عید قربان یا عید الاضحی دومین جشن بزرگ مسلمانان به شماره می‌آید. انسان از زمان‌های بسیار دور برای خوشنودی خداوند، قربانی می‌کرده و در روایت‌ها آماده است که فرزندان حضرت آدام (ع) نیز سنت قربانی را به جا می‌آوردند. اما در حقیقت، عید قربان یادآور سربلندی حضرت ابراهیم (ع) و فرزندش حضرت اسماعیل (ع) در آزمون بزرگ الهی و سرمشق گرفتن از آنها برای بندگی خداوند است. مسلمانان، بنا بر روایات اسلامی، روز دهم ماه قمری ذی‌الحجه، مصادف با عید قربان را جشن می‌گیرند و آن را به عنوان یکی از روزهای فرخنده در گاه‌شماری اسلامی گرامی می‌دارند.
البته قربانی کردن، آیین‌هایی دارد. گوشت حیوانی که قربانی می‌شود، باید حلال باشد و حیوان را باید با سنت اسلامی ذبح کرد. دومین نکته این است که قربانی باید بی‌عیب باشد. این البته یکی از دستورات اسلام است. اما در اسناد مربوط به فرهنگ مردم نیز ویژگی‌هایی در مورد قربانی شامل شرط سلامتی گوش ها، شاخ‌ها، چشم‌ها، دندان‌ها، نداشتن زخم و لنگ نبودن ذکر شده است. قربانی حتی از نظر سنی هم باید تابع شرایطی باشد. همچنین بعضی دیگر از شروط وجود دارد که بدون آنها، قربانی قبول نمی‌شود و این شرط‌ها و آیین‌ها همه جا یکسان است. اما غیر این آیین‌ها و دستورها، در کشورهای مختلف جشن‌های متنوعی وجود دارد. در مناطق مختلف ایران هم آداب و رسوم متفاوتی در این زمینه دیده می‌شود.
مردمان ایران اسلامی به تاسی از دستورات دین مبین اسلام، قربانی کردن را فریضه‌ای مقدس می‌دانند و هر سال آن را به جا می‌آورند. ایران کشوری بزرگ است که روستاهای زیادی دارد و در نقاط مختلف ایران، رسومِ خاصِ هر روستا برگزار می‌شود و مردمان سراسر ایران به این آداب و فرهنگ عمل می‌کنند. با دقت در نحوه برگزاری این مراسم، مشاهده می‌شود که اگرچه ممکن است مردم هر منطقه آداب متفاوتی در این زمینه داشته باشند، تمام این مراسم در لایه‌های عمیق‌تر شبیه یکدیگر هستند. من در اینجا به مراسم قربانی در مناطق مختلف ایران اشاره می‌کنم.
عید قربان در میان ترکمن‌ها: عید قربان یکی از بزرگترین عیدهای مردم خراسان شمالی است. در این استان، اقوم متعددی با آداب و فرهنگ متفاوت زندگی می‌کنند. همچنین عید قربان عظیم‌ترین عید مذهبی ترکمن‌ها به شماره می‌آید. مردمان ترکمن حداقل ۱۰ روز پیش از عید، خود را برای به جا آوردنِ مراسم آماده می‌کنند. آنها دو روز قبل از عید را روز «کر» می‌نامند و در این روز به نظافت فضای خانه می‌پردازند. همچنین یک روز پیش از عید قربان نیز مردم به خانه یکدیگر می‌روند و نان روغنی خوش‌عطری به نام قوقون و چیزهای دیگر هدیه می‌دهند. همچنین در روز عید قربان، زنان ترکمن از لباس‌های سنتی ابریشمی یا دست‌باف، استفاده می‌کنند.
ترکمن‌ها صبح روز عید قربان، لباس‌های جدید می‌پوشند و آراسته، نماز عید قربان را برپا می‌کنند. بعد از نماز، نوبت به قربانی کردن می‌رسد. آنان بخشی از گوشت قربانی را برای خود بر می‌دارند و بخشی دیگر را به نیازمندان می‌دهند. زنان ترکمن غذای قورمه و خورشت درست می‌کنند. همچنین دید و بازدید از بزرگترها که تقریبا در این روز در سراسر ایران مرسوم است، از دیگر آداب و رسوم قوم ترکمن نیز به شمار می‌رود. آنها به مدت سه روز سفره آجیل و شیرینی پهن می‌کنند و معتقدند این پهن کردنِ سفره، برای اهل خانه برکت می‌آورد. علاوه بر این، ترکمن‌ها در روز عید قربان آیین‌های ویژه‌ای اجرا می‌کنند که از جمله آن می‌توان به تاب‌بازی اشاره کرد که در میان ترکمن‌ها رواج دارد.
عید قربان در مناطق کردنشین: عید قربان به عنوان دومین عید بزرگ در این مناطق است. ایرانیان کردزبان نیز مانند سایر مناطق، سنت‌ها و آداب خودشان را دارند و این روز را با آیین‌ها و سنت‌های خاص جشن می‌گیرند. در شب عید، پس از اقامه نماز عشاء، آیین‌های خاصی در مسجدها برپا می‌شود.
مردم این مناطق، روز عید قربان پس از خواندن نماز عید، دعا می‌خوانند و آیین قربانی کردن را به جا می‌آورند. کمک به هم‌نوع و دستگیری از مستمندان، به جای آوردن صله رحم، سور دادن به آشنایان و پذیرایی از آنان با گوشت قربانی از جمله آیین‌های کردهای ایرانی است. همچنین در این روز، بیشتر مناطق کردنشین به زیارت اهل قبور و آرامستان‌ها می‌روند. یکی دیگر از سنت‌های این روز این است که دخترانی که تاکنون گوش خود را برای انداختن گوشواره سوراخ نکرده‌اند، ممکن است در این روز این کار را انجام دهند.
افزون بر این، پختن نان در شب عید قربان، یکی دیگر از مراسم جالب در مناطق کردنشین است.
عید قربان در ایل بختیاری: ایل بختیاری هم مانند اقوام دیگر، آداب خاص خود را دارد. باور به بلاگردانی میان قوم بختیاری با هدف انتقال شر و دور ریختن آن در زمان‌های قدیم وجود داشت. در منطقه، معمولا گاو و گوسفند، حیواناتی هستند که برای عید قربان ذبح می‌شوند. مردم در این روز به دید و بازدید می‌روند. در برخی مناطق از چهارمحال و بختیاری، بعد از نماز عید و پیش از آیین قربانی، تکه‌ای نبات در دهان گوسفند می‌گذارند، او را سیراب می‌کنند و سپس تکه پارچه‌ای سبز رنگ بر پشت گوسفند می‌بندند. در این مناطق، گوشت قربانی را به قطعات مساوی تقسیم می‌کنند و آن را داخل سینی بزرگی می‌گذارند و میان افراد محتاج تقسیم می‌کنند.
عید قربان در میان آذری‌ها: در شهرهای مختلف ناحیه آذربایجان، رسم قربانی کردن خیلی جالب است. عموما رسم براین است که اعضای یک طایفه یا یک محله با هم جمع می‌شوند و حیوانان قربانی را خریداری می‌کنند تا آن را در روز عید، قربانی کنند. همچنین پخت کوفته با گوشت قربانی در این روز میان آذری‌ها مرسوم است. علاوه بر این، در میان آذری‌ها رسم است که در این روز خانواده تازه‌داماد عیدی‌هایی شامل شیرینی، لباس و گوشت قربانی را به همراه چند تن از زنان طایقه به عنوان تبرک به تازه‌عروس بدهند.
عید قربان در میان بلوچ‌ها: در سیستان و بلوچستان عید قربان در بین پیروان تشیع و تسنن به شکل خاص و باشکوهی برگزار می‌شود. آنها این عید را یکی از شاخص‌ترین اعیاد مذهبی خود می‌دانند. بلوچ‌ها عید قربان را عید بزرگ می‌خوانند و به این خاطر به مدت سه روز در منزل بزرگان، سران و ریش‌سفیدان طوایف به شادی می‌پردازند. در این روزها همه از پیر و جوان و زن و مرد، لباس‌های زیبا می‌پوشند و آراسته می‌شوند.
همچنین صبح روز عید، نماز عید می‌خوانند و دعا می‌کنند. سپس برخی خانواده‌ها در منازل خود ذبح قربانی را انجام می‌دهند و گوشت را در بسته‌بندی‌های مختلف برای فقیران، نیازمندان و اقوم آماده می‌کنند. همچنین حنابندان، صله رحم و دید و بازدید و حلالیت طلبیدن، از شاخص‌ترین آداب و رسوم آنها است. زنان بلوچی در برگزاری آیین عید قربان نقش کلیدی ایفا می‌کنند. چند ماه مانده به این عید، زنان بلوچ برای تهیه و تدارک لباس‌های محلی مخصوص عید خود و دخترانشان دست به کار می‌شوند و با هنر دست خود با پارچه‌های ساده، سوزن دوزی‌های زیبایی روی لباس‌ها انجام می‌دهند.
عید قربان در میان ایرانیان عرب‌زبان: عید قربان در میان عرب‌زبانان خوزستان با آیین‌هایی همراه است. آنان در شب عید، خویشاوندان را دعوت می‌کنند و با هم شام می‌خورند و همچنین گوشت قربانی را میان مردم محل تقسیم می‌کنند. برخی اقوام خوزستان در این مراسمشان غذای سنتی هم تهیه می‌کنند. همچنین عرب‌زبانان خوزستان در روز عید قربان مراسم سنتی به نام «یزله» دارند که نوعی پایکوبی عربی محسوب می‌شود. یزله آیینی است که هم در عزا و هم در شادی اجرا می‌شود. مراسم «بیرق زنون» نیز یکی از آیین‌هایی است که در میان برخی خانواده‌های خوزستانی رواج دارد.