آنچه ایرج حشمتی اعلام کرده است، ۷۸ درصد از واحدهای صنعتی داخل شهرک‌های صنعتی استان در ۱۶ شهرک داخل شعاع ۵۰ کیلومتری کلانشهر اصفهان مستقرند و فقط ۲۲ درصد از آنها خارج از این محدوده هستند؛ این یعنی اینکه اگر صنایع پرچم‌دار آلودگی هوای اصفهان عنوان می‌شوند، سخن گزافی نیست و این موضوع به گفته کارشناسان، چوبی است که اصفهان از توسعه خارج از ظرفیت اکولوژیک می‌خورد.
از سوی دیگر، طبق نمودار مقایسه‌ای ۲ سال اخیر وضعیت هوای شهر اصفهان، سهم این کلانشهر در سال ۹۹ از هوای پاک تنها ۴ روز و از هوای سالم،۲۳۵ روز بوده و در مقابل ۹۴ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۳۳ روز ناسالم برای عموم اعلام شده است. این آمارها نشان می‌دهد که در اصفهان نسبت به سال ۹۸ افزایش روزهای ناسالم را داشته‌ایم.
آمارهای رسمی آلایندگی هوای اصفهان، همچنان در انتظار پایان طرح‌های مطالعاتی
برآیند نظرات برخی از کارشناسان نشان می‌دهد که کفه ترازوی کیفیت هوای اصفهان با این حجم از آلودگی رو به صنعت سنگینی می‌کند اما از آنجا که آمار و ارقام راویان اصلی و پذیرفته شده حیطه کارشناسی هستند، باید منتظر ماند تا ببینیم نتیجه طرح مطالعاتی
" مدلسازی انتشار و توزیع آلاینده‌های هوا و تعیین سهم منابع " که یک ماه پیش از سوی اداره کل حفاظت محیط زیست به عنوان ناظر و اداره کل هواشناسی استان به عنوان کارفرما به دانشگاه اصفهان سپرده شده است، چه ارقامی را نشان می‌دهد.
این طرح همچنین قرار است بر اساس ملاحظات اقتصادی، اجتماعی، فنی و زیست محیطی به ارائه راهکارهای کاهش آلودگی هوا بپردازد.
پیش از این در سال ۹۶ مطالعات سه طرح تحت عنوان "سیاهه انتشار آلودگی هوا"، " منشاء یابی و سهم بندی ذرات معلق در هوا" و "برنامه جامع کاهش آلودگی هوا و بروزرسانی برنامه جامع کنترل کیفی " در رابطه با آلودگی هوای کلانشهر اصفهان با تلاش سه دانشگاه معتبر با نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان و کارفرمایی شهرداری انجام شده است.
در این پیوند نکته ای که وجود دارد این است که بعد از نهایی شدن نتایج این طرح‌ها هنوز آمار دقیقی از سهم منابع آلاینده وجود ندارد ؛آماری که می‌تواند مستنداتی باشد برای ارائه راهکار و کاهش آلودگی هوای اصفهان. پاسخ مدیر امور آزمایشگاه های اداره کل حفاظت محیط زیست استان در پاسخ به ابهامات این است که طرح‌های مطالعاتی یاد شده با کارفرمایی شهرداری، تنها تدوین و تهیه سیاهه(فهرست) انتشار آلایندها بوده است و این یعنی اینکه سهم آلودگی از هر منبع ، نیاز به یک طرح تکمیلی دارد؛ طرحی که مشخص می‌کند چه سهمی از هر منبع متحرک یا ثابت (صنعتی، حمل و نقل، صنفی، کشاورزی، خانگی، تجاری ) با توجه به شرایط اقلیمی، توپوگرافی به شهر و شهروندان آن می‌رسد.
بنابراین یک ماه پیش طرح" مدلسازی انتشار و توزیع آلاینده های هوا و تعیین سهم منابع" برای پر کردن این شکاف اطلاعاتی توسط دانشگاه اصفهان، با کارفرمایی اداره کل هواشناسی و نظارت اداره کل حفاظت محیط زیست استان کلید خورد.
اتمسفر اشباع و فوق اشباع اصفهان تا شعاع ۵۰ کیلومتری و کاهش ظرفیت خودپالایی
بابک صادقیان مدیر اداره امور آزمایشگاه‌های اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در خصوص میزان تاثیر صنعت در آلودگی هوای کلانشهر اصفهان به ایرنا گفت: با توجه به ماهیت صنایع به عنوان منابع ثابت و حمل و نقل به عنوان منابع متحرک باید گفت، سهم هر کدام در طول سال و شرایط اقلیمی، توپوگرافی و هواشناسی می‌تواند متغییر باشد. پس برای اینکه دقیق بتوانیم بگوییم هر منبعی، اعم از منابع ثابت مثل کارخانه‌ها، واحدهای صنعتی یا منابع متحرک چه تاثیری می‌توانند در آلودگی هوای اصفهان داشته باشند، باید قطع یقین شرایط جوی را هم در نظر بگیریم تا بتوانیم بیشتر به واقعیات نزدیک شویم.
وی با توجه به مشخص نبودن نتیجه طرح مطالعاتی " مدلسازی انتشار و توزیع آلاینده های هوا و تعیین سهم منابع" آمار دقیقی برای سهم صنعت از آلودگی هوای اصفهان ارائه نکرد اما از زاویه دیگری به این سووال پاسخ گفت؛ اینکه اگر در کلانشهر اصفهان و شهرهای صنعتی پیرامون آن مثل شاهین شهر، مبارکه، لنجان، فلاوررجان و برخوار که یا در شعاع ۵۰ کیلومتری اصفهان و یا بخش‌های عمده آنها در این شعاع قرار دارد، هر واحد صنعتی با هر ماهیتی بارگذاری نمی شد، آیا مهاجرتی به سمت این شعاع و یا اضافه شدن حمل و نقل برای رفتن به سمت این صنایع اضافه می‌شد؟!
صادقیان در توضیح بیشتر افزود: بخشی از آلودگی حمل و نقل در دل صنعت است. صدها و چه بسا هزاران خودرو سنگین، کامیون و تریلر برای تامین مواد اولیه و انتقال محصولات همین واحدهای صنعتی از مسیرهای اطراف شهر اصفهان تردد می‌کنند. بخش عمده ای از کارکنان این واحدهای صنعتی از خدمات حمل و نقل درون شهری استفاده می‌کنند.
از نگاه این کارشناس آلودگی محیط زیست، چیزی تحت عناوین حمل و نقل جدای از صنعت وجود ندارد و بخشی از آن در دل صنعت گنجانده می‌شود؛ به گفته صادقیان، شهرستان اصفهان به همراه شهرستان‌های اطراف آن، به کانونی برای بارگذاری واحدهای صنعتی که اغلب می‌توانند آلاینده باشند تبدیل شده است.
وی بر این باور است که تصمیم سازان دهه‌های گذشته کلانشهر اصفهان را به این سمت برده است که اکنون رتبه نخست آلودگی کشور باشد.
کلانشهر اصفهان با قرار گیری در اراضی پست و احاطه آن با ارتفاعات، دارای شرایط خاص عارضه نگاری ( توپوگرافی ) است و به زبان ساده‌تر، این شرایط ، جریان پایدار هوا و تجمع آلاینده‌های هوا، به ویژه در نیمه دوم هر سال را در این خطه و شهرهای صنعتی پیرامون آن تشدید می‌کند. این ویژگی از نگاه صادقیان منجر به کاهش خودپالایی اصفهان در برابر آلودگی هوا شده و توسعه صنعت و به دنبال آن تمرکز جمعیت و گسترش حمل و نقل ( با حجم عظیمی از خودروهای فرسوده و فاقد استاندارد ) در این منطقه با اصول توسعه پایدار به طور کامل در تضاد است.
وی به ایرنا گفت: شرایط اقلیمی کلان شهر اصفهان به مراتب خاص‌تر از شرایط اقلیمی سایر کلان شهرها است؛ سال گذشته دیدیم که این موضوع تا چه اندازه می‌تواند آلودگی اصفهان را تشدید کند. وقتی به این شهراز لحاظ اقلیمی و توپوگرافی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که در هیچ کلانشهری افت سرعت باد و پایداری هوا به اندازه اصفهان نیست و به قول محیط زیستی‌ها اتمسفر این منطقه تا شعاع ۵۰ کیلومتر به حد اشباع و چه بسا فوق اشباع رسیده و بارگذاری‌های ممتد و نامتقارن باعث شده است که این منطقه به لحاظ طبیعی دیگر قدرت خودپالایی نداشته باشد.
به گفته صادقیان در نیمه اول سال، شرایط تا حدودی بهتر است و تازه اگر وزش باد شدید و گرد و غباری را که امسال شدیدتر هم شده، نداشته باشیم، می‌توانیم بگوییم اصفهان روی لبه تیغ است و در یک بازه زمانی کوتاه روی شرایط سالم و ناسالم نوسان می‌کند اما در نیمه دوم سال که شرایط اقلیمی یاری نمی‌کند و بارش و باد آنچنانی هم وجود ندارد، شرایط بسیار شکننده و پایداری هوا باعث می‌شود که خود پالایی اصفهان به حداقل خود برسد ،این یعنی انباشت آلاینده‌ها و آنچه سال گذشته و سال‌های قبل اصفهان تجربه کرده است.
کلانشهر اصفهان و سایر مناطق صنعتی اطراف آن در آذر و دی ماه سال گذشته، آلوده‌ترین روزهای سال را پشت سر گذاشتند و شدت آلاینده‌ها به حدی بود که شاخص کیفی هوا در برخی مناطق در وضعیت بسیار ناسالم قرار گرفت.
وقتی نفس نگین فیروزه‌ای ایران می‌گیرد
مرتضی چه‌گونی دکترای تخصصی آلودگی محیط زیست و عضو شورای هماهنگی سازمان‌های مردم نهاد محیط زیست و منابع طبیعی استان اصفهان در رابطه با آنچه در نگاه اول آلودگی هوای این خطه را متوجه صنعت می‌کند، به ایرنا گفت: اهمیت و جایگاه ویژه بخش صنعت در اصفهان، باعث افزایش مصرف انرژی شده و به تبع آن میزان مواد آلاینده حاصل از احتراق سوخت‌های فسیلی نیز رشد کرده است.
وی افزود : به همین دلیل آثار و پیامدهای آن به صورت انواع آلاینده‌ها به ویژه آلودگی هوا و کاهش کیفیت محیط زیست در تمام فصول سال و در بسیاری از مناطق شهر هویدا شده که این مساله سبب شده است تا اصفهان این نگین فیروزه‌ای ایران در زمره آلوده‌ترین شهرهای ایران و جهان قلمداد شود.
این کارشناس تصریح کرد: استخراج رو به افزایش منابع طبیعی، تجمع مواد زائد و تمرکز آلاینده‌ها از ظرفیت قابل تحمل محیط زیست اصفهان بالاتر رفته و به تخریب محیط زیست منجر شده است؛ علاوه بر کاهش سلامت و رفاه شهروندان، تخریب منابع طبیعی در نهایت فعالیت اقتصادی را نیز با خطر مواجه می‌کند. از این رو برای حفاظت از محیط زیست و حتی حفظ فعالیت‌های اقتصادی باید به سمت اقتصاد در وضعیت پایا رفت و در راستای توسعه پایدار حرکت کنیم.
چه‌گونی با اشاره به مطالعات علمی که وجود رابطه مثبت میان انتشار آلودگی و مصرف انرژی را برای هر دو آلایندۀ CO۲ و no۲ نشان می‌دهد و گویای اثر بسیار شدید مصرف انرژی در نشر آلودگی است، گفت: هرچه حجم فعالیت‌های صنعت بیشتر باشد، میزان انتشار آلودگی نیز بیشتر خواهد بود یعنی اثر مصرف انرژی فسیلی به عنوان یکی از دلیل عمده نشر آلودگی در صنایع تولیدی اصفهان می‌تواند تأیید شود.
وی تاکید کرد: بنابراین سیاستگذاران و برنامه‌ریزان استانی و ملی باید در این زمینه توجه جدی داشته باشند که علاوه بر توسعه فعالیت‌های بخش صنعت به همان نسبت در خصوص استفاده از سوخت‌های پاک نیز تدابیری اندیشیده شود که دستیابی به تمامی جنبه‌های توسعه پایدار میسر شود.
از نگاه این کارشناس به طور کلی ۲ فعالیت عمده می‌تواند به عنوان مبنای کار مقابله با آلودگی‌های صنعتی در کشور مطرح شود: کنترل آلودگی صنایع قبل از تخلیه آنها در محیط زیست از طریق ارائه روش‌های اصلاحی و به کارگیری فناوری مناسب مانند استفاده از صنعت پاک یا افزایش بازده سوخت مصرفی، دفع مواد زائد از محل منبع که این قبیل کارها نه تنها هزینه بالایی ندارد بلکه از طریق کنترل آلودگی از همان آغاز هزینه‌های کنترل را به طور چشمگیری کاهش می‌دهد.
دیگر راهکار چه‌گونی کنترل آلودگی‌ها بعد از ورود آلودگی به محیط زیست از طریق اتخاذ روش‌های مناسب فنی و یا اقتصادی و ضوابط و قوانین، برای کاهش و یا تخفیف آلودگی‌ها و نظارت مستمر بر شاخص‌های کیفی محیط، مانند ملزم ساختن واحدها به احداث تاسیسات تصفیه فاضلاب، بهره گیری از سامانه بازیافت مواد و یا استفاده از تصفیه کننده‌های گازهای خروجی و دودکش‌ها، اجرای تکنیک‌های اقتصادی، برای کاهش بار آلودگی‌ها از طریق تغییر در الگوی مصرف در واحدهای آلوده کننده و پایش مستمر شاخص‌های آلودگی در طول کارکرد پروژه یا طرح است.
وی تاکید کرد: برای شناسایی نوع آلودگی‌های ناشی از صنایع مختلف، کنترل آلودگی صنایع قبل از تخلیه آنها و کنترل آلودگی‌ها بعد از ورود آلودگی به محیط زیست لازم است تا با فرایند تولید مواد ورودی و محصولات خروجی صنایع مختلف و همچنین ضوابط و معیارهای استقرار واحدها و فعالیت‌های صنعتی و تولیدی آشنایی داشته باشیم.
خبرنگار ایرنا برای بررسی همه جانبه موضوع آلودگی هوا و آنچه کارشناسان، در برایندها متوجه فعالیت‌های صنعت می‌دانند، کوشید تا با مقامات سازمان صنعت، معدن و تجارت در اصفهان گفت‌و گو کند اما پاسخ روابط عمومی این سازمان این بود: سازمان صنعت، معدن و تجارت تا زمانی در رابطه با این موضوع بحث می‌کند که یک مرجع مستقل، سهم هرآلاینده را مشخص کند و تا آن زمان صحبت کردن در رابطه با آلایندگی به طور کلی، فقط وقت تلف کردن است و کسی هم نتیجه ای نمی‌گیرد؛ وقتی مشخص شد آلایندگی هست، سازمان محیط زیست موظف است نسخه بپیچد. بنابراین زمانی پاسخگو هستیم که متولی، سهم آلایندگی هر مرجع اعم از صنعت، حمل و نقل، خانگی، سهم آلایندگی سوخت، سهم آلایندگی گرد و غبار را بسنجد.
آلودگی هوا یکی از چالش‌های اساسی کلانشهر اصفهان و شهرهای صنعتی اطراف آن است که کارشناسان تاکید دارند برای برون‌رفت از وضع موجود باید تدابیر اصولی اندیشید و برنامه‌های عملیاتی و راهکارهایی بر اساس تحقیقات علمی و دقیق در پیش گرفت.
بر اساس گزارش مرکز ملی تغییر هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، اصفهان در بین هشت کلانشهر ایران (شامل تهران، اصفهان، مشهد، تبریز، کرج، اهواز، شیراز و اراک) رتبه نخست آلودگی هوا را دارد.
۱۰ درصد صنایع بزرگ کشور، ۷۰ درصد از تولید آهن و فولاد کشور و بیش از ۵۰ درصد تولید آجر کشور مربوط به اصفهان است. همچنین ۷۰ درصد صنایع اصفهان در شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان متمرکزند که به‌دنبال آن موضوع مهاجرت، تمرکز جمعیت و توسعه حمل و نقل درون شهری و برون شهری با میانگین سنی بالا و فرسوده، استقرار واحدهای کارگاهی و صنفی بالقوه آلاینده در بافت شهری و سایر عوامل در کنار شرایط خاص اقلیمی و هواشناسی از علل اصلی آلودگی هوای کلانشهر اصفهان است.
در زمان حاضر استان اصفهان حدود ۱۰ هزار واحد صنعتی کوچک و بزرگ، ۱۵ هزار واحد صنفی تولیدی، ۷۰ شهرک و ناحیه صنعتی، ۲ هزار واحد سنگبری، ۹۰۰ معدن فعال و ۷۰۰ کوره آجرپزی دارد.