مشهد، هفته گذشته میزبان نخستین همایش "گفتگوهای بینافرهنگی" بود که به صورت وبیناری با حضور شماری از فرهیختگان خطه خراسان قدیم و همسایگان امروزی ایران برگزار شد و در این رویداد فرهنگی اشتراکات دینی، زبانی و فرهنگی کشورهای فارسی زبان مجاور و علقه آنها به حضرت رضا (ع) از ابعاد مختلف به بحث و تبادل نظر گذاشته شد.
همایش گفتگوهای بینافرهنگی خراسان، آغازگر دیپلماسی فرهنگی بین کشورهای فارسی زبان منطقه با هدف بازآفرینی خرده فرهنگها و اشتراکات فرهنگی و اعتقادی کشورهای هم‌زبان و مسلمان به شمار می‌رود که می تواند توسعه روابط اقتصادی و اجتماعی بین این کشورها را به دنبال داشته باشد.
همایش یادشده به میزبانی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی و با همکاری آستان قدس رضوی در روزهای ۲۶ تا ۳۰ تیرماه به میزبانی دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد که پروفسور" صفر عبدالله" از قزاقستان، پروفسور "عالم جان دولت" از ازبکستان، پروفسور "عبدالنبی ستارزاده" از تاجیکستان، دکتر "عبدالغفور آرزو" از افغانستان، دکتر "محمد ابولکلام سرکار" از بنگلادش از مهمانان ویژه و سخنرانان برجسته این هم اندیشی بودند.
"زبان و ادبیات فارسی، هنر و معماری، ادیان و عرفان و مطالعات فرهنگی و اجتماعی" از مهمترین محورها و مباحث مطرح شده در نخستین همایش گفت و گوهای بینافرهنگی خراسان بود.
خراسان، تکیه گاه فرهنگی شرق جهان اسلام
سرپرست اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی با بیان اینکه عنوان "خراسان" با فرزانگی و فرهیختگی مترادف شده است، گفت: سخن از خراسان، ذهن را از مرزهای جغرافیای سیاسی و انتزاعی پرواز داده و دوردست های تاریخ می‌برد، چرا که به اقتضای تأثیرپذیری چندین سده لفظ از معنا، واژه خراسان نیز با اندیشه و فرهنگ مترادف شده و با فرزانگی و فرهیختگی درآمیخته است.
یوسف امینی افزود: خراسان بزرگ که اینک در چندین حوزه جغرافیایی سیاسی قرار گرفته است، با شهرهای دیرینه‌اش از این‌سوی ری و قومس در ایران تا آن‌سوی ماوراءالنهر در آسیای مرکزی همچون نیشابور و توس، بلخ و هرات، مرو و سمرقند و بخارا از دیرگاه ستون اعتماد و تکیه‌گاه فرهنگی مناطق شرقی جهان اسلام در فلات ایران محسوب می‌گردد.
وی ادامه داد: انتقال و تداوم مواریث فرهنگی با محوریت زبان فارسی، اقدام سترگ خراسانیان همچون ابوالفضل بیهقی، خواجه نظام‌الملک توسی، خواجه عبدالله انصاری، فریدالدین عطار نیشابوری، حکیم عمر خیام نیشابوری، جلال‌الدین مولوی بلخی، عبدالرحمن جامی و نیز صدها اندیشمند و فرزانه دیگر خراسانی در طی قرن‌های گذشته است.
وی بیان کرد: برگزاری همایشی با محوریت زبان و ادبیات فارسی و گفت‌وگوهای فرهنگی پیرامون خراسان و آسیای مرکزی، اقدامی ارزشمند برای بازخوانی این پیشینه غرورانگیز می توانست باشد، از این رو همایش بین المللی گفتگوهای بینافرهنگی خراسان برگزار شد، تا زمینه ای برای همکاری بیشتر کشورها با نگاه به دیپلماسی فرهنگی و استفاده از ظرفیت فرهنگ برای تحقق و تقویت همکاری های منطقه ای فراهم شود.
امینی خاطرنشان کرد: این همایش به کشف ظرفیتهای فرهنگی و ادبی، معماری و ادبیات فارسی و مطالبات فرهنگی و اجتماعی خطه خراسان کمک شایانی می‌کند و در چنین همایش هایی ظرفیتهای جدیدی با نگاه به ظرفیتهای خراسان بزرگ ایجاد می‌شود که هر کدام از آنها می‌تواند در آینده تبدیل به رویدادهای بزرگی شود.
وی بیان کرد: این همایش مربوط به خراسان بزرگ با تمام کمیت و کیفیتی برگزار شد که این منطقه در گستره جغرافیایی و تمدنی و تاریخی دارد، زیرا خراسان از ظرفیت های مشترک فرهنگی فراوانی برخوردار است که در دوره‌های مختلف تاریخی تاثیرگذاری فرهنگی، تمدنی و تاریخی آن آشکار است.
سرپرست اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی افزود: در این همایش کوشیده شد ظرفیتهای فرهنگی، تاریخی و تمدنی خراسان در قالب گفت‌وگوهایی بازخوانی، بازشناسی و به روزرسانی شود تا ظرفیتهای بومی آن قابل تعمیم و انتقال به نسل‌های بعدی باشد.
ضرورت اشتراگ‌گذاری تجارب فرهنگی و مذهبی
یک عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد نیز با اشاره به اهداف کلی برپایی همایش بین‌المللی گفت و گوی بینافرهنگی خراسان در مشهدالرضا گفت: حضرت امام رضا (ع)، تنها منبع مناسک دینی در ایران و منطقه نیستند، بلکه منبع الهامات فرهنگی و هنری در تاریخ درخشان و کهن ابداعات فرهنگی و هنری در این خطه بوده‌اند.
دکتر جعفر مرواید افزود: از این جهت، تجربه‌های فرهنگی و هنری مشترک در زیست بوم خراسان و تبادلات فرهنگی، چه در قالب گفتگوها و چه در قالب اشتراکات فرهنگی، تاثیرات عمیق بر فرهنگ مشترک مردمان این مناطق گذاشته است.
وی ادامه داد: بازخوانی، بازتفسیر و بازپیرایی این میراث از دیگر اهداف همایش مزبور بود و با توجه به اینکه حضرت امام رضا (ع) امام گفتگوی ادیان و مذاهب هستند و خراسان و مشهد به عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام، شناخته می شود، تاثیرات این تبادلات و تاثیرگذاری فرهنگی باید در جهان اسلام تبیین شود.
وی خاطرنشان کرد: به اشتراک گذاشتن مجدد تجارب فرهنگی و هنری، برای نسل جوان می‌تواند راه گفت و گوی آنان را با میراث فرهنگی و معنوی شیعه هموارتر کند.
میدان فرهنگ، بهترین حوزه گفتگو برای همگرایی و همدلی
رییس نمایندگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی استان خراسان رضوی گفت: فرهنگ، هویت ملت‌ها و همچنین چیستی انسان را تشکیل می‌دهد از این رو بهترین نوع گفت و گو برای رسیدن به همگرایی و همدلی در بین ملت ها، می‌تواند تعاملات و تبادلات حوزه فرهنگ باشد.
علی بختیاری ادامه داد: مقوله فرهنگ، مقوله‌ای جهانی است چرا که فرهنگ، مرز نمی‌شناسد و امروز در عصر شکوفایی فرهنگ ها به سر می‌بریم و تقریبا توجه دنیا به این سمت بیشتر شده است و موضوعی با اهمیت تر از فرهنگ برای ایجاد صلح پایدار و دوستی و همدلی در بین ملت‌ها وجود ندارد.
وی گفت: حوزه فرهنگی ایران که دارای تاریخ و تمدن و مشترکات فراوانی برای ملتهای همگرا در منطقه و دنیاست بستر بسیار مناسبی برای شکل‌گیری این نوع گفت و گوهاست و برگزاری همایش گفت وگوهای بینافرهنگی می‌تواند نقش بسیار موثر، ارزشمند و مفیدی در ایجاد همگرایی و همدلی میان کشورها و ملتهای منطقه داشته باشد.
بختیاری ادامه داد: هنر در حقیقت زبان اعلای سخن گفتن از معنویت است چرا که آنجایی که زبان در سخن گفتن کم می‌آورد و از بیان زیبایی‌ها قاصر است، هنر به خدمت می‌آید و سخن گفتن آغاز می‌شود لذا مقوله هنر، زبان مشترک همه ملت‌هاست، زبانی که نیازی به مترجم ندارد و بهترین حلقه وصل بین ملت‌ها شمرده می شود.
وی گفت: مقوله هنر و اندیشه، برای توسعه روابط و برای گسترش دوستی‌ها، مورد توجه هنرمندان و اندیشمندان بوده است لذا امیدواریم که این رویداد ارزشمند و این نشست علمی و فرهنگی، بتواند بستر و شرایطی را برای افزایش توجه و همچنین تحقیق و پژوهش در این حوزه فراهم کند تا بتواند دل‌های مردم منطقه را بیشتر به یکدیگر نزدیک کند.
رییس نمایندگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی خراسان رضوی در خصوص معماری به عنوان یکی از محورهای مورد بحث در این همایش ادامه داد: معماری، هم موثر بر سبک زندگی اجتماعی و هم تأثیرپذیر از آن است همان‌طور که هنر این ویژگی را دارد اما معماری به شکلی گسترده‌تر و قوی‌تر دارای این ویژگی هاست.
بختیاری ادامه داد: معماری، بازتاب خصوصیت‌های محیطی فرهنگی و همچنین تحت تاثیر عواملی همچون زیبایی‌شناسی و همچنین پدیده‌های فرهنگی است لذا مقوله معماری که یکی از شاخه های هنر تعریف می شود بیانگر روحیات، خلقیات، عقاید، باورها و سبک زندگی ملت‌هاست که مطالعه در این زمینه می تواند ما را به سمت شناخت بسیاری از ریشه ها و مشکلات تاریخی ملت‌ها هدایت کند.
ناهماهنگی‌های سیاسی، ناشی از ناهماهنگی‌های فرهنگی
عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی نیز گفت: ناهماهنگی‌های سیاسی ناشی از ناهماهنگی‌های فرهنگی است و امیدوارم روزی بتوانیم به فرهنگ باثبات و مستقلی دست پیدا کنیم و سفیران و مسوولان سیاسی بتوانند از این راه همبستگی بیشتری در میان کشورهای منطقه ایجاد کنند.
دکتر محمدجعفر یاحقی افزود: زبان فارسی دارای مشترکاتی است که هنوز هم بین فارسی‌زبانان وجود دارد و کمک گرفتن از آن باعث می‌شود تا بسیاری از مشکلات سیاسی و جغرافیایی منطقه برطرف شود.
وی با اشاره به برخی از نام آوران خطه بزرگ بزرگ خراسان در تبادل فرهنگی، ادامه داد: از امیرعلی‌شیر نوایی می توان به عنوان یک پل فرهنگی بین ایران، افغانستان و ازبکستان نام برد، وی در ارتباط با جامی باعث شد تا ارتباط مضاعفی بین افغانستان و ازبکستان به وجود آید که این رخداد، یک مثلث فرهنگی بین مشهد، هرات و تاشکند ایجاد کرد.
رییس دانشگاه فردوسی مشهد نیز با تاکید بر اینکه فرهنگ، باعث نزدیک تر شدن، انسان‌ها به هم می شود، افزود: این فرهنگ است که باعث احساس دوست داشتن افراد، ملیت‌ها و قومیت‌ها و نزدیکی بین آنها می‌شود.
دکتر محمد کافی افزود: برگزاری همایش گفت وگوهای بینافرهنگی، باعث می‌شود تا ملت‌ها، قوم‌ها و انسان‌هایی که هزاران سال باهم در این منطقه تاریخی زندگی کرده‌اند امروز دوباره در محور مشترکاتشان دورهم جمع شوند.
وی ادامه داد: مزیت این همایش، ظرفیتهای فرهنگی مستقر در خراسان رضوی را در کنار هم جمع کرده است تا مسوولیت و رسالت مهم تاریخی خود را به سرانجام رساند و این ظرفیتی است که در دیگر استان‌ها دیده نمی‌شود.
امام رضا (ع) نقطه عطف فرهنگ، اخلاق و تمدن
یکی از فعالان عرصه ادیان، عرفان و تصوف در افغانستان با اشاره به نقش امام رضا(ع) در فرهنگ‌پروری و تمدن‌سازی ایران بزرگ و تاریخی، به ویژه در خطه خراسان، گفت: بدون شک امام رضا (ع) نقطه عطف در مسیر فرهنگ و تمدن و اخلاق حوزه تمدنی ما به شمار می‌رود.
سیداشراق حسینی در خصوص شخصیت والای امام رضا(ع) نزد اقوام مختلف خراسان، افزود: امام رضا(ع) در عرصه‌های متنوع، دستاوردهای ارزشمندی را در عرصه تثبیت حقانیت علویان، دفاع از شیوه اعتقادی اسلام، مهندسی و مدیریت فرهنگی جامعه شیعی، ارتقای وجهه معنوی امامت و ترسیم دوباره خط اعتدال در پرتو آموزه‌های اخلاق پیامبر گرامی (ص) و اهل‌بیت (ع) به دست آوردند.
چرایی برگزاری همایش
معاون فرهنگی و رسانه‌ای اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی در خصوص دلیل برگزاری این رویداد گفت: همایش چهار روزه گفت وگوهای بینافرهنگی با هدف اجرای تفاهم‌نامه منعقده بین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و آستان قدس رضوی در اواخر سال ۱۳۹۸ برنامه‌ریزی و برگزار شد.
افشین تحفه گر افزود: در این همایش ۳۱ شخصیت برجسته از ایران و ۲۶ شخصیت برجسته خارجی از سریلانکا، هند، ازبکستان، افغانستان، پاکستان، قزاقستان، تاجیکستان و بنگلادش حضور داشتند که طی چهار روز در قالب میزگردها با محورهای زبان و ادبیات فارسی، هنر و معماری، ادیان، عرفان و تصوف، مطالعات فرهنگی و اجتماعی، سخنرانی کردند.
دبیر همایش گفت وگوهای بینافرهنگی بیان کرد: در این همایش سعی شد تا نظرات استادان و شخصیت های برجسته ادبیات در تعامل با فرهنگ غنی خراسان بزرگ بیان شود، از این رو می‌توان گفت با برپایی آن فصل جدیدی از همکاری‌های فرهنگی میان نهادها و دستگاه‌های دولتی مانند آستان قدس رضوی و دانشگاه فردوسی مشهد آغاز شده است.
به گفته وی تحفه گر، استفاده از ظرفیتهای فرهنگی موجود در استان خراسان، برای گفت و گو و تعاملات بیشتر با نگاه فرهنگی و میراث معنوی بسیار ارزشمند خواهد بود.
وی بیان کرد: امروز مطالعه تاریخ و تمدن خراسان بزرگ همچنان جزو برنامه‌های فرهنگی ایران است و استان پهناور خراسان، با مرکزیت دینی و فرهنگی مشهدالرضا(ع) و مشاهیر و بزرگان متعددی که در فرهنگ و تاریخ سراسر این استان گرد آمده‌اند، فرصت‌های ارزشمندی را برای این کشورها فراهم کرده است.
وی افزود: امروز یکی از اساسی‌ترین روش‌ها برای افزایش توان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، یافتن مشترکات بین کشورها به خصوص در حوزه فرهنگ، زبان، هنر، معماری، ادبیات و اعتقادات دینی است.
تحفه گر ادامه داد: ایران با سایر کشورهای فارسی زبان دارای اشتراکات فراوانی است لذا ایجاد ظرفیتهای لازم فرهنگی و هنری با تشکیل انجمن‌های ادبیات و برنامه‌های فرهنگی و آموزش زبان فارسی، زمینه همگرایی و اتحاد بیشتر در منطقه آسیای مرکزی را برای کشورهای همسایه فراهم خواهد کرد که این امر می‌تواند به حیات مجدد جاده تاریخی ابریشم منجر شود.